1. Бие байларда қандай ырым Мәтіннің бірінші бөліміне жасалады? лайықты такырып
жүктеу/скачать 6,49 Mb.
|
OKU SAUAT 2019 (1)-2 (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- 1. Мәтінде қолданылмайтмн қарама- карсы ұғымдар
- 3. Баланың бәйгеде өз атын өзі ұрандаған әрекеті нені білдіреді
- 4. Райымбектің ерекше ерлігін танытқан шайқас
- Орақ батыр Райымбекке кім болады
- Мәтін мазмұнының реттілігі
- 8. Куйлердің тақырыбы мен 9. Қорқыт пен Кербала өнеріне ортақ
- Шертпе күйлері қалай орындалады
- 11.XVIII ғасырда халыққа кеңінен 12.Ең көне музыкалық мәлім болған куйшілер шығармаларды жеткізген аспап
- Мәтін бойынша халықсанасында ақылды әрі әділетті әмірші ретінде таңбаланған хан
- 14. Мәтін мазмұнына сай тақырып 15. Қозыбасы атауының түп мағынасы
1133 нұсқа 1-мәтін Тасын жүргенім жок... Сырым Нұралыға наразы болып жүргенде: «Аз бен көпті, ақ нен қараны, нашар мен мықтыны теңгере алмадың, біреу біреуді шауып жеп жатыр, оны басқара алмадың», - деп өкпелепті. Нұралыға бір кез келгенде Сырым амандаспай жүре береді. Сонда Нұралы: Батыр, қайырылып сәлем бергің келмейді, тасып жүрсің-ау! - депті. Сонда Сырым: — Хан, тасып жүргенім жоқ, алты алаштың басын қоса алмаіі сасып жүрмін, - депті. 1. Мәтінде қолданылмайтмн қарама- карсы ұғымдар А)Тасу-сасу В)Ақ пен қара С)Тату мен араз Д)Аз бен кеп Е)Нашар мен мықты 2. Сырым Нұралы ханның қандай әрекетіне өкпелі? А)Әділетсіздігіне В)Қаталдығына С)Өктемдігіне Д)Көпшілдігіне Е)Тілінің қыршаңдығына 2-мәтін Албанның Алжан руынан шыққан көкжал Хангелді батырдай атасынан тәлім алған Райымбектің жаужүректілігі жастайынан байқалған Жиендерінің жанарынан от байқаған Жалайыр Орақ батыр ұрпақтарына бәсірсге жүйріктін тұқымын, қолга ұстарға шымболаттан құйылған қылыш сыйлауы содан болса керек. Әке, баба, нағашы жұрт ортасында бұлаң салған баланың бәйгеде өз атын өзі ұрандағаны жұртқа аян. Осы өр рух кейіннен жоңғарға қарсы алдаспан боп сермілді. Он жеті жасынан Көкойнағын ойнатып, қалмаққа қырғын салған Райымбек Түкеұлы ерліктерінің арасында ерекше аталатыны - қазірде Алматы- Нарынқол тасжолының 167 шақырымында тұрған Ойрантебеде қалың қалмақты жекпе-жекке шақырып, бөрі төген қойдай дүрліктіруі. Бадам өзені туралы естігендер кеп. Бірақ, соның Райымбек батырдан жеңілген калмақ нояны Бадам-бахадүрдің есімімен байланысты екенін кеп адам біле берменді. Кеген деген жер атауын да қаламақ тайшысы Гегенге теңейді. Кей деректерде Геген діни лауазым дейді. Райымбек батыр 1729 жылы Аңырақайдағы шайқаста Наурызбай, Өтеген, Кабанбай, Бегенбай сынды қазақ ерлерімен үзеңгі түйістіре отырып, Сары Мыңжанын әскерін талқандаған. 3. Баланың бәйгеде өз атын өзі ұрандаған әрекеті нені білдіреді? A)Баланың атаққұмарлығын В)Баланыңөрлігі мен рухының биіктігін
сүйіспеншілігін Д)Баланың бәйгеде озгандығын Е)Баланың өзімшілдігін 4. Райымбектің ерекше ерлігін танытқан шайқас А)Ойрантөбедегі шайқас B)Гегенмен шайқас
Д)Сары-Мыңжанмен шайқас Е) Бадам-бахадүрмен шайқас
40
Орақ батыр Райымбекке кім болады? А)Нагашы C)Әке B)Аға Д)Жиен Е)Бала Мәтіннің екінші азатжолы бойынша туйін А)Алматы-Нарынқол тасжолының бойында тарихи деректер көп. В)Қазақтың кейбір жер атаулары жоңғар-қалмақ шапқыншылығымен байланысты. С) Қазақтың көптеген жер атауларына елін қоргаган батырлар есімі берілген. Д) Алматы жақта Райымбек есімімен аталатын елді мекен бар. 
Е) Райымбек батырдың жастайынан байқалған жаужүректілігі. 3-мәтін Музыка аспаптарында орындалатын шығармаларды аспаптық музыка деп атайды. Қазақтың домбыра, қобыз, сыбызғы, шертер сияқты ұлтгық музыкалық аспаптарында орындалатын әуен күй деп аталады. Бізге жеткен ек көне куйлер - күй атасы Қорқыттың шығармалары. Күй - бағдарлы мазмұны бар, көркемдігі жоғары аспаптық жанр. Онда табиғат құбылыстары («Алатау», «Саржайлау», «Көбік шашқан»), тарихи оқиғалар («Ел айырылған», «Жеңіс»), халық мерекелері («Тойбастар», «Балбырауын»), жан-жануарлар («Аққу», «Қоңыр қаз», «Көкала ат»), аңыз-ертегілер («Мұңлық-Зарлық», «Қос мүйізді Ескендір»), жеке адамдар («Байжұма», «Абыл»), адам сезімдері («Қуаныш», «Сағыныш») және т.б. түрлі оқиғалар мен құбылыстар суреттеледі. Күйлер тақырыбы мен мазмұнына қарай аңыз-күйлер, тартыс күйлер, тарихи күйлер, арнау күйлер, лирикалық күйлер, психологиялық қүйлер болып жіктеледі. Қазақ-тың аспаптық музыкасы XVIII гасырдың соңында жоғары деңгейге көтерілді. Бұл кезде Байжұма, Баламайсан, Есжаи, Байжігіт, Ұзақ, Боғда, Махамбет сияқты күйшілердің атағы халыққа кеңінен мәлім болды. XIX гасырда ежелгі күйшілік өнердің одан әрі өрістеп дамуына Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет. Тоқа, Абыл, Есір, Ықылас, Байсерке, Қазанғап, Сейтек, Дина, Сүгір сняқты күйшілік өнердегі ірі тұлғалар елеулі үлес қосты. Домбыра күйлері орындалу мәндері мен құрылымдылық ерекшеліктеріне қарай төкпе және шертпе деп аталатын екі үлкен түрге бөлінеді. Төкпе күйлер тұрақты екнін мен елшемде орындалады. Ал шертпе күйлер көбінесе жалгыз дауысты болып орындалады. Ежелгі туркі тектес халықтарда қобыз куйлері жыраулар өнерінен бастау алады. Бұл енерді дамытуға Кетбұга, Кербала, Айрауық, Көккесене, Ықылас және Жаппас Қаламбаев, Дәулет Мықтыбаев сынды ұлы күйшілер зор үлес қосқан. Мәтін мазмұнының реттілігі 1.Домбыра күйлерінің кұрылымдық ерекшеліктері 2.Күйлердің тақырыптары
Күйдің өрістеп дамуы Күйдің жогары деңгейге кетерілу кезі Күй - аспаптық жанр
Шертпе күйлері қалай орындалады? А) Тұрақты екпінмен, қолдын білегімен В)Тұрақты екпінмен, саусақтың ұшымен С) Жалғыз дауысты болып, саусақтың ұшымен Д) Тұрақты екпінмен, қолдың тұтас сілтенуімен 41 Е) Жалғыз дауысты болып, қолдың тұтас сілтенуімен 11.XVIII ғасырда халыққа кеңінен 12.Ең көне музыкалық мәлім болған куйшілер шығармаларды жеткізген аспап A) Ықылас, Айрауық А)Қобыз B) Тәттімбет, Баламайсан B)Домбыра С)Есжан, Байжігіт C)Жетіген Д)Махамбет, Даулеткерей Д)Дауылпаз Е)Қазанғап, Дина Е)Сырнай
4- мәтін 1.1465-1470 жылдяр - хандықтың құрылған емес, нығайған уақыты, халықтың өз тәуелсіздігін жариялаған емес, көрші жұрттарға біржола танылған мезгілі. Туптеп келгенде, мұның бәрі қазақ тарихының бастауын мүмкін болғанынша кейіндету талабының бір көрінісі ғана. Қазақ хандығының құрылуы ЖӨНІНДЕ бірден-бір дерек «Тарих-и Рашиди» еңбегіне сүйенетін болсақ, Қазақ хандығының негізін қалаушылар Керей мен Жәнібек хан Шибан әулетінен шыққан Әбілқайыр ханмсн жауласуынан кейін оның билігінен бас тартып, Шу өзенінің бойындағы Қозыбасы дейтін қоныста дербес Қазақ хандығының туын көтереді. Алғаш туымыз тігілген Қозыбасы жері —
Қозыбасы атауының түп мағынасы төңірегіндегі жоталардан оқшау тұрған қозының басындай ғана жұмыр, аласа шоқы төбені білдірсе керек.
Қазақ хандығы құрылғанда алдымен Керей ақ киізге оғыргызылып, хан көтеріліпті. Керейдің нақты қай жылы қайтыс болғпны белгісіз. Одан соң Жәнібек хан амір жүрғізсді. Сірә, қазақ жұртының Әбілқайырды жеңіп, біржола іргеленуі Жәнібек тұсында болса керек, жаңа хаңдықтың өзіндік құрылымы мен заң жүйесі де осы Жәнібек заманында жөнге түскен сияқты. Жәнібектің қазақ тарихындағы айрықша тұлға екендігінің бір белгісі - оның халық санасында әулиеге пара-пар,- ақылды әрі әділетті әмірші ретінде танылуы. Ол ұлттық тарихымызда жай ғана Жәнібек хан дел аталмайды, Әз-Жәнібек хан деп аталады. Әз-Жәнібек - қазақ жұртының іргесін бекітіп, ордасын орнықтырған ұлы хан ғана емес, сол халықтың бар игілігіне ұйытқы болган асылы, ұлы әулеттің де негізін салушы. Қазақ Ордасының құдіретті әміршілері, қазақ халқының ұлы перзенттері Қасым хан, Хақ-Назар хан, Әз-Тәуке хан, Абылай хан, Кенесары хан, ұлы ғалымдарымыз Шоқан, қайраткер Әлихян Бокейхановтар - осы әулие Әз-Жәнібек ханның тікелей ұрпақтары. Тұғырлы көк байрағымызды аспанда желбіретіп ұстау енді келешегі кемел, білімді болашақ ұрпақгың еншісінде. Бүкіл дүние жүзі халықтары бүгінгі күиде қазақ халқын картадан ғана смес, оны жср байлығы мен экономикасы дамыган алдыңғы қатарлы мемлекетгердің санатыііяіі көруі - Елбасымыздың көрсген саясатыныц жсмісі. Сонау Қасым хан негіздеген «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім хаішың сскі жолы» жэне Елбасы салған сындарлы сара жолмен жүріп келе жатқан слімізде «Қазақстан - 2030» стратегиясының бүгінгі күнде мерзімінен бұрын орындалуы, 2010 жылы ЕҚЫҰ-ға терағалық етуі, Әлемдік діндер ұйымының конферсияиясының, 2010 жылы Қысқы Азияда ойындарының, ЕХРО-2017 кормесінің өтуі қазақ халқының дүние жүзі алдындағы бірлігі жарасқан, толерантты мемлекет екенін дәлелдеді. Мәңгілік Ел - елдің біріктіруші куші, ешқашан таусылмас қуат көзі. Ол «Қазақстан-2050» стратегиясының ғана емес, XXI ғасырдағы Қазақстан мемлекетінің мызғымас идеялық тұғыры! Жаңа Қазақстандық патриотизм дегеніміздің өзі - Мәңгілік Ел! Ол - барша Қазақстан қоғамының осындай ұпы құндылығы. Өткен тарихымызға тағзым да, бүгінгі бақытымызға мақтаныш та, гүлденген келешекке сенім де «Мәңгілік Ел» деген құдіретті ұғымға сыйып тұр. Мәтін бойынша халықсанасында ақылды әрі әділетті әмірші ретінде таңбаланған хан A) Абылай хан C) Әбілқайыр хан Е)Жәнібек хан B) Кенесары хан Д) Өз-Тәуке хан 42 14. Мәтін мазмұнына сай тақырып 15. Қозыбасы атауының түп мағынасы А) Рухы мықты ұлтымның ұлы А) Қозынын жайылым орынын білдірсе жетістіктері. керек. В) Ел боламын десең, бесігіңді түзс! В) Қой қоздаған аласа шоқы болса керек.
Д) Күшті бірді, білімді мыңды жеңер. Д) Қозы өрбіткен жер болса керек. Е) Тәрбие басы - тал бесік. Е) Қозының басындай ғана төбені білдірсе керек.
жүктеу/скачать 6,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||