1. Бие байларда қандай ырым Мәтіннің бірінші бөліміне жасалады? лайықты такырып
жүктеу/скачать 6,49 Mb.
|
OKU SAUAT 2019 (1)-2 (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- 2. Қарияны ренжіткен жағдай
- 3. Баланың әкесіне қатысты сипаттама
- 4. Әкесінің «Ұрпақ заманынаң озбаса, қатарынан озбағаны да. Мен сенің менен озғаныңды қалаймын» деген сезінің мағынасы
- 6. Әкесі неге риза болды 5. Мәтіндегі әкенің соңғы сөзіне
- Мәтінде кездесетін Баласағун, Меркі, Суяб қалаларына байланысты
- Мәтінде жауабы жоқ сұрақты табыңыз
- Мәтіннен 1 және 2-белігінің мазмұн жагынан сәйкестігін табыңыз
- Мәтіннің қазақ елінін жаңа атауга, жаңа статусқа ие болғандығы туралы айтылатын белігі
- Мәтін мазмұны бойынша тұжырымдардың дұрысы
- Мәтін мазмұнының реттілігі
1129 нұсқа 1-МӘТІН
Бір үзім нан Подъезден шыққан кішкентай қыз қолындагы жұқа дорбаны эрең көтеріп, қоқыс жәшігіне окелді де, аудара салды. Жапырақгай-жапырақтай кесілген, жартылай желінген агіпақ нандар! Мұны көзі шалып қалған Ғаббас қария: Әй, бадам-ау, обал емес пе? - дегенше қыз подъезд есігіне зып беріп кіріп кетті, Нұржан мектептен қайтып келе жатқан. Көрші қарияның ренжіп, басын шайқап отырғанын көріп: Ата, кімге ренжіп отырсыз? -деп сұрады. Е-ей, балам-ай! Біреу тойып секіреді, біреу тонып секіреді. Сонну сұрапыл Ұлы Отан соғысы жылдары біз он-он бір жастағы бала едік. Қарнымыз тойын тамақ та ішпейміз. I Іанды мвлшерлеп береді. Жегіміз кеп, тәбетіміз тартып тұрса да сұрамаймыз... Қазір ше? Нанды қадірлемейміз Қатып қалса, қоқыс жәшігіне әкеп тастаймыз. Ысырапқа жол беріп, аяқасты стеміз. Олай жасауға болмайды. 1. Әңгіменің дұрыс реті 1. Кішкентай қыз 2. Нан үзімдері 3. Нұржан 4. Ғаббас қария
A) 3,4,5,1,2 С) 2,3,4,5,1 Е) 1.2,3,4,5 B) 4,5,1,2,3 D) 1.2,4,3,5
A) Нанды молшерлеп бергені D) Жастардың ысырапқа жол беруі B) Қыздың қарт адамға көңіл бөлмеуі Е) Заманның, уақыттың өзгергендігі С) Сұрапыл соғыстың есіне тусуі 2 мәтін Ұрпақ заманынан қозбаса... Мұрат үнемі әкесінен нені болса, соны сұрайтын. Әкесі де оған өте ыждағатпен жауап беретін. Бірде ол әкесінен: Әке, неге осы ат жүргенде алдыңғы аяқтары баскан ізінен артқы аяқтарының басқан ізі асын түседі? - деп сұрады Әкесі: Балам, ол солай. Алдыңгы аяқтары басқан ізден артқы аяқтары басқан ізі озып түсіп отыратын қасиет тек жүйрік, бәйге аттарында ғана болады. Оны сен аңғарған екенсің, демек, сенен де бір акылды адам шыгар. Ол тағы: Бұрын шыққан құлақтан кейін шыққан мүйіз озатынының да белгісі, - деді. Бала:
Бұрын шыққан құлақтан кейін шыққан мүйіз оза ма? Неге?- деп сұрады әкесінен. Әкесі: 28
Иә. балам. Мәселен, құлақтуа бітеді. Ал мүйіз болса малдың төлі туғанда болмайды. Кейін, үлкейе келе, біртіндеп все келе қүлактан да озып, ұзарып кетеді. Өзің карашы, ана ала тайыншаның туғанда мүйізі бар ма еді? Жоқболатын. Ал құлагы ше? Құлағы бар болатын. Бір айдан кейін мүйіз шыга бастады. Келер жылы мүйізі құлағының әлдеқайда ұзын болып өседі. Сен акылдысың. Демек, Ақбақайдың артқы аяғы алдыңғы аяғынан озып түскеніндей, ала тайыншаның туғанда жоқ муйізінің туғанда бар кұлағынан асқанындай, сен де үлкейгенде қатарыңнан озасың, балам. Олай етпесең, сенің менен туған ұрпақ болғаның қане? Ұрпак заманынан озбаса қатарынан озбағаны да. Мен сенің менен озғаныңды қалаймын, - деді әкесі. 3. Баланың әкесіне қатысты сипаттама 
A) Сымбатты С) Адал Е) Көңілді В) Сабырлы О) Еңбекқор 4. Әкесінің «Ұрпақ заманынаң озбаса, қатарынан озбағаны да. Мен сенің менен озғаныңды қалаймын» деген сезінің мағынасы А) Барлық қырынан әкесінен де жақсы болып өссін дегені. B) Өнер білім таңдауда абай бол дегені. C) Ақылы жасына сай болсын дегені. D) Дене білімі әкесінен ірі болсын дегені.
Қазақ хандығының 550 жылдығы қарсаңында: Қазақ хандығы ту тіккен өңір Осыдан бес жарым ғасыр бұрын Жәнібек пен Керей султандар Әбілқайыр ханнан бөлініп, жүректерінде азаттық пен бостандықтың жалыным жанған елін ертіп, Батыс Моголстаннын Шу мен Талас өзендері аралығындағы Қозыбасы аймағына қоныстанды. Осындай тарихи оқиғаның бастауы болған бұл шежіреге толы өңірдің тауы мен тасы, әрбір баскан жері аңызбен өткен қезеңдерден сыр шертеді Мұхаммед Хайдар Дулатидін "Тарих-и Рашиди атты еңбегінде көрсетілген Керей мен Әз Жәнібектің алғашкы хандық қүрып, ту тіккен жері -Шу бойындағы Қозыбасы. Ол шоқы Мойынқұм ауданындағы Жамбыл тауында орналаскан. Шу өзенінің арнасы сол кезде Қозыбасы биігіне жақын болыпты. Қозыбасы, Қозыбашы - атауына келер болсақ, тарихи түп дерек көздеріндегі Қазақ мемлекеті құрылган аймақ. Этимологиялық мағынасы қозының басындай ғана тау-төбелі жерлерді білдіреді. Жетісу өңірінде бірнеше Қозыбасы бар. Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарих-и Рашиди» кітабында Қазақ хандыгының кұрылған жері - Шу бойы мен Қозыбасыда деп айтылады. Шу бойы мен Қозыбасы тауы - тарихи-географиялық тұрғыдан алғанда XIV- XV ғасырларда билік еткен Моғолстан мемлекетінің батыс бөлігіндегі өңір. Бұл ерте заманнан бар жер атауы Қазақ хандығы осы Қозыбасыда шаңырақ көтерген. Көне тарихқа үңілсек, Талас пен Шу езендерінің аңғарлары ерте заманнан адам баласының тұрағы - мекені болғандығын айғақтайтын белгілерге көптеп жолығамыз. Тарихи дерек көздеріне үңілсек, Батыс Турік қағандығыігың бастапқы жері Іле, ІІІу және Талас өнірлерін қамтыган. Батыс Түрік қағандығының саяси орталығы түрлі мезгілде Шу өңіріндегі Суябта, Баласагұнда және Меркіде орналасты Бұл қалалар өз заманында қайнаған саяси өмірдің куәсі болды. Осындай ғасырлар қойнауынан бастау алатын қазақ халқының қалыптасуы Қазақстан аумағында ежелгі замандардан бері үздіксіз жүрген этноүрдістсрдін заңды қорытындысы екені ғылымда дәлелденген тұжырым. Этногенез үрдісі арбір тарихи кезеңде өзіне тән айрықша белгілермен ерекшеленеді Сондай ерекше кезеңге XIV - XV 29 ғасырлардагы этноүрдістер жатады. Бул кезеңнің басты белгілерініе біріне - казақ халқының этнос ретіндс тарих теріне шыгуы жатса керек. Байырғы Қазақ даласын ғасырлар бойы мекендеп келе жаткан туркі- оғыз текті ұлыстар негізінде қалыптасқан ортақ тіл. дәстүр, территория, менталитеттегі байырғы этностың қайтадан «қазақ» деген жана атпен тарих сахнасына шыккан кезі. Яғни, бұрыннан әртурлі аталып келген этнос (сақ, ғұн, уйсін, түрік, огыз, түркеш, қыпшақ, т.б.) жаңа этнонимге ие болды. Жаңадан пайда болган «қазақ» этнониміне байланысты, олардын мемлекеті «Қазақ хандығы» деп аталды, Жаңа атауға және жаңа статусқа ие болды. Демек, XV гасырдың алпысыншы жылдарында-ақ, Қазақ хандыгы ұлттык кұрамы, аумақтык тұтастығы, мемлекеттік басқару жүйесі, сондай-ақ ішкі-сыртқы саясаты жағынан қалыптасқан мемлекет ретінде өмір сүріп тұрды. Әрине, оған қазіргі тандағы халықаралық қатынастар жүйесіндегі «меммлекет» өлшемімен қарауға болмайтын. Онын үстіне, «мемлекет» деген ұғымның өзі тарихи мәнге ие. Оған ұдайы даму, кемелдену негізіндегі тарихи үдеріс ретінде қарау керек. Өйткені, Қазақ хандығы құрылған XV ғасырда дүниежүзіндегі барлық елдер. яғни мемлекеттер біздің бүгінгі ұғымымыздагы мемлекеттік олшемге жауап бере алмайтын. Демек, Қазақ хандығы алгаш кұрылған күннен бастап, сол кездегі Еуропа мен Азияның кез келген елімен тең тұра алатын. Мәтінде кездесетін Баласағун, Меркі, Суяб қалаларына байланысты
ңұсқаны көрсетіңіз? А) Батыс Түрік кағандығының саяси орталығы болған. В) Мойынқұм ауданындағы Жамбыл тауында орналасқан. С) Қозыбасы аймағында қоныстанған. Еуропа мен Азияның кез келген елімен теңдесе алады. Е) Батыс Моғолстан, Шу, Талас өзендері бойында орналасқан. Мәтінде жауабы жоқ сұрақты табыңыз «Қозыбасы» атауының этимологиялық мағынасы қандай? Қазақ хандыгы қай ғасырда қалыптасқан мемлекет болып өмір сүрді? Алғашқы қазақ хандығын кімдер құрды? Қазақ хандығының құрылған жері туралы кімніи еңбегінде айтылған? Е) Қазақ хандығының 550 жылдық мерейтойы қашан, қайда тойланды? Мәтіннен 1 және 2-белігінің мазмұн жагынан сәйкестігін табыңыз «Қазақ» деген жаңа аттың тарих сахнасына шыққан кезі туралы айтыдады. Ежелден қазақ даласын мекендеп келе жатқан ұлыстар туралы сез болады. Қасистті Мойынқұмның төл тарихы туралы айтылады. Қазақ хандығының Еуропа, Азия елдерімен тең түсе алатынын айтады. Е) Қазақ хандығының алғаш кұрылған жері туралы айтылады. Мәтіннің қазақ елінін жаңа атауга, жаңа статусқа ие болғандығы туралы айтылатын белігі
Мәтін мазмұны бойынша тұжырымдардың дұрысы Қозыбасы - Жамбыл тауындағы шоқы Қазақ хандығы XV ғасырда қалыптасты Қазақ халқыны» негізін түркі-оғыз текті ұлыстар құрады А) Екінші мен үшінші С) Үшеуі де дұрыс Е) Бірінші мен екінші B) Тек екінші D) Бірінші мен үшінші Мәтін мазмұнының реттілігі Жәнібек пен Керей сұлтандардың Әбілқайыр ханнан бөлінуі Жаңа этнонимнің пайда болуы Алғаш ту тіккен жер Қозыбасы атауы
30 4-мәтін 1.1465-1470 жылдяр - хандықтың құрылған емес, нығайған уақыты, халықтың өз тәуелсіздігін жариялаған емес, көрші жұрттарға біржола танылған мезгілі. Туптеп келгенде, мұның бәрі қазақ тарихының бастауын мүмкін болғанынша кейіндету талабының бір көрінісі ғана. Қазақ хандығының құрылуы ЖӨНІНДЕ бірден-бір дерек «Тарих-и Рашиди» еңбегіне сүйенетін болсақ, Қазақ хандығының негізін қалаушылар Керей мен Жәнібек хан Шибан әулетінен шыққан Әбілқайыр ханмен жауласуынан
кейін оның билігінен бас тартып, Шу өзенінің бойындағы Қозыбасы дейтін қоныста дербес Қазақ хандығының туын көтереді. Алғаш туымыз тігілген Қозыбасы жері — ХІУ-ХҰ ғасыр басында өмір сүрген Моғолстан мемлекетінің батыс бөлігіндегі аумақ. Қозыбасы атауының түп мағынасы төңірегіндегі жоталардан оқшау тұрған қозының басындай ғана жұмыр, аласа шоқы төбені білдірсе керек. Қазақ хандығы құрылғанда алдымен Керей ақ киізге оғыргызылып, хан көтеріліпті. Керейдің нақты қай жылы қайтыс болғпны белгісіз. Одан соң Жәнібек хан амір жүрғізсді. Сірә, қазақ жұртының Әбілқайырды жеңіп, біржола іргеленуі Жәнібек тұсында болса керек, жаңа хаңдықтың өзіндік құрылымы мен заң жүйесі де осы Жәнібек заманында жөнге түскен сияқты. Жәнібектің қазақ тарихындағы айрықша тұлға екендігінің бір белгісі - оның халық санасында әулиеге пара-пар,- ақылды әрі әділетті әмірші ретінде танылуы. Ол ұлттық тарихымызда жай ғана Жәнібек хан дел аталмайды, Әз-Жәнібек хан деп аталады. Әз-Жәнібек - қазақ жұртының іргесін бекітіп, ордасын орнықтырған ұлы хан ғана емес, сол халықтың бар игілігіне ұйытқы болган асылы, ұлы әулеттің де негізін салушы. Қазақ Ордасының құдіретті әміршілері, қазақ халқының ұлы перзенттері Қасым хан, Хақ-Назар хан, Әз-Тәуке хан, Абылай хан, Кенесары хан, ұлы ғалымдарымыз Шоқан, қайраткер Әлихян Бокейхановтар - осы әулие Әз-Жәнібек ханның тікелей ұрпақтары. Тұғырлы көк байрағымызды аспанда желбіретіп ұстау енді келешегі кемел, білімді болашақ ұрпақгың еншісінде. Бүкіл дүние жүзі халықтары бүгінгі күиде қазақ халқын картадан ғана смес, оны жср байлығы мен экономикасы дамыган алдыңғы қатарлы мемлекетгердің санатыііяіі көруі - Елбасымыздың көрсген саясатыныц жсмісі. Сонау Қасым хан негіздеген «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім хаішың сскі жолы» жэне Елбасы салған сындарлы сара жолмен жүріп келе жатқан слімізде «Қазақстан - 2030» стратегиясының бүгінгі күнде мерзімінен бұрын орындалуы, 2010 жылы ЕҚЫҰ-ға терағалық етуі, Әлемдік діндер ұйымының конферсияиясының, 2010 жылы Қысқы Азияда ойындарының, ЕХРО-2017 кормесінің өтуі қазақ халқының дүние жүзі алдындағы бірлігі жарасқан, толерантты мемлекет екенін дәлелдеді. Мәңгілік Ел - елдің біріктіруші куші, ешқашан таусылмас қуат көзі. Ол «Қазақстан-2050» стратегиясының ғана емес, XXI ғасырдағы Қазақстан мемлекетінің мызғымас идеялық тұғыры! Жаңа Қазақстандық патриотизм дегеніміздің өзі - Мәңгілік Ел! Ол - барша Қазақстан қоғамының осындай ұпы құндылығы. Өткен тарихымызға тағзым да, бүгінгі бақытымызға мақтаныш та, гүлденген келешекке сенім де «Мәңгілік Ел» деген құдіретті ұғымға сыйып тұр. жүктеу/скачать 6,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|