Мәтінде жауабы жоқ сұрақты табыңыз
Қазақ хандыгының 550 жылдық мерейтойы кашан, қайда тойланды?
«Козыбасы» атауының этимологиялық магынасы қандай?
Қазақ хандығының құрылған жері туралы кімнің еңбегінде айтылган? Д) Алғашқы қазақ хандығын кімдер құрды?
Е) Қазақ хандыгы қай ғасырда қалыптасқан мемлекет болып өмір сүрді?
Мәтіннің қазақ елінің жаңа атауға, жаңа статусқа ие болғандығы туралы айтылатын бөлігі
Мәтін мазмұнының реттілігі
Жәнібек пен Керей сұлтандардың Әбілқайыр ханнан бөлінуі
Жаңа этнонимнің пайда болуы
Алғаш ту тіккен жер
Қозыбасы атауы
A) 4, 2,1,3
|
C) 1.2,3,4
|
Е) 3,4,2,1
|
B) 2,4, 3,1
|
Д) 1,3,4, 2
|
|
Мәтівде кездесетін Баласағұн, Меркі, Суяб қалаларына байланысты нұсқаны көрсетініз
A) Батыс Моғолстан, Шу, Талас өзендері бойында орналасқан. B) Мойынқұм ауданындағы Жамбыл тауында орналасқан. C) Батыс Түрік қағандығының саяси орталыгы болған.
Д) Еуропа мен Азияның кез келген елімен тендесе алады. Е) Қозыбасы аймағында қоныстанған.
Мәтіннен 1 жэне 2-бөлігінің мазмұн жағынан сәйкестігін табыныз
Ежелден казақ даласын мекендеп келе жатқан ұлыстар туралы сөз болады.
«Қазақ» деген жаңа аттык тарих сахнасына шыккан кезі туралы айтылады.
Қасиетті Мойынқұмнын тол тарихы туралы айтылады.
Д) Қазақ хандығының алгаш құрылған жері туралы айтылады.
Е) Қазақ хандығының Еуропа, Азия елдерімен тең түсе алатынын айтады.
22
4-мэтін
1465-1470 жылдар - хамдыктың құрылған смес. ныгайған уақыты, халыктмц өз тэуелсіздігін жариялаган смсс, көрші жұрттарға біржола танылған мезгілі. Түпгеіі келгсндс, мүның бәрі қазақ тарихыныц бастауын мумкін болганынша кейіндсзу талабыныц бір көрінісі гана. Қазақ хандыгынын құрылуы женінде бірдсн-бір дерек «Тарих-и Рашнди» еңбсгіне сүйенетін болсак, Қазақ хандыгыныц негізін қалаушылар Ксрей меи Жэнібек хан Шибан эулетінен шыкқан Әбілқаныр ханмен жауласуынан ксйін оның билігінен бас тартып, Шу өзснініц бойындагы Қозыбасы дсйтін қоныста дербсс Қазақ хандығыныи туын котереді. Алғаиі туымыз тігілген Қозыбасы жері - ХГҰ-ХУ ғасыр басында өмір сүрген Моғолстан мемлскетінің батыс бөлігіндсгі аумақ. Қозыбасы атауының гүп мағынасы теңірегіндсгі жоталардан оқиіау тұрған қозынын басындай ғана жұмыр, аласа шоқы төбені білдірсе керек.
Қазақ хандыгы құрылганда алды.мен Керей ақ киізге отырғызылып, хан когсріліпті. Ксрейдіц нақты қан жылы кайтыс болғаны белгісіз. Одан соц Жэнібск хан эмір жұргізсді. Сірэ, қазақ жұртының Әбілқэйырды жсціп, біржола іргелснуі Жэнібск тұсында болса керек, жаңа хандықтын езіндік кұрылымы мен зац жүйесі дс осы Жэнібск заманында жонғе түскен сияқгы. Жэнібектін қазақ тарнхындаты айрықша түлга екендігінің бір белгісі - онын халық санасында эулиеге пара-пар, ақылды эрі эділстгі эмірші ретінде танылуы. Ол ұлтгық тарихымызда жай ғана Жэнібек хаи деп аталмайды, Әз-Жэнібск хан деп аталады.
Әз-Жэнібек - казак жұртының іргссін бекітіп, ордасын орнықтырған ұлы хан гана емес, сол халықгыц бар игілігіне ұнытқы болған асылы, ұлы эулеттің дс ІІСГІЭІН салушы. Қазақ Ордасынын кұдірстті эміршілері, қазақ халқының ұлы нсрзснттсрі Қасым хан. Хақ-ІІазар хан, Әз-Тэуке хан, Абылай хан, Кенесары хан, улы ғалымларымыз Шоқан, қайраткер Әлихан Бекейхаиовтар - осы эулне Әз-Жэнібек ханның тікслей ұрпақтары.
Тұғырлы көк байрагымызды аспанда желбіретіп ұстау снді келсшегі ке.мел, білімді болашақ ұриақтың еншісінде. Бүкіл дунис жұзі халықтары бұгінгі күнде қазақ халқын картадан ғана емес, оны жер байлыгы мен экоиоміпсасы дамыган алдынгы қатарлы мемлекеттердің санатынан коруі — Елбасымыздык корегсн саясатыныц жемісі. Сонау Қасым хан негіздеген «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханнын ескі жолы» жэне Елбасы салған сындарлы сара жолмен жүріп кслс жатқан елімізде «Қазақстан - 2030» стратегиясының бүгінгі күнде мерзімінен бурыи ормндалуы, 2010 жылы ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі, Әлемдік діндер ұйымыиыц конферснциясыныц, 2010 жылы Қысқы Азнядз ойындарынын, ЕХРО-20І7 кермесінің отуі қазақ халқыныц дуние жузі алдындагы бірлігі жарасқан, толсрантгы мемлекст екенін дэлелдеді.
Мәцгілік Ел - елдіц біріктіруші күші, ешқашан таусылмас қуат көзі. Ол «Қазақстан-2050» стрателіясының ғана смес, XXI гасырдағы Қазақстан мемлекетініц мызгымас идеялық тұғыры! Жана Қазақстандык патриотизм дегеніміздіц езі - Мзңгілік Ел! Ол - барша Қазақстан қогамынын осындай ұлы қундылыгы. Өткен тарихымызға тағзым да, бугінгі бақытымызга мақтаныш та, гүлденгсн келешеккс сенім де «Мэцгілік Ел» деген құдіретті уғымга сыйып тұр.
13. Қозыбасы атауының түп 14. Керей мен Жәнібек хандардың
мағынасы тарихтағы орны
A) Қой коздаган аласа шоқы болса керек. A) Отарлау саясатынан құтқарушылар
B) Қозы өрбіткен жер болса керек. B) Саяси бітімгерлер
C) Қозының жанылым орынын білдірсе C) «Жеті жарғыны» енгізген хандар
керек. Д)Соғыс әдіс-тәсілінің білгірлері
Д)Қозы кош жерден көрінгендіктен Е)Қазақ хандыгының негізін
Е)Қозының басындан ғана төбені қалаушылар
білдірсе керек.
Алашорда көсемі болған Әз-Жәнібек ханнын ұрпағы.
A) Әлихан Бөкейханов Д)Хақ-Назар хан
B) Шокан Уәлиханов Е)Абылай хан
C) Әз-Тәуке хан
Мәтін бойынша халыксанасында ақылды әрі әділетті әмірші ретінде
23
таңбаланган хан
A) Кенесары хан Д) Әз-Жәнібек хан
B) Абылай хан Е) Әз-Тәуке хан
C) Әбілқайыр хан
Өтксн тарихымызға тағзым, бүгінгі бақытымызға мақтаныш білдіру идеясы
A)«Қасым ханның қасқа жолы» й) «Қазакстан - 2030 стратегиясы»
B)«Мэнгілік Ел» Е) «Қазақстан-2050»
C)«ЕХРО-2017»
2010 жылы Қазақстанда Қысқы Азияда ойындарының өтуі
A) Елімізде еңбекқор жастардын көп екенін дәлелдейді
B) Бірлігі жараскан ұйымшыл, төзімді, толерантты мемлекет екенін дәлелдеді. C) Еліміздегі өскелең ұрпақтың салауатты өмір салтын колдайтынын дәлелденді. Д)Қазақстан климатының қысқы ойынларга қолайлы екендігін дәлелдейді Е)Азия жерінің ұлан ғайыр екенін дэлелденді.
Мәтіндегі ойға сай мақалды
анықтаңыз 20. Мәтін мазмунына сай тақырып
A) Көргені жаксы кош бастар A)Ел боламын десең, бесігіңді түзе!
B) Хан карашасыз болмас, Дау арашасыз B)Тәуелсіздік тірегі -тіл.
болмас. C)Тәрбие басы - тал бесік.
C) Ел ерімсн. ер елімсн мыкты. Д) Күшті бірді, білімді мыңды жеңер.
Д) Ұят - елімен күшті. Е) Рухы мықты ұлтымның ұлы
Е) Хан екі айтса, қадірі кетеді, Қараша жетістіктері.
екі айтса, ары кетеді.
1128 нұсқа
мәтін
Хандық дәрежесіне кетерілген тұңгыш қазақ әйелі
1821 жылы Уәли хан дүниеден өткенде Айғаным 38 жаста болатын. Үміт күткен ұлы
Шыңғыс әкеден бар болғаны 10 жасында қалыпты. Осы тұста Ресей патшалығы
Айғанымды «Орта жүздің ханы» деп таниды.
Уәлидің өзге әйелдерінен қаншама ұлдары бола тұра, таққа Айғанымның отыруы патша үкіметіне өте қолайлы еді. Осыған орай Айғанымды «хандық дәрежесіне көтерілген тұңғыш қазақ әйелі» деп атаушылар да бар. Бірақ бұл «хандық» ұзаққа созылмай, 1822 жылы М.М.Спаранскийдің «Сібір қазақтарын басқару» атты ережесі шығады да, Орта жүздің хандығы жойылып, қазақтары: Құсмұрын, Көкшетау, Ақмола, Баян, Қарқаралы, Аякөз аталған алты дуанға бөлініп кетеді. Ал Айғаным Көкшетау дуанына біраз жыл аға сұлтан болып тұрады. Бұл туралы ғалым Әлкей Марғұлан: «Айғаным - ақылды, кореген, өз заманына сай білімді болған әйел. Ол шығыстың бірнеше тілін білген, орыс мәдениетіне деп қойып, Сыртқы істер министрлігінің Азия департаментімен және Петербордағы Сібір комитетімен хат жазысып, байланысып отырған», - дейді. Айғаным жергілікті халықтың арасында өте зор беделге ие болған.
Айғанымның жергілікті халықтың арасында зор беделге ие болуының себебі
A) Аға сұлтан қызметін мінсіз атқарғандықтан
B) Хандық дәрежесіне көтерілген әйел болғандықтан C) Өте білімді, ақылды болғандықтан
D) Жергілікті халықтың жағдайын жасағандықтан Е) Бірнеше тіл біліп, хат жаза алғандықтан
Айғанымның хандық дәуірінің ұзақка созылмауының себебі
Ага сұлтан қызметіне тағайыкдалган соң
Қазақ жерінде хандық дәуір жойылған соң
Көкшетауда хандық билік жойылған соң
Хандықты баласына беруіне байланысты Е) Орта жүзде хандық жойылган сон
24
2- мәтін
Албанның Алжан руынан шыққан көкжал Хангелді батырдай атасынан тәлім алған Райымбектің жаужүректілігі жастайынан байқалған Жиендерінің жанарынан от байқаған Жалайыр Орақ батыр ұрпақтарына бәсірсге жүйріктін тұқымын, қолга ұстарға шымболаттан құйылған қылыш сыйлауы содан болса керек. Әке, баба, нағашы жұрт ортасында бұлаң салған баланың бәйгеде өз атын өзі ұрандағаны жұртқа аян. Осы өр рух кейіннен жоңғарға қарсы алдаспан боп сермілді. Он жеті жасынан Көкойнағын ойнатып, қалмаққа қырғын салған Райымбек Түкеұлы ерліктерінің арасында ерекше аталатыны - қазірде Алматы- Нарынқол тасжолының 167 шақырымында тұрған Ойрантебеде қалың қалмақты жекпе-жекке шақырып, бөрі төген қойдай дүрліктіруі.
Бадам өзені туралы естігендер кеп. Бірақ, соның Райымбек батырдан жеңілген калмақ нояны Бадам-бахадүрдің есімімен байланысты екенін кеп адам біле берменді. Кеген деген жер атауын да қаламақ тайшысы Гегенге теңейді. Кей деректерде Геген діни лауазым дейді.
Райымбек батыр 1729 жылы Аңырақайдағы шайқаста Наурызбай, Өтеген, Кабанбай, Бегенбай сынды қазақ ерлерімен үзеңгі түйістіре отырып, Сары Мыңжанын әскерін
талқандаған.
Достарыңызбен бөлісу: |