1. Бие байларда қандай ырым Мәтіннің бірінші бөліміне жасалады? лайықты такырып



жүктеу/скачать 6,49 Mb.
бет9/122
Дата06.04.2020
өлшемі6,49 Mb.
#61631
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   122
Байланысты:
OKU SAUAT 2019 (1)-2 (1)


3. Райымбсктің ерскше ерлігін

танытқан шайқас

A) Гегенмен шайқас

B) Аңырақай шайқасы

C) Бадам-бахадүрмен шайқас


D) Сары Мыңжанмен шайқас

Е) Ойрантөбедегі шайқас


4. Баланың бәйгеде өз атын өзі

ұрандаған әрекеті нені білдіреді?
A) Баланың өзімшілдігін

B) Баланын өрлігі мен рухының биіктігін

C) Баланың атаққұмарлыгын
D) Баланың бәйгеге деген сүйіспеншілігін
Е) Баланың бәйгеде озғандығын





  1. Мәтіннің екінші азатжолы бойынша түйін

  1. Қазактын коптеген жер атауларына елін қорғаган батырлар есімі берілген.

  2. Алматы-Нарынқол тасжолының бойында тарихи деректер көп.




  1. Райымбек батырдын жастайынан байқалған жаужүректілігі.

Д) Алматы жақта Райымбек есімімен аталатын елді мекен бар.

Е) Қазақтың кейбір жер атаулары жоңғар-қалмақ шапқыншылығымен байланысты.



  1. Орақ батыр Райымбекке кім болады?

A) Бала C)Нагашы Е) Аға
B) Әке D) Жиен

3- мәтін

Бақытсыз бай


Ертеде бір бай өмір сүрді. Оның туысқаны да, баласы да - жннаган мал- мүлкі мен акшасы сді. Содарды баладай мәпелеп күтстін. Бір күні ол жалшысынын көңілді күлкісін естіп, оның үйін айналшықгап тың тыңдады. Бірақ мардымды ештеңе ести алмады. Ол ертесіне жалшыны түннің ортасына дейін босатпай әбден жұмысқа салды Бірақ кешегі күлкі тағы қайталанды. Дегбірі қашып шыдамсызданған бай енді: “Мынау менің қазынамнан ұрлап жүр, сол үшін үйіне барып мәз болып жатыр."- деген жаман ойға кетті. Ол жалшысынын есігін бір теуіп кіріп барды. Сөйтсе, жалшысы екі баласын аркасына мінгізіп алып, өзі ат болып ойнап жүр екен.


  1. Ақымақ. бүгін қиралаңдап дұрыс жұмыс істемедің! Түнімен балаларыңды ойнатамын деп шаршанды екенсің ғой! - деп ақырды.




  1. Қожайын, осы екі балапанымды көргенде шаршау уайым дегенді ұмытып тыңайып, сергіп қалам, - деп байыпты қалпынан жазбай жауап берді жалшысы.




  1. Нагыз акымақ екен! - деп, үйден атып шыққан бай енді: “Мен кеш кіріп қалдым ба екен, ол ұрлаған ақшасын тығып үлгерді де, маған сыр бермей отыр сұмпайы,"- деп күдігінен арыла алмай-ақ қонды.

Екінші куні жалшы тан атканша жұмыс істейді. Бірақ ол еш реніш білдірмей үйіне қайтты. Бай сонынан бұқпантайлап барып тағы тын тыңдалы. Құлағына шықырлаған


25

ақша мен сылдырлаған күміс теңгені жалшысы санап жаткандай естіліп кетті. Ол тағы

да есікті бір теуіп кіріп барды. Екі баласын екі жағына алып рахаттанып ұйықтап

жатқан жалшысын көргенде не істерін білмей қалды. Үн-түнсіз үйден шығып
кетті.Сонда да күдігі сейілер емес. Ертесіне жалшысынык көңілді, сергек қалпы байга

езін мазақ қылып тұрғандай көрінді. Бай ақыры:

-Менін қаызымнан біраз қаражат жоғалды. Соны сен алдың. Себебі сен үнемі көнілді
жүресің, тыққан ақшан болған соң көңілің тоқ боп жүр, - деді. Сонда жалшысы:

-Қожайын, жағдайың сорлы құлдан да жаман-ау. Күнде кешке үйімді торуылдайсын.




Менің байлығым - екі балам мен жан жарым және денсаулығым мен қара күйім.

Құланиектеніп тан атқаннан кеш батқанша тәңірімнен осы байлығымнан айыра көрме
деп тілеймін. Сондықтан мен бақыттымын, көңілдімін. - деп жауап берді.
Не дерін білмеген бай үн-түнсіз калды. “Япырмай шынында да мына кара құл бақытты. Мен сияқты қызғанатын байлығы да жок. Байлық маған бақытсыздык үшін біткен бе? Басым ауырып кетті”.
Осы күні жалшы үйіне ерте қайтты. Оның сыртынан карап тұрған бай алдынан жүгіріп шыккан екі баласына қызыға қарап қалды..


7. Кедейдің тілегі

A) Жақсы жұмыс бер

B) Өміріме жеңілдік бер

C) Мол байлыққа жолықтыр


D) Бар байлығымнан айырма
Е) Байдың құлдығынан кұтқар
8. Байға күдік тудырған нәрсе
A) Шықырлаған ақша

B) Сылдыраған күміс

C) Кедейдің сөзі

D) Коңілді күлкі

Е) Кедей балалары



9. Жалшының бақыты

A) Балалары

B) Ақшасы

C) Жұмысы


D) Қазынасы

Е) Байлығы



11. Байдың бақытсыздығының себебі
A) Жинаған мүлкі

B) Отбасының жоқтығы


C) Байлығының молдығы
D) Кедейдің еңбегі

Е) Кедейдің тілегі


! 0. Әңгіменің түйіні

A) Балалы үй - базар

B) Байға құл болғанша, байғұсқа ұл бол

C) Жаңа бай мақтаншақ келер


D) Қайырсыз байдан қайнатқан су артық
Е) Бай байға құяды, сай сайға құяды

12. Байдың бойындағы қасиет

A) Тәкаппарлық

B) Еңбекқорлық

C) Мақтаншақтык


D) Қызғаншақтық

Е) Адалдық



4- мәтін

Қарт пен тапқыр жігіт
Бір күні бір карт адам шаһарга барып, қайтып келе жатса оны бір жас жігіт қуып жетеді, Ол келе жатыл:


  1. Ата, жолды кыскартайык,- дейді. Қарт:




  1. Жол калай кысқарады?- дейді. Жігіт:




  1. Жолдың қысқаруы оңай, екеуіміз бірімізді-біріміз, кезек-кезек арқаласақ болғаны.-дейді. Шал ішінен:




  1. Япырым-ай, мынау бір кесапатгы адам болмаса игі еді? Мені қалай арқалайды? Өзін қалай арқаламақшымын?- деп ойлап, жауап қайырмайды.

Мұнан кейін жігіт те үндемей келе жатады да, пісіп тұрган егінді көріп:

  1. Ата, мына егін сіздің елдікі ме? - дейді. Қарт

-Иә,-дейді. Жігіт:


  1. Олай болғанда, бұл желініп қойган егін бе, желінбеген егін бе?- дейді. Қарт тағы да бетіне бажырайып қарап қояды да: «Япырым-ай, мынанын бір сөзінен бір сөзі сорақы болды-ау! Бұл не айтқаны?» - деп ойлайды.

Жолда бір елге кездсесді. Бұл елдін адамдары дүниеден өткен кісіні жерлеуге апара жатыр екен. Жігіт:



  1. Ата, мына кісі өлген бе, өлмеген бе? - деп сұрайды. Қарт шыдай алмай:

26


  1. Өлмесе жерлемейді гой! - деп жігіттің бетін қайырып тастапды. Жігіт үндемейді. Олар кабірге бірге барады. Шыққаннан кейін:




  1. Ата, әлгі кісі өлмеген екен, дейді. «Я, кұдай, жерленген адам қалай тірі болады?»,-дейді карт ішінен.

Күн кеш болады, екеуі қарттың үйіне келеді. Қонағын үйіне кіргізеді де, қызын шақырып алып:




  1. Шырағым, үйге бір жігіт келді, мейман ет! Бірақ сүйкімсіз мінезі бар. Сөзінде кесапаты зор адам, - дейді. Қыз қонақпен сойлесіп көрсе, сөзі мағыналы екен. Қыз: «Япыр-ау, әкемнің айтканы осы кісі ме екен?» - деген оймен әкесіне келеді де:




  1. Әке, сізбен неше кісі келді? - дейді.


Әкесі:



  1. Жалғыз, - дейді. Қыз:




  1. Онда сөзінде кесапаты зор деген адамыңыз осы болса, мұнан қандай кесапат көрдіңіз? - дейді.

Қарт:



  1. Ойбай-ау, оның сөйлеген сөзінде кесапатсыз бір сөз жоқ. Әуелі ол: «Жол қысқартайық», - деді. Мен: «Жол қалай қысқарады?» - деп едім. Ол: «Бірімізді-біріміз кезек арқалап отырайық», - деді. Мұнысы былай тұрсын. Орылмаған егінді көріп: «Ата, мына егін желініп қойган ба, желінбеген бе?» - деп сұрады. «Орылмай тұрған егінді кім жеп қояды?» - дедім мен. Бұл мұнымен тұрсын. Бір ауылдан қаза тапқан кісіні көріп: «Ата, мына кісі өлген бе, өлмеген бе?» - дейді. Онан шығып келе жатыр едік: «Ата, жаңағы адам өлмеген екен», - деді. Міне, мен оның осындай төрт кесапатты сөзін естідім, - дейді.

Сонда қыз тұрып:




  1. Әке, бұл сөздер зор магыналы сөздер ғой. Сіз оның айтқан сөзіне тусінбеген екенсіз. Оның бірінші айтқаны: «Кезекпе-кезек әнгіме айтып отырайык, жол қысқарсын»,-дегені. Екіншісі: «Егін байдікі ме, кедейдікі ме?» - дегені. Байдікі болса - өз көлігімен, кісі жалдап жыртып, өз тұқымын себеді, өнімін ертең өзі алады, желінбеген болып саналады. Кедейдікі болса, ол сорлы тұқымды несиеге сатып алады, жерді көлік жалдап жыртады, түскен өнімі борыштан аспайды. Сондықтан ол шикідей жеп қойғанмен бірдей болады. Үшіишісі: «Баласы бар ма?» - дегені. Балаларын көрген ол: «Өлмеген адам екен»,- дегенді айтқан. Сіз ол жұмбағын шеше алмаған екенсіз, - деген соң, қарт қателігін мойындап, жігіттің қолын алып:




  1. Мен сенің антқан сөздеріңе түсіне алмай, ішімнен саған қатты ренжіп едім. Олай емес, сен ақылды жігіт екенсің, - деп, қызын соған беріпті.

13. Қарияның жігіт туралы ойын 14. Байдың егініне сипаттама

өзгерткен жағдай A) Борышты өтеуге берілетін егін
A) Шаһар жолының ұзақтығы B) Көлікті жалға алып жыртатын егін

B) Қазақгың қонақжайлылығы C) Желінбеген егін


C) Жігітгің көңілділігі D) Тұқымы қарызға алынған егін

D) Қызының өтініші Е) Жалға алган жерге егілетін егін


Е) Қызының ақылдылығы


  1. Қарияның «жігіттің сүйкімсіз мінезі 16. Жігіттің «Өлмеген адам екен» деген

бар» деуінің себебі сөзінің мәні

A) Жігітті жактырмағандықтан A) Артында тұяқ қалған адам


B) Жас жігіт болғандықтан B) Жора-жолдасы көп адам сксн

C) Қонақ қылғысы келмегендіктен C) Ауылдастары көп екен


D) Әңгімесін түсінбегендіктен D) Баласы жок адам екен

Е) Қызын сақтандырғандықтан Е) Туысы жоқ адам екен



  1. «Ащы еңбекке - тұщы нан» деген мақал мазмұнымен сайкес келетін жас жігіттің «кесапатты сезі»

A) Екінші «кесапатты сөз» D) Үшінші «кесапатты сез»

B) Бірінші «кесапатты сөз» Е) Барлық «кесалатты сөз»



  1. Төртінші «кесапатты сөз»

27

18. Мәтін бойынша жігітгің «жол 19. Мәтіндегі жігіт пен карияның іс-



қысқартайық» деген сөзінің мағынасы әрекетіне қатысты нұсқа

A) Басқа жолмен жүру A) Жолаушыны жол сынайды


B) Бір-бірін қонақ ету B) Көңілсіз жұмыс - өнімсіз

C) Бір-бірін арқалау C) Жер тозса - тақыр, ер тозса - пакыр

Д) Бір-бірімен әңгімелесу D) Сабақты ине сәтімен
Е) Тынығып, демалу Е) Қысқа жіп күрмеуге келмейді


  1. Жігіт айтқан «кесапатты төрт сөздің» төртіншісінің мазмұнын анықтайтын мақал

A) Үйіне келгенде, үйдей өкпеңді айтпа

B) Қонақ қойдан да жуас, май берсе де жей береді

C) Ескі дос келгенде, жаңа достың көзінен жас шыгады D) Жарлының аузы аққа тисе, мұрыны канайды



Е) Бала - артта қалған із, Бақыт - ұзатылған қыз




жүктеу/скачать 6,49 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   122



©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет