1. Бие байларда қандай ырым Мәтіннің бірінші бөліміне жасалады? лайықты такырып
Жігіт айткан «кесапатты төрт сөздің» тортіншісінің мазмұнын анықтайтын мақал
жүктеу/скачать 6,49 Mb.
|
OKU SAUAT 2019 (1)-2 (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- 17. Мәтін бойынша жігіттің «жол 18.Қариянын «жігіттің суйкімсіз қысқартайық» деген сөзінің мінезі бар» деуінің себебі мағынасы
- 19.Жігіттің «Өлмеген адам екен» 20.Байдың егініне сипаттама деген созінің мәні
- 2. Қарияны ренжіткен жағдай
- Халықтың ескі наным-сенімі мәтіннің кай бөлігінде сөз болады
- Құтты болсын айтып келгендердің: «Тіпә, тіпә! Тіл-көзім тасқа, өзі жаман бала екен!» деуінің мәнісі
- Бірінші және бесінші азатжолдардың мазмұндық ұқсастығы
- 6. Суйінші сұраушылар қыз бала дуниеге келгенін жұртқа қалай жеткізген
- 9. Мәтін мазмұнының реттілігі
- 10. Бәйтеректің жеміс бермеуінің
- 11. Көрші үндің берекесінің сыры 12. Әңгіменің түйіні
Жігіт айткан «кесапатты төрт сөздің» тортіншісінің мазмұнын анықтайтын мақал A) Қонақ койдан да жуас, май берсе де жей береді B) Жарлының аузы аққа тисе, мұрыны қанайды C) Ескі дос келгенде, жаңа достың көзінен жас шыгады Д) Үйіңе келгенде. үйдей окпеңді айтпа Е) Бала - артта қалган із. Бақыт - ұзатылған қыз
A)Тынығып, демалу B) Жас жігіт болғандықтан B)Бір-бірін арқалау C) Әңгімесін түсінбегендіктен C)Басқа жолмен журу Д) Қонақ қылгысы келмегендіктен Д)Бір-бірімен әигімелесу Е) Жігітті жақтырмагандықган Е) Бір-бірін конақ ету 19.Жігіттің «Өлмеген адам екен» 20.Байдың егініне сипаттама деген созінің мәні A) Жалга алган жерге егілетін егін A)Ауылдастары көп екен B) Борышты өтеуге берілетін егін B) Туысы жок адам екен C) Көлікті жалга алып жыртатын егін C) Баласы жоқ адам екен Д)Тұқымы карызға алынған егін Д)Жора-жолдасы көп адам екен Е) Желінбеген егін Е)Артында тұяқ қалған адам 1126 нұсқа 1-мәтін Бір үзім нан Подъезден шыққан кішкентай қыз қолындағы жұқа дорбаны әрең көтеріп, қоқыс жәшігіне әкелді де, аудара салды. Жапырақтай-жапырақтай кесІлген, жартылай желінген аппақ нандар! Мұны көзі шалып қалган Ғаббас қария: Әй, балам-ау, обал емес пе? - дегенше қыз подъезд есігіне зып беріл кіріп кстгі. Нұржан мектептен қайтып келе жатқан. Корші қарияның рсижіп, басын шайқап отырғаиын коріп: Ата, кімге ренжіп отырсыз? -деп сұрады. Е-ей, балам-ай! Біреу тойып секіреді, біреу тоңып секіреді. Сонау сұрапыл Ұлы Отан соғысы жылдары біз он-он бір жастағы бала едік. Қарнымыз тойып тамақ та ішпейміз. Нанды мөлшерлеп береді. Жегіміз кеп, тәбетіміз тартып тұрса да сұрамаймыз... Қазір ше? Нанды қадірлемейміз. Қатып қалса, қоқыс жәшігіне әкеп тастаймыз. Ысырапқа жол беріп, аяқасты етеміз. Олай жасауға болмайды, 1. Әңгіменің дұрыс реті 1. Кішкентай қыз 2. Нан үзімдері 3. Нұржан 4. Ғаббас қария 5. Естелік
16
2. Қарияны ренжіткен жағдай A) Жастардың ысырапқа жол беруі B) Қыздың қарт адамга көңіл бөлмеуі C) Сұрапыл соғыстың есіне түсуі Д) Заманның, уақыттың өзгергендігі Е) Нанды мөлшерлеп бергені 2- мәтін
Перзенттің шыр етіп дуниеге келуі туған ата-анасының қуанышы ғана емес, бүкіл ауылдың қуанышы болып есептеледі. Міне, осы күндері «шілдехана», «шілде той», «шілдехана күзет» өткізіледі. Тойға жиналғандар сәбиге ізгі тілектерін білдірісіп, ән айтып, ойын ойнап, көңіл кетереді. Шілдехананы Жетісу өңірінде «шілде кузету» деп атайды, Әдетте, шілдеханаға ауыл үлкендері катыспайды. Жаңа туған нәрестені әр түрлі жын- шайтан, перілердің салқынынан қорғап, күзету - халық сенімі бойынша тек жастардың міндеті болған. Ерте заманда бесіктегі нәрестені күзету Ұмай анаға жүктелген. «Жаңа туған баланы алғашқы күндері шырақ жағып күзетпесе, оны перілер әкетіп, орнына басқа бала тастап кетеді» деген сенім болған, Осы сенімнің сілемі казак арасында соңгы уақытқа дейін сақталган. Шырақ жағып күзету - соның бір түрІ. Немерелі болған әже сүйінші сұратып, жас балаларын жан-жаққа жібертеді. Суйінші сұраушылар «Кім туды?» деген сұраққа ұл болса - «тізгін ұстар», «күл шашар», «ноқта жетектер», ал қыз болса - «қырық жеті» деген сияқты тұспал сөздермен жауап қатады. Сүйіншіге ағайын-туыстары мал атап, кейбіреулер ақшалай-заттай сый-сияпат беріп, әйтеуір қолын бос қайтармайды. Бөпелі болған қуанышты отауға ізгі ниеттерін білдіруге келген ауыл адамдары «Бауы берік болсын!» деп, жылы лебіз, жақсы тілектерін айтады. Жаңа туған нәрестенің той-томалағында жүрген әйелдер бөпені көрсетіп, келушілерден көрімдік алады. Қутты болсын айтып келгендер: «Тіпә, тіпә! Тіл- көзім тасқа, өзі жаман бала екен!»-деп түкірген болады. «Туғанда дүние есігін ашады өлең» деп ұлы Абай айтқандай, қазақта ән- жырсыз өтетін мереке, куанышты күндер жоқ. Тойда жастар суырып салып өлең айтып, сөз қағыстырады. Халықтың ескі наным-сенімі мәтіннің кай бөлігінде сөз болады? 
A) Бірінші C) Тортінші Е) Үшінші B) Бесінші Д) Екінші
Құтты болсын айтып келгендердің: «Тіпә, тіпә! Тіл-көзім тасқа, өзі жаман бала екен!» деуінің мәнісі A) Ел ішінде сәбиді еркелетудің сондай салты қалыптасқан B) Балага коз тимесін деген ниет көрінісі C) Баланың түр-тұлгасына қарата айтады Д) Баланың дені сау болып өссін деген ниет Е) Нәрестеге көңілі толмағандықтан Бірінші және бесінші азатжолдардың мазмұндық ұқсастығы Қуаныштың он мен жыр арқылы тойлануы Тіл-көзден сақтау ырымдары Шілдехананың әр өңірдегі ерекшеліктері Д) Ескі наным-сенімдердің сақталуы Е) Немерелі болған әже қуанышы 6. Суйінші сұраушылар қыз бала дуниеге келгенін жұртқа қалай жеткізген? «Ноқта жетісктер» деген сөз арқылы «Тізгін ұстар» деген сөз арқылы «Күл шашар» деген сөз арқылы Д) «Қырық жеті» деген сөз арқылы Е) «Ат ұстар» деген сөз арқылы 3- мәтін
берекесі болмапты. Бегайдардын үйлі-баранды көршісі бар екен. Оның мал дегенде бес-алты ешкісі болады. Бірақ тұрмысы күннен күнге гүлдене береді. Бір күні Бегайдар көршісінен: Әй, көршім, СЕНІҢ бала-шаган бар. Мал дегенде бес-алты тоқал ешкің гана бар. Бірақ отбасың берскелі, қарның тоқ. Ал мен жалғыз тұрамын. Үй көрмей сауда жасап, мол ақша табамын. Бірақ берекесі жоқ. Сыры неде? - деп сұрады. Көршісі:
Қаратаудың басында мың жасаган данышпан бар. Содан ақыл сұра, - деп жауап берді. Беғайдар ертесіне дорбасын артынып, жолға шықты. Шаршап- шалдығып қеле жатып, бір лашыкқа тап болды. ішіне кірсе, шал, кемпір және бір бойжеткен қыз бар екен. Бегайдар сусын ішіп, дәм татқаннан кейін шалга жағдайын баяндады. Шал: Балам. данышпанға бара жатсаң, менің аманагымды ала кет. Үйде қызым бойжетіп отыр. Соны қандай адамға берсем болады? - деді. Бегайдар: Жарайды. ақсақал, данышпанға тілегіңізді жеткізем, ден аттанып кетті. Тағы да ұзақжол жүріп. шаршап-шалдығып, бір бәйтеректің түбіне келіп демалды. Сол кезде бәйтерекке тіл бітіп: Әй, Беғайдар, данышпанга барсаң, сұра. Мен тамырымды тереңге жайдым, бірақ бұтақтарым жеміс бермейді. Сыры неде екен? - деді. Бегайдар онын да аманатын арқалап, жолға шығады. Бір қүні әрең дегенде данышпанға жетті. Данышпан: Иә, балам қандай мұратпен жүрсің? - деді. Бегайдар: Терлеп-тепшіп, аяғымнан тозып табыс табамын, бірак берекесі болмайды. Көршімнін бес-алты ешкісі, көп бала-шағасы бар, табысы аз. Бірақ берекесі мол. Соның сырын іздеп жүрмін. Жолда шал мен кемпірге, алып бәйтерекке жолыктым. Олардың да тілегін әкелдім, - деп, жолда көрген- білгенін жеткізді. Данышпан басын шайқап: Ай, балам-ай, үйдің берекесі әйелдің алаканына жасырылған. Көршіңе береке кіретіні акылды әйелі бар. Енді кейін қайт. Жолда кездескен байтеректің түбінде ат басындай алтын көмілген. Соны қазып ал. Алтынды шал мен кемпірге беріп, қызын сұра. Ақылды жар алсаң, берекең кіреді, - деді. Бегайдар данышпанның айтқанын істеді. Бәйтеректің түбінен алтынды казып алды. Оны қыздың қалыңмалына беріп, оған үйленді. Ұзамай отбасына береке кіріп, ырысы түрақтайды. Осылайша. әйелі екеуі барша мұратына жетіпті.
18
1465-1470 жылдар - хандықтың құрылған емес, нығанған уақыты, халықтың ез тәуелсіздігін жариялаған емес, көрші жұрттарға біржола танылған мезгілі. Түптеп келгенде, мұның бәрі қазақ тарихыиың бастауын мүмкін болғанынша кейіндету талабының бір көрінісі ғана. Қазақ хандыгының құрылуы жөнінде бірден-бір дерек «Тарих-и Рашиди» еңбегіне сүненетін болсақ, Қаззқ хандыгыныц негізін қалаушылар Кереіі мен Жэнібек хан Шибан эулетінен шыққан Әбілқаііыр ханмен жауласуынан кейін оның бнлігінсн бас тартып, Шу езенінің бойындағы Қозыбасы дсйтін қоныста дербес Қазақ хандығының туын көтереді. Алғаш туымыз тігілгсн Қозыбасы жері - ХІУ-ХҮ ғасыр басында емір сүрген Моғолсган мсмлскетінін батыс бөлігіндегі аумақ. Қозыбасы атауының түп мағынасы төңірегіндегі жоталардан оқшау тұрган ҚОЗЫІІЫҢ басындай гана жұмыр, аласа шоқы төбені білдірсе керек. Қазақ хандығы құрылғанда алдымен Керей ақ киізгс отырғызылыи, хан кетеріліпті. Керейдің нақгы қай жылы қайтыс болғаны бслгісіз. Одан соң Жэнібек хан эмір жүрғізсді. Сірэ, қазак жұртының Әбілқайырды женіп, біржола іргеленуі Жэнібек тұсында болса керек, жана хандықгын өзіндік кұрылымы мен заң жүйесі де осы Жэнібек заманында жөнге түскен сияқты. Жэнібектің қазақ тарихындағы айрықша тұлға сксндігінің бір бслгісі - оның халық санасында эулиеге пара-пар, ақылды эрі эділетті эмірші ретінде танылуы, Ол ұлтгық тарнхымызда жай ғана Жәнібек хан деп аталмайды, Әз-Жэнібек хан деп аталады. Әз-Жәнібек — қазақ жұртының іргесін бекітіп, ордасын орнықгырған ұлы хан ғана емес, сол халықгың бар иғілігіне ұйытқы болган асылы, ұлы әулеттің де негізін салушы. Қазақ Ордасының құдіретті эміршілсрі, қазақ халқының ұлы перзентгері Қасым хан, Хақ-Назар хан, Әз-Тәуке хан, Абылай хан, Кенесары хан, ұлы ғалымдарымыз Шоқан, қайраткер Әлихан Бөкейханоатар - осы эулие Әз-Жэиібек хаиның тікелей ұрпақгары. Тұғырлы көк байрағымызды аспанда желбіретіп ұстау енді келешегі кемел, білімді болашақ ұрпақтың еншісінде. Бүкіл дүнне жүзі халықтары бүгінгі күнде қазақ халқын картадан ғана емес, оны жер байлығы мен экономикасы дамыған алдыңғы қатарлы мсмлскеттсрдің санатынан керуі - Елбасымыздың көреген саясатының жемісі. Сонау Қасым хан негіздегсн «Қасым ханның қасқа жолы», «Есім ханның ескі жолы» жэне Епбасы салған сындарлы сара жолмен жүріп келс жатқан слімізде «Қазақстан - 2030» стратегиясының бүгінгі күндс мерзімінен бұрыи орындалуы, 2010 жылы ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі, Әлемдік діндер ұйымының конференцнясының, 2010 жылы Қысқы Азняда ойындарының, ЕХРО-2017 көрмесінің етуі қазақ халқының дүнне жузі алдындағы бірлігі жарасқан, толераптты мемлскст екенін дәлелдеді. Мәңгілік Ел - елдің біріктіруші күші, сшқашан таусылмас қуат кезі. Ол «Қазақстан-2050» стратегиясының ғана емес, XXI ғасырдағы Қазақстан мемлекетінің мызғымас идеялық тұғыры! Жаңа Қазақстандық патриотизм дегеніміздін өзі - Мәңгілік Ел! Ол — барша Қазақстан қоғамының осындай ұлы құндылығы. Өткен тарихымызға тағзым да, бүгінгі бақытымызға мақганыш та гүлденген келеіпекке сенім де «Мэңгілік Ел» дегеи құдірстті ұғымға сыйып тұр.
жүктеу/скачать 6,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||