1. Бие байларда қандай ырым Мәтіннің бірінші бөліміне жасалады? лайықты такырып

A) Айыр өркешті түйе айтылатын ой

B) Жабағылы жас түйе А) Түйенің азыгы туралы

C) Қос өркешті түйе В) Түйенің пайдасы туралы

Е) Түйенің төлі туралы

0. 
   Түйе малының халық үшін ерекше қүндылығы неде?
   

0. 
   Халықтың түйені "шөл кемесі” деп
   

Бір үзім Нан

0. 
   Әй, балам-ау, обал смес пе? - дегеише қыз подъезд есігінс зып бсріп кіріп кетті. Нұржан мектептен қайтып келе жатқан. Көрші қарияның ренжим, басын шайқап отырғанын көріп:
   

0. 
   Ата, кімге ренжіп отырсыз? - деп сұрады.
   

0. 
   Е-ей, балам-ай! Біреу тонып секіреді, біреу тоңып секіреді. Сонау сұрапыл Ұлы Отан
   

95

соғысы жылдары біз он-он бір жастагы бала едік. Қарнымыз тойып тамақ та ішпейміз. Нанды мөлшерлеп береді. Жегіміз кеп, тәбетіміз тартып тұрса да сұрамаймыз... Қазір ше? Нанды қадірлемейміз. Қатып қалса, қоқыс жәшігіне әкеп тастаймыз. Ысырапқа жол беріп, аяқасты етеміз. Олай жасауға болмайды.

0. 
   Қарияны ренжіткен, жағдай
   

2.Нан үзімдері

3.Нұржан

4.Ғаббас қария

A)2.3.4.5.1 C)1.2.4,3.5 Е) 1.2.3.4.5

B)3.4.5,і.2 Д)4.5.1.2.3
2-мәтін
Домалақ ананың қадір-қасисті ертеден-ақ танылған. Ел аузында ол кісі жөнінде аңыз-әнгіме көп.
Бірде Алатау асып келген қалың жау Қаратау жонын жайлап отырған Бәйдібектің ауылын шауыл, сан мын жылқысын айдап кетеді. Бәйдібек бастаған ел азаматтары ауылда болмаса керек. Содан «жау шапты» деген хабарды естіп, 'Бәйдібек елден жасақ жиып, қасына үлкен айелі Сары бәйбішеден туған алты ұлын алып, жауға аттанғалы жатқанда Нұрила (Домалақ ана); «Бай-еке, малдың құты, жылқының иесі - құла айғыр қолда қалды. Амандық болса, алты күннен кейін жылқы жауға қайыру бермей, өзі ауылға келеді. Жауды қума, азаматтар аман болсын, осы тілегімді беріңіз», - деп, өз отауының белдеуінде байлаулы тұрған, жүген-кұрық тимегей шу асау айғырды көрсетіпті. Бірақ жауға кектенген батыр әйелінің тілін алмай, жасағын бастап жүріп кетіпті. Бәйдібек жасағы жауға Күйік асуында жетіп, қырғын ұрыс салыпты. Алайда жасанып келген жау «аттанға» ілесіп атқа қонған аз жасақка теңдік бермепті. Осы соғыса қаза тапқан алты ұлын Үшқарасай жазығына жерлеп, батыр кері қайтыпты. Арада алты күн өткенде, байлаулы тұрған құла айғыр жер куңіренте дүлей күшнен кісінепті. Сол күні кеш шамасында шығыстан қалың шаң кетеріліп, ұзамай Бәйдібектің қалың жылқысы көрінеді. Ереуілдеп барып, кері қайтара алмаған жылқыны Домалак ана осылайша үйде отырып-ақ түгел қайтарып алса керек.

3. Белдеуде байлаулы түрған шу асау 4. Мәтіндегі Бәйдібек байдың

айғырдын айдауда кеткен әрекетін ашатын мақал-мәтел

жылқыларға қатысы A) Алысқан жауға арқаңды көрсетне.
А) Жылқының ең асауы B) Қорқақгы коп қусан, батыр болады.
В) Жылқы ішіндегі ен кәрісі C) Асығыс түбі - қып-қызыл шоқ.

С) Жылқының жорғасы В) Жауды аяган жаралы.

Д) Жылкы ішіндегі ең жүйрігі Е) Жау кұтырса, шанырағына қобыз
Е) Жылқының кұты, иесі тартар.

0. 
   Домалак ананың; «АМАНДЫҚ болса алты куннен кейін жылқы жауға қайтару бермей өзі ауылға келеді- деуінің мәні
   

A) Құла айгырсыз жылкылар баска уйірге косылмай. тойынған сон оралатыны н білді. B) Малдың құты кұла айғыр унде калған, ал жылқы кұла айгырдың дауысын естіп кері кайтарын білді.

C) Жылкылар жат жерді құла айгырсыз жереінбейді деп жорамалдады.
Д) Жылқыкың барлығы айдауға көнбейтін жүген-құрық тимеген асау болғандыктан, Ғ.) Құла айгырдың үйірінің ауылда кұлындары калганына карап осылай айтты.

0. 
   Мәтіннің басты идеясы
   

С) Құла айғырдың құдіретін көрсету

Д) Құла айгырдың құдіретін көрсету

Е) Бәйдібек байдың сабырсыздығын сынау

аспаптарында орындалатын әуен күй деп аталады. Бізге жеткен ең көне күйлер - күй

атасы. Қорқыттың шығармалары. Күй - бағдарлы мазмұны бар, көркемдігі жоғары

аспаптық жанр. Онда табиғат құбылыстары («Алатау», «Саржайлау», «Көбік шашқан»),

тарихи оқиғалар («Ел айырылған», «Жеңіс»), халық мерекелері («Тойбастар»,

«Балбырауын»), жан-жануарлар («Аққу», «Қоңыр қаз», «Көкала ат»), аңыз-ертегілер
(«Мұңлық-Зарлық», «Қос мүйізді Ескендір»), жеке адамдар («Байжұма», «Абыл»), адам
сезімдері («Қуаныш», «Сағыныш») және т.б. түрлі оқиғалар мен құбылыстар

суреттеледі. Күйлер тақырыбы мен мазмұнына қарай аңыз-күйлер, тартыс күйлер,

тарихи күйлер, арнау күйлер, лирикалық күйлер, психологиялық қүйлер болып

жіктеледі.

Қазақ-тың аспаптық музыкасы XVIII гасырдың соңында жоғары деңгейге көтерілді.
Бұл кезде Байжұма, Баламайсан, Есжаи, Байжігіт, Ұзақ, Боғда, Махамбет сияқты

күйшілердің атағы халыққа кеңінен мәлім болды. XIX гасырда ежелгі күйшілік өнердің

одан әрі өрістеп дамуына Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет. Тоқа, Абыл, Есір,

Ықылас, Байсерке, Қазанғап, Сейтек, Дина, Сүгір сняқты күйшілік өнердегі ірі тұлғалар

0. 
   Ең көне музыкалық шығармаларды жеткізген аспап
   

0. 
   Күйлердің тақырыбы мен мазмұнына қарай дұрыс жіктелуі
   

A) Арнау күйлер. әлеуметтік куйлер Д) Тартыс күйлер, саяси күйлер B) Арнау күйлер, лирикалық күйлер Е) Тарнхи күйлер, эпостык күйлер

0. 
   Психологиялык, батырлық күйлер
   

0. 
   Ата, жолды кыскартайык,- дейді. Қарт:
   

0. 
   Жол калай кысқарады?- дейді. Жігіт:
   

0. 
   Жолдың қысқаруы оңай, екеуіміз бірімізді-біріміз, кезек-кезек арқаласақ болғаны.-дейді. Шал ішінен:
   

0. 
   Япырым-ай, мынау бір кесапатгы адам болмаса игі еді? Мені қалай арқалайды? Өзін қалай арқаламақшымын?- деп ойлап, жауап қайырмайды.
   

0. 
   Ата, мына егін сіздің елдікі ме? - дейді. Қарт
   

0. 
   Олай болғанда, бұл желініп қойган егін бе, желінбеген егін бе?- дейді. Қарт тагы да бетіне бажырайып қарап қояды да: «Япырым-ай, мынанын бір сөзінен бір сөзі сорақы болды-ау! Бұл не айтқаны?» - деп ойлайды.
   

Жолда бір елге кездсесді. Бұл елдін адамдары дүниеден өткен кісіні жерлеуге апара жатыр екен. Жігіт:

0. 
   Ата, мына кісі өлген бе, өлмеген бе? - деп сұрайды. Қарт шыдай алмай:
   

0. 
   Өлмесе жерлемейді гой! - деп жігіттің бетін қайырып тастапды. Жігіт үндемейді. Олар кабірге бірге барады. Шыққаннан кейін:
   

0. 
   Ата, әлгі кісі өлмеген екен, дейді. «Я, кұдай, жерленген адам қалай тірі болады?»,-дейді карт ішінен.
   

Күн кеш болады, екеуі қарттың үйіне келеді. Қонағын үйіне кіргізеді де, қызын шақырып алып:

0. 
   Шырағым, үйге бір жігіт келді, мейман ет! Бірақ сүйкімсіз мінезі бар. Сөзінде кесапаты зор адам, - дейді. Қыз қонақпен сойлесіп көрсе, сөзі мағыналы екен. Қыз: «Япыр-ау, әкемнің айтканы осы кісі ме екен?» - деген оймен әкесіне келеді де:
   
1. 
   Әке, сізбен неше кісі келді? - дейді.
   

0. 
   Жалғыз, - дейді. Қыз:
   

0. 
   Онда сөзінде кесапаты зор деген адамыңыз осы болса, мұнан қандай кесапат көрдіңіз? - дейді.
   

0. 
   Ойбай-ау, оның сөйлеген сөзінде кесапатсыз бір сөз жоқ. Әуелі ол: «Жол қысқартайық», - деді. Мен: «Жол қалай қысқарады?» - деп едім. Ол: «Бірімізді-біріміз кезек арқалап отырайық», - деді. Мұнысы былай тұрсын. Орылмаған егінді көріп: «Ата, мына егін желініп қойган ба, желінбеген бе?» - деп сұрады. «Орылмай тұрған егінді кім жеп қояды?» - дедім мен. Бұл мұнымен тұрсын. Бір ауылдан қаза тапқан кісіні көріп: «Ата, мына кісі өлген бе, өлмеген бе?» - дейді. Онан шығып келе жатыр едік: «Ата, жаңағы адам өлмеген екен», - деді. Міне, мен оның осындай төрт кесапатты сөзін естідім, - дейді.
   

Сонда қыз тұрып:

0. 
   Әке, бұл сөздер зор магыналы сөздер ғой. Сіз оның айтқан сөзіне тусінбеген екенсіз. Оның бірінші айтқаны: «Кезекпе-кезек әнгіме айтып отырайык, жол қысқарсын»,-дегені. Екіншісі: «Егін байдікі ме, кедейдікі ме?» - дегені. Байдікі болса - өз көлігімен, кісі жалдап жыртып, өз тұқымын себеді, өнімін ертең өзі алады, желінбеген болып саналады. Кедейдікі болса, ол сорлы тұқымды несиеге сатып алады, жерді көлік жалдап
   

98

жыртады, түскен өнімі борыштан аспайды. Сондықтан ол шикідей жеп қойғанмен бірдей болады. Үшіишісі: «Баласы бар ма?» - дегені. Балаларын көрген ол: «Өлмеген адам екен»,- дегенді айтқан. Сіз ол жұмбағын шеше алмаған екенсіз, - деген соң, қарт қателігін мойындап, жігіттің қолын алып:

0. 
   Мен сенің антқан сөздеріңе түсіне алмай, ішімнен саған қатты ренжіп едім. Олай емес, сен ақылды жігіт екенсің, - деп, қызын соған беріпті.