Әкесі неге риза болды? 4. Мәтіндегі әкенің соңғы сөзіне

0. 
   Нагыз акымақ екен! - деп, үйден атып шыққан бай енді: “Мен кеш кіріп қалдым ба екен, ол ұрлаған ақшасын тығып үлгерді де, маған сыр бермей отыр сұмпайы,"- деп күдігінен арыла алмай-ақ қонды.
   

Екінші куні жалшы тан атканша жұмыс істейді. Бірақ ол еш реніш білдірмей үйіне қайтты. Бай сонынан бұқпантайлап барып тағы тын тыңдалы. Құлағына шықырлаған ақша мен сылдырлаған күміс теңгені жалшысы санап жаткандай естіліп кетті. Ол тағы да есікті бір теуіп кіріп барды. Екі баласын екі жағына алып рахаттанып ұйықтап жатқан жалшысын көргенде не істерін білмей қалды. Үн-түнсіз үйден шығып кетті. Сонда да күдігі сейілер емес. Ертесіне жалшысынык көңілді, сергек қалпы байга езін мазақ қылып тұрғандай көрінді. Бай ақыры:

0. 
   Менін қаызымнан біраз қаражат жоғалды. Соны сен алдың. Себебі сен үнемі көнілді жүресің, тыққан ақшан болған соң көңілің тоқ боп жүр, - деді. Сонда жалшысы:
   
1. 
   Қожайын, жағдайың сорлы құлдан да жаман-ау. Күнде кешке үйімді торуылдайсын. Менің байлығым - екі балам мен жан жарым және денсаулығым мен қара күйім. Құланиектеніп тан атқаннан кеш батқанша тәңірімнен осы байлығымнан айыра көрме деп тілеймін. Сондықтан мен бақыттымын, көңілдімін. - деп жауап берді.
   

Не дерін білмеген бай үн-түнсіз калды. “Япырмай шынында да мына кара құл бақытты. Мен сияқты қызғанатын байлығы да жок. Байлық маған бақытсыздык үшін біткен бе? Басым ауырып кетті”.

A) Кедейдің еңбегі A) Мақганшақтық

B) Байлығының молдығы B) Қызғаншақтық

C) Отбасының жоқтығы C) Адалдық

Е) Кедейдің тілегі Е) Еңбскқорлық

A) Байға құл болғанша, байғұсқа ұл бол A) Бар байлығымнан айырма

B) Қайырсыз байдан қайнатқан су B) Мол байлыққа жолықтыр
артық C) Өміріме жсңілдік бер
C) Бай байға құяды, сай сайға құяды D) Байдың құлдығынан құтқар

D) Балалы үй - базар Е) Жақсы жұмыс бер

A) Жұмысы A) Шықырлаған ақша

B) Балалары B) Сылдыраған күміс

C) Байлығы C) Кедейдің сөзі

Қарт пен тапқыр жігіт

0. 
   Ата, жолды кыскартайык,- дейді. Қарт:
   

0. 
   Жол калай кысқарады?- дейді. Жігіт:
   

0. 
   Жолдың қысқаруы оңай, екеуіміз бірімізді-біріміз, кезек-кезек арқаласақ болғаны.-дейді. Шал ішінен:
   

0. 
   Япырым-ай, мынау бір кесапатгы адам болмаса игі еді? Мені қалай арқалайды? Өзін қалай арқаламақшымын?- деп ойлап, жауап қайырмайды.
   

Мұнан кейін жігіт те үндемей келе жатады да, пісіп тұрган егінді көріп:

0. 
   Ата, мына егін сіздің елдікі ме? - дейді. Қарт
   

105

0. 
   Олай болғанда, бұл желініп қойган егін бе, желінбеген егін бе?- дейді. Қарт тагы да бетіне бажырайып қарап қояды да: «Япырым-ай, мынанын бір сөзінен бір сөзі сорақы болды-ау! Бұл не айтқаны?» - деп ойлайды.
   

Жолда бір елге кездсесді. Бұл елдін адамдары дүниеден өткен кісіні жерлеуге апара жатыр екен. Жігіт:

0. 
   Ата, мына кісі өлген бе, өлмеген бе? - деп сұрайды. Қарт шыдай алмай:
   
1. 
   Өлмесе жерлемейді гой! - деп жігіттің бетін қайырып тастапды. Жігіт үндемейді. Олар кабірге бірге барады. Шыққаннан кейін:
   

0. 
   Ата, әлгі кісі өлмеген екен, дейді. «Я, кұдай, жерленген адам қалай тірі болады?»,-дейді карт ішінен.
   

Күн кеш болады, екеуі қарттың үйіне келеді. Қонағын үйіне кіргізеді де, қызын шақырып алып:

0. 
   Шырағым, үйге бір жігіт келді, мейман ет! Бірақ сүйкімсіз мінезі бар. Сөзінде кесапаты зор адам, - дейді. Қыз қонақпен сойлесіп көрсе, сөзі мағыналы екен. Қыз: «Япыр-ау, әкемнің айтканы осы кісі ме екен?» - деген оймен әкесіне келеді де:
   
1. 
   Әке, сізбен неше кісі келді? - дейді.
   

Әкесі:

0. 
   Жалғыз, - дейді. Қыз:
   

0. 
   Онда сөзінде кесапаты зор деген адамыңыз осы болса, мұнан қандай кесапат көрдіңіз? - дейді.
   

0. 
   Ойбай-ау, оның сөйлеген сөзінде кесапатсыз бір сөз жоқ. Әуелі ол: «Жол қысқартайық», - деді. Мен: «Жол қалай қысқарады?» - деп едім. Ол: «Бірімізді-біріміз кезек арқалап отырайық», - деді. Мұнысы былай тұрсын. Орылмаған егінді көріп: «Ата, мына егін желініп қойган ба, желінбеген бе?» - деп сұрады. «Орылмай тұрған егінді кім жеп қояды?» - дедім мен. Бұл мұнымен тұрсын. Бір ауылдан қаза тапқан кісіні көріп: «Ата, мына кісі өлген бе, өлмеген бе?» - дейді. Онан шығып келе жатыр едік: «Ата, жаңағы адам өлмеген екен», - деді. Міне, мен оның осындай төрт кесапатты сөзін естідім, - дейді.
   

0. 
   Әке, бұл сөздер зор магыналы сөздер ғой. Сіз оның айтқан сөзіне тусінбеген екенсіз. Оның бірінші айтқаны: «Кезекпе-кезек әнгіме айтып отырайык, жол қысқарсын»,-дегені. Екіншісі: «Егін байдікі ме, кедейдікі ме?» - дегені. Байдікі болса - өз көлігімен, кісі жалдап жыртып, өз тұқымын себеді, өнімін ертең өзі алады, желінбеген болып саналады. Кедейдікі болса, ол сорлы тұқымды несиеге сатып алады, жерді көлік жалдап жыртады, түскен өнімі борыштан аспайды. Сондықтан ол шикідей жеп қойғанмен бірдей болады. Үшіишісі: «Баласы бар ма?» - дегені. Балаларын көрген ол: «Өлмеген адам екен»,- дегенді айтқан. Сіз ол жұмбағын шеше алмаған екенсіз, - деген соң, қарт қателігін мойындап, жігіттің қолын алып:
   

0. 
   Мен сенің антқан сөздеріңе түсіне алмай, ішімнен саған қатты ренжіп едім. Олай емес, сен ақылды жігіт екенсің, - деп, қызын соған беріпті.
   

B) Желінбеген егін Е) Жалға алған жерге егілетін егін

0. 
   Көлікті жалға алып жыртатын егін
   

0. 
   Қарияның «жігітгің сүйкімсіз мінезі бар» деуінін себебі
   

А) Жігітті жақтырмағандықтан D) Қонақ қылғысы келмегендіктен B) Қызын сақтандырғандықтан Е) Әңгімесін түсінбегендіктен C) Жас жігіт болғандықтан

0. 
   Жігіт айтқаи «кесапатты төрт сөздің» төртіншісінін мазмұнын анықтайтын мақал
   

A) Жарлының аузы аққа тисе, мұрыны қанайды B) Бала - артта қалған із, Бақыт - ұзатылған қыз

0. 
   Ескі дос келгенде, жаңадостың көзінен жас шығады
   

0. 
   Қонақ қойдан да жуас, май берсе де жей береді
   

B) Бірінші «кесапатты сөз» C) Қызының өтініші

C) Тортінші «кесапатты сөз» D) Қазақгың қонақжайлылығы

О) Барлық «кесапатты сөз» Е) Шаһар жолыиың ұзақтығы
Е) Үшінші «кесапатты сөз»