1-Дәріс Геоботаниканың мақсаты, міндеті, негізгі ұғымдар және терминдер
жүктеу/скачать 2,55 Mb.
|
darister1-15. geobotania (1)
| 3. Псаммофитті жусанды шөлдер
ІІсаммофитті жусанды шөлдердің эколого-физиономиялық то- (н.ііі Эгасипсиіиз туыс тармағы түрлері қалыптастырады. АНетізіа агепагіа ОС АИетізіа аІЬісегаіа Кгазсһ Агіетізіа іотепіеі/а С. ХУіппе Агіетізіа диіпциеІоЪа Тгаиі Агіетізіа 5оп§агіса Зсһгепк Агіетізіа агепагіа, А. іотепіеііа жэне А. диігщиеІоЪа Солтүстік шөлі аймақ тармағында таралған, ал Агіетізіа а/Ъісегаіа жэне I зоп§агіса ортаңғы шөлдер аймақ тармағында белсенді қауым күрушылар. Псаммофитті - жусандар ішінде типтік ландшафт і үзушісі Агіетізіа агепагіа. Құмды жусанды қауымдар негізінен Қазақстанның батысында іаралған. Каспий жэне Арал маңында оның ішінде үлкен жэне кіші борсық құмдарында, Арал маңы Қарақұмында, ал Шығыста Зайсан ойпатында кездеседі. Солтүстік Тұран шекарасында АИетігіа агепагіа доминант ііемесе содоминант рөлінде кездесетін территория ауданы 82,4 мың шаршы км. Агіетізіа агепагіа қауымдарының флоралық құрамында негізінен копжылдық шөптер өсімдіктер және эфемерлер бар. АгіетіЫа агепагіа формациясында мынадай ассосациялар юптарын көруге болады (Курочкина, 1978): Агіетігіа агепагіа, Са11і§опит арһуііит, Аттос/епсігоп Ьі/о- Ііит; АПетігіа агепагіа + Са11і§опит арһуііит; АИетігіа агепагіа + Ьеутиз гасетояиз; А Петігіа агепагіа + А Іһауі р$еисіаІһа§і; АПетігіа агепагіа + 8ііра реппаіа, 8. загеріапа; АПетізіа агепагіа + 8угепіа зііісиіоза, Нуаіеа риісһеіа; АИетігіа агепагіа + ЕирһогЪіа зедиіегіапа, 8) Агіетізіа агепагіа + Асгоріііоп герепу ЕирһогЪіа зеуиіегіапа, Агіетіхіа зсорагіа Агіетізіа агепагіа фитоценоздары Солтүстік Тұрап құмдарының өсімдіктер жабынында маңызды рөл атқарады. Олар ландшафт қалыптастыратын жэне рельефті оңтайландыратып қызмет атқарады. Нәтижесінде құмдардың барлық эдафикалык варианттарында ұзақ уақыт өнім бере алатын тұрақты фитоценоздар түзіледі. Тұран кұмды шөлдерінде Огасипсиіиз туыс тармагы жусандарынан басқа Еегірһіс/іит туыс тармақтары өкілдері де Агіс тізіа іеггае-аІЪае, А. /егсһіапа, сирегірек А. сІі//и8а қатысады. Псаммофитті қоңырбасты шөлдер Солтүстіктік Тұранда псаммофитті қоңырбасты шөлде А&горугоп {гауііе эдификатор болыгі саналады. Құм еркек (Аугоругоп /гауііс ІІырей ломкий) тығыз шымды эвксерофитті қоңырбас, құрғаққа, суыққа төзімді псаммофит. Бидайық, құм еркек (Аугоругоп /га^ііе) өсімдігінің фитоценотикалық белсенділігі Солтүстік жэне Солтүстік Тянь-Шаш. тау алды шөлдерінде байқалады. Кұм еркек фитоценоздары жеціл механикалық құрамды топырақтардағы псаммофитті өсімдіктер серияларында жетекші рөл атқарады. Қазақстан шөлдері территориясында кұм еркек басым болатып жэне қатысатын фитоценоздар ауданы 14,5 мың шаршы км. Осы көрсетілген территорияда құм еркек басым болатын фитоценоздар ауданы 1,8%, ал қалған 98,2% территорияларында кұм еркек жетекпн рөлде емес. Қауымдар кұруда екінші дәрежедегі компонент болын табылады. Псаммофитті қоңырбасты шөлдер флорасының құрамы эртүрлі. Каспий маңындағы Солтүстік шөлдері аймақ тармағында құм еркек фитоценоздарында Ғезіиса Ъескегі, Коеіегіа §1аиси өсімдіктерінің қатысуы тэн. Ал кіші жэне үлкен Борсық жэис Аралдың солтүстігінде құм еркек фитоценоздарында Агіетізіа циііі циеІоЪа, А. агепагіа, А. іеггае-а/Ъае өсімдіктері басым болады, ал Ғезіиса Ъескегі, Коеіегіа уіаиса шамалы болса да қатысады. Л. Я. Курочкинаның (1978) псаммофиттер өсімдіктер классификациясында А§горугоп /гауііе өсімдігі фитоценоздары псаммомезоксерофитті көпжылдық шөптесін қоңырбасіар формациясына жатқызылады. Псаммофитті терескенді (Кгазсһепіппікоуіа сегаіоісіез (Ь.) Ои11(іеп8І - терескен) шөлдер. Мүйіз терескен — Солтүстік Тұран шөлінің типтік өкілі. Ксерофильді псаммофит. Мүйіз терескен ареалы дала аймағының оңтүстік бөлігін, Қазақстан шөлдерін, Орталық Азияны (жазықтықтағы Гоби шөлін, Қашғарияны, Жоңғарияны) жэне тауларды (Уайдам, Тянь-Шань, Тибет және Памир) қамтиды. Жазықтықта мүйіз терескен 126 мың шаршы км алып жатыр. Л. Я. Курочкинаның (1978) псаммофиттер классификациясында мүйіз терескен басым болатын фитоценоздар эвксерофильді жартылай бұташа және жартылай бұта шөлдер формациясына жатқызылған. Мүйіз терескен формациясы әртүрлі типті қауымдарды қамтиды. Мысалы, Л. Я. Курочкина (1978) Тауқұм шөлінде бұл өсімдіктің 5 ассосациясы кластарына бөледі: Бұталы және бұташалы; Жартылай бұташалы; Қоңырбасты; Эфемероидты; Мүкті Бұлардың ішінде мүйіз терескендер кеңірек болатын типтері: Кгазсһепіппікоуіа сегаіоісіез, СаІІі§опит арһуііит; Кгазсһепіппікоуіа сегаіоісіез + Са11і§опит арһуііит + Азіга§- а/иа Ъгасһуриз + Аттосіенсігоп Ъі/оііит; 3} Кгазсһепіппікоуіа сегаіоісіеа + А$іга§аІи8 Ъгасһуриз; Кгазсһепіппікоуіа сегаіоісіез + Ерһесіга ІотоіоІерЕ; Кгазсһепігтікоуіа сегаіоісіез + Косһіа ргозігаіа; Кгазсһепіппікоуіа сегаіоісіез + Агіетіхіа іеггае-аІЪае; Кгазсһепіппікоуіа сегаіоісіез + А§горугоп/га§Ие; Кгазсһепіппікоуіа сегаіоісіез + Ерһетегеіит Мүйіз терескен қауымдарының құмды шөлдерде басым болуы, Солтүстік жэне Ортаңғы шөлдерде байқалады. Олардың басым болатын фитоценоздарының ауданы 18,8 мың шаршы км. Псаммофитті - бұталы шөлдер Псаммофитті - бұталы шөлдердің экология-физиологиялық пшіне псаммофильді бұталар басым болатын эртүрлі түрлері жатады. Олардың қатарына Са11і§опит туысының көптеген түрлері, Азіга^аіиз туысының 5 түрі, Аттосіепсігоп туысының 3 түрі, Еаізоіа туысының псаммофильді түрлері жатады. Құмдардағы бүталар (Саіііуопит, Аттосіепсігоп, Егетозрщ іоп, Эепсігозіеііега) - стенотопты псаммофильдер. Құмға жақі і.і бейімделген экобиоморфалар құрғақшылық болғанда феноритмін ауыстырып, ассимиляциялық өркендерін (жапырақтарын) тасіаупі қабілетті. Атпа тамырлары бар, горизонталь тамырлары бар, жсн ашып кетуіне және құм басып қалуына төзімді түрлер. АзІга§аІи$ туысы түрлерінің экологиялық амплитудасы кең, олпр эвритопты түрлер: 1. Псаммофильдер (Азігауаіиз кагаки§епзіз, А. раисі/иуиз) 2. Гемипсаммофильдер (Агіетізіа Ьгасһуриз), кеіід» петропсаммофильдер (Нечаева жэне т.б., 1973) Еаізоіа жэне Ерһесіга туыстарының түрлері ксерофит эвритопіы экоморфалар, ал Татагіх туысының түрлері ксерогалофиль жэн» галопсаммофиль. Псаммофиль бұталарды кейбір авторлар өз жіктелімдерінд» өсімдіктердің жеке типтеріне жатқызады (Петров, 1933; Коровип 1958, 1962; Родин, 1961 жәнс т.б.). Фитоценомерлерді сипаттағанда Л. Я. Курочкина (1978) аэроксильді жапырақтары жазда түсетін жэне желмен түсеіш псаммофиль бұталардың 7 тобын бөлді. Олардың ішінде кеңіпсн таралғандары 1) жүзгін, 2) бұршақ тұқымдас бұталар, 3) сораңдар жэне сиректеу ақтікен (селитрянка) және дендростеллера. Псаммофит бұталар қауымдарының географиясы Орта Азия жэне Қазақстан территориясында Солтүстік Тұран, Жоңғар, Оңтүстік Тұран провинцияларында жэне Солгүстік жэне Батыс Тянь-Шань, Памир-Алай тау алды шөлдерінде кеңінен таралған Псаммофитті бұталы қауымдар жэне фитоценохорлар 106,5 мын шаршы км алып жатыр, бұл Солтүстік Тұран шөлдерінің жалпы ауданының 5,6%. Солтүстік Тұран шөлдері ішінде олар Солтүстік Касгшіі маңында, Арал маңында кездеседі, ал Оңтүстік шөлдерде олардын рөлі анағұрлым артады. Олар оңтүстік шөлдердің ішінде Шығыс Қызылқұмға, Каршин даласына, Сундукли құмдарына, Бадхыз жэне Карабиле тау алды тегістіктеріне өте тән. Псаммофитті бұталы қауымдардың өсімдіктер жамылғысын құруға қатысуы 17-кестедс келтірілген. 17-кесте жүктеу/скачать 2,55 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|