1-дәріс. Мәдениет морфологиясы және мәдениет тілі
Мәдениеттің типологиялық ерекшеліктері
жүктеу/скачать 59,55 Kb.
|
1-дәріс
| Мәдениеттің типологиялық ерекшеліктері
Мәдениет сияқты күрделі және көпжоспарлы құбылысты қарастыру, сөзсіз, материалды жүйелендіруді, ретке келтіруді талап етеді, онсыз мәдениет әлемінің барлық алуан түрлілігін ұтымды түсіну, нақты мәдениеттердің бейнелерін тұтас ұғыну мүмкін емес. Бұл міндет мәдениет типтерін анықтау және сипаттау, оның типологиясын құру жолымен шешіледі. Типология (грек тілінен «типос» — пішін, үлгі, із және «логия» — ілім, сөз деп аударылады) деп қазіргі ғылыми әдебиетте 28 зерттеу объектілерін жалпылама үлгі көмегімен талдау, сұрыптау және жинақтау әдістері мен тәсілдерін айтады. Типология, әсіресе, бір-біріне ұқсамайтын, көп түрлі құбылыстармен істес болатын ілімдерде реттеу және түсіндіру мақсатында жиі қолданылады. Типология нұсқаларының бірі ретінде келесі тұжырымдамалық схеманы ұсынуға болады: Ең алдымен "мәдениет" жалпы адамзаттық, яғни жалпы әлемдік мәдениетті білдіреді. Мысалы, оның "адам мәдениетінің дамуы", "әлемдік мәдениетке үлес"ұғымдарындағы мағынасы. Бұл жаһандық мағынадағы мәдениет-бір, ол туралы тек жалғыз өзін ғана айтуға болады. "Мәдениет" деген сөзбен жергілікті мәдениетті, яғни белгілі бір нақты, тарихи қоғамның мәдениетін түсінуге болады. Әрбір осындай жүйенің өзіндік ерекшеліктері бар. Бұл елдер мен халықтардың өмір сүруінің географиялық және әлеуметтік-тарихи жағдайларындағы айырмашылықтармен түсіндіріледі. Жергілікті мәдениеттердің арасында жекелеген тайпалар, халықтар, ұлттар құрған этникалық және ұлттық мәдениет ерекше орын алады. Ұлттық мәдениеттердің ішінде субмәдениеттер бөлінеді. Бұл олардың өмір сүру салтының, ойлау мен мінез-құлқының жалпыұлттық мәдени нормалардан (жастар субкультурасы, қылмыстық әлемнің субкультурасы, діни секталар және т.б.) айырмашылықтарын бейнелейтін жекелеген демографиялық немесе әлеуметтік таптар мен топтардың мәдениеті. Кейде субмәдениеттің жалпыұлттық мәдениеттен алшақтауы соншалық, оны жақтаушылар оппозицияға айналып, ондағы дәстүрлер және өмір сүру ережелерімен қақтығысқа түседі. Мұндай жағдайларда субкультура контркультураға айналады. Мәдениет жекелеген мәдени салалар мен компоненттерді белгілеу үшін де қолданылады. Оны осы мағынада қолдана отырып, еңбек, тұрмыс, мінез-құлық мәдениеті, көркем, музыкалық, адамгершілік, құқықтық, саяси мәдениет және т. б. туралы айтады. Мәдениет деп тұтас тарихи дәуірлерді қамтитын және әртүрлі елдер мен халықтардың мәдениетін қамтитын мәдени құрылымдар атауға да болады, мысалы адамзат тарихының әртүрлі кезеңдерінде (алғашқы қауымдық, орта ғасырлық, қазіргі заманғы) немесе этникалық мәдени тұтастықтар (еуропалық, христиан, Араб, Кеңестік (Социалистік), Шығыс және Батыс). Мұндай құрылымдарды белгілеу үшін "мәдени әлем", "метакультура", "өркениет"терминдері де қолданылады. Осылайша, мәдениеттің типологиясының келесі нұсқалары бар екенін айта аламыз: Географиялық-географиялық кеңістіктегі (Азия, Африка, Шығыс, Солтүстік, Оңтүстік) мәдениеттерді оқшаулау. Хронологиялық (Тарихи) – тарихи дамудағы дербес кезеңдердің бөлінуі, яғни уақыт бойы бөліну (ортағасырлық, архаикалық, жаңа заман). Діни ерекшеліктері бойынша (мұсылман, христиан) , тілі (қазақ, орыс) , қолдану салалары (саяси, педагогикалық, экономикалық), таралу нысандары (элитарлық, жаппай және т.б.). жүктеу/скачать 59,55 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|