1. Фармакокинетика,анықтамасы. Енгізу жолдары. Дәрілік заттардың абсорбциясының негізгі механизмі. Абсорбцияға әсер ететін факторлар. Биотиімділік жайлы жалпы түсінік,анықтамасы. Дз таралуы түрлері

1.Фармакокинетика,анықтамасы.Енгізу жолдары.Дәрілік заттардың абсорбциясының негізгі механизмі.Абсорбцияға әсер ететін факторлар.Биотиімділік жайлы жалпы түсінік,анықтамасы.ДЗ таралуы.түрлері.
Фармакокинетика - дәрілердің тірі организмдегі қозғалысын зерттейтін фармакологияның негізгі бөлімі .ДЗорганизмге ену жолдарын, сіңуін, таралуын ,метаболизмін ж\е шығуын сипатттайды.Дәріні енгізудің Энтералдық жолға асқорьпу жолдары ар-ы енгізу:тіл астына(сублингвалдык), ішке(ауыз арқылы),үлтабарға(дуоденалды),тікішек арқьлы (ректалды). Парентералдық енгізу жолы - препараттарды асқорыту жолдарынан гыс енгізу: тері арқьлы, бүлшықетке, артерияға және венаға, ми қабықшасының астына, қуыстарға (ішпердеге, плеврага), лимфа тамырларына,ингаляция эдісі арқылы.
ДЗ енгізген жерден сінірілуі – ДЗ енгізген жерден қантамыр н\е лимфа жүйесіне түсу процесі. ДЗ биологиялық мембрана арқылы өтуінің механизмі:Белсенді емес диффузия - биологиялық мембраналар арқылы ДЗ тасымалдау концентрацияның градиентіне бағытталуы (ДЗ жоғары концентрация аймағынан төменгі концентрация аймағына қарай өтуі). Бүл процес энергияны қажет етпейді. Белсенді емес диффузия жолы арқылы липофилді, иондалмаған заттектер сіңіріледі.
Фильтрация -ДЗ кантамыр қабырғасында жэне жасушалар мембранасында су өзекшелері арқылы жэне жасушааралық кеңістік арқылы өтуі.сіңірілу механизмі ДЗ көлеміне байланысты шектеледі, с:өзекшелердің Д=0,4нм. Осыөзекшелер арқылы мембранадағы өзекшелердің көлемінен аспайтын молекулалар ғана (су,несепнәр,кей иондар)өтеді. Белсенді тасымалдау - ДЗ-дың мембранадан жасуша мембранысының тасымалдаушы жүйелері арқылы өтуі, бүл жүйе заттардың молекуласымен байланысып, оларды мембрана арқылы өткізеді. Тасымалдаушы жүйелер накты бір молекулаларға тандамалы болып келеді, ал екі немесе бірнеше заттектер сіңірілу барысында бір тасымалдаушы механизмге бәсекелесуі мүмкін.Белсенді тасымалдау АТФ энергиясының шығындалуын қажет етеді. Заттектердің молскулаларының (гидрофилді полярлық молекулалар, кейбір бейорганикалық иондар, қанттар, амин қышқылдар, темір және витаминдер) қозғалысы мембрана арқылы концентрация градиентіне қарама-қарсы жүзеге асады. Пиноцитоз- Заттектің ірі молекуладан тұратын бөлшектері н\е молекула агрегаттары мембрананың сыртқы беткейімен жанасып, қоршаланып, көпіршікке туындатады, сосын жасуша ішіне еніп, мембрананың екінші жағынан шығады. Пиноцитоз арқылы макромолекулалардың жасушаларына тасымалданады. ДЗ-ың мембрана арқылы өту жолдары әмбебап- ол арқылы ДЗ сіңірілуі ғана емес,тіндерде таралуы және организмнен биожеткіліктік шығарылуы жүзеге асады.
Заттың абсорбциялануы арнайы мембраналық тасымалдаушы - Р-гликопротеинмен реттеледі. Ол ДЗ ішек қуысына шығуына ықпал етеді және оның абсорбциясына кедергі жасайды.Р-гликопротеиндік насос, гематознцефалдық тосқауылда, бүйректе, бауырда, плацентада және басқа тіндерде де болады. абсорбцияға (сінірілу), таралуға, элиминацияға әсер етеді.Р-гликопротеиннің тежегіштері - циклоспорин А, хинидин, верапамил, итраконазол және көптеген басқа ДЗ белгілі.
ДЗ жүйелік әсері тек қан айналымға түскен соң дамып, ол әрі қарай тіндерге түседі,ол«биожеткіліктік». препараттың бастапқы мөлшерімен салыстырғанда қан сарысуына жеткен ДЗ өзгермеген санын қамтиды. дәріні Э енгізген кезде биожеткіліктіктің өлшемі оның ас қорыту жолынаң сіңуі кезінде және бауыр тосқауылы арқылы бірінші рет өткенде дәрілік затты жоғалтуымен анықталады. Ол кезде қан сарысуындағы бос (белсенді) заттың барынша көп (максималды) концентрациясын және оған жетуге қажетті уакытты анықтайды. Тек тамырга енгізгенде дэрілік заттың биожеткіліктігі 100% деп саналады. ДЗ сіңгеннен кейін қанға, одан кейін әртүрлі мүшелер мен тіндерге өтеді. ДЗ кепшілігі бірдей таралмайды және тек аз белігі ғана - салыстырмалы түрде біркелкі (м, наркозға арналған кейбір ингаляциялык заттар) таралады. ДЗ таралуына таралу жолдарында кездесетін биологиялық тосқауылдар ыкпал етеді:капиллярлардын қабаты, жасушалық (плазмалық) мембраналар, гематоэнцефалдык және плаценталык тосқауылдар. Мембраналарында саңылаулары бар капиллярлар қабаты аркылы көпшілік ДЗ оңайырақ өтеді. Сарысу белоктары және олардын препараттармен жиынтығынан басқалары. Суда жақсы еритін гидрофилді қосылыстар капиллярлардың кабырғасындағы саңылаулар арқылы өтеді және аралық кеністіктерге түседі. Олар жасушаның белок-фосфолипидтік мембраналары арқылы мүлдем өтпейді. Липофилді қосылыстар капиллярлардың эндотелиі және жасуша мембраналары арқылы жақсы етеді.
Гематоэнцефапдың тосқауыл арқылы көп ДЗөтуі қиын болады. Бұл мидың капиллярларының кұрылыстық ерекшеліктеріне байланысты, олардың эндотелиінде саңылаулар жоқ, олар арқылы кәдімгі капиллярларда көптсген ДЗ өседі. Мидың капиллярларында пиноцитоз мүлдем болмайды. Эндотелийлердің сыртқы бетін жауып тұратын глиалдык (астроглия) элементтердің маңызы бар, бұл липидтік мембраналарда қосымша рөл атқарад. ГЭТарқылы полярлы косылыстар нашар өтеді. Ми тініне липофилді молекулалар оңай өтеді. ГЭТарқылы ДЗ негізінен диффузия жолымен, ал кейбір косылыстар - белсенді тасымалдану нәтижесінде өтеді. ГЭТ мүлдем тиімділігі жоқ мидың аздаған жеке бөлігі (эпифиз аймағы, гипофиздің артқы бөлігі) бар. Плаценталық тосқауыл курделі биологиялық тосқауыл болып табылады. Ол арқылы липофилдік қосылыстар (диффузия жолымен) өтеді. Иондалған полярлы заттар (м, төртіншілік аммоний тұздары) плацента аркылы нашар өтеді. Плацента да Р-гликопротеиндік насос бар.
2.Фармакокинетика,анықтамасы.ДЗ биотрансфармациясы,түрлері,маңызы.Бауырдағы микросомальді ферменттердің индукторларыжәне ингибиторлары жайлы түсінік.Толеранттылық.ДЗ экскрециясы мен элиминациясы,кумуляция.
Фармакокинетика - дәрілердің тірі организмдегі қозғалысын зерттейтін фармакологияның негізгі бөлімі. ДЗ организмге ену жолдарын,сіңуін, таралуын, метаболизмін жэне шығуын сипатттайды.Ағзада көптеген дәрілік заттар биотрансформацияға ұшырайды. Гидрофилдігі өтежоғары иондалған қосылыстар негізінен өзгермеген түрде бөлінеді. Лилофилдік заттардың ішінде негізгі белігі ағзада химиялық реакцияларға туспейтін ннгаляцияға арналған наркоздық заттардан басқасы. Олар қапдай түрде енгізілген болса, екпемен солай шығады. ДЗ биотрансформациясына көптеген ферменттер қатысады, олардың ішінде бауырдың (эндоплазмалық торда болады) микросомалдық ферменттеріне маңызды. Олар ағза үшін бөгде липофилді косылыстардың (әртүрлі құрылысты) метаболизмін шақырып, оларды кебірек гидрофилдіге айналдырады. Олардын субстрагтық арнайылылығы жоқ. Әрбір жерде орналасқан (бауыр, ішек және басқа тіндер, сонымен қатар сарысу) микросомалдық емес ферменттердің де, әсіресе гидрофилді заттадың биотрансформациясында айтарлықтай маңызы бар.ДЗ өзгеріске ұшырауының негізгі 2түрін бөледі:1)метаболиттік трансформация және2)конъюгация.
Метаболиттік трансформация — бұл тотығу, тотықсыздану және гидролиз нәтижесінде ДЗ өзгеруі. Осылай имизия, эфедрин, аминазин, гистамин, кодеин препараттары тотығуға ұшырайды. Тотығу көбіне аралас әсер етстін микросомадлық оксидазаның арқасында НАДФ-тың, оттегінің және цитохром Р-450 қатысуымен жүреді. Тотықсыздануға жекелегенДЗ (хлоралгидрат, нитразепам, левомицетин және басқалар) ұшырайды. Бұл нитро- мен азоредуктаза және басқа ферменттердің әсер етуімен журеді. Күрделі эфирлер (новокаин, атропин, ацетилхолин, дитилин, ацетилсалицил кышқылы) және амидтер (новокаинамид) эстераза, карбоксилэстераза, амидаза, фосфатаза және баскалардын әсер етуімен гидролизге ұшырайды.
Конъюгация – бұл ДЗн\е оның метаболиттеріне, біркатар химиялық топтардың н\е эндогенді молекулалардың қосылуымен жүретін биосиптездік үрдіс. заттардың метилденуі (гистамин, катехоламиндер) н\е олардың ацетилденуі (сульфаниламидтер), глюкурон қышкылымен (морфин, оксазепам), сульфаттармен (левомицетин, фенол), глутатионмен (парацетамол) және т.б. өзара әсерлесуі жүреді.
Конъюгация үрдісіне көптеген ферменттер: глюкуронилтрансфераза, сульфотрансфераза, трансацилаза, метилтрансфераза, глутатионил-8-трансфераза және басқалар қатысады.
Метаболиттік трансформация ж\е конъюгация нәтижесінде ДЗ, әдетге өзінің биологиялық белсенділігін жояды.бұл үрдістер дәрінің әсер ету уақыты кезінде шектеледі. Микросомалдық ферменттер белсенділігінің төмендеуімен жүретін бауыр патологиясы кезінде,ДЗәсер ету ұзақтығы артады. Микросомалдық та (левомицетин, бутадион), микросомалдық емес те(холинэстеразаға қарсы заттар, МАО ингибиторлары және басқалар) әртүрлі ферменттердің ингибиторлары да белгілі. Олар осы ферменттермен инактивацияланатын препараттардың әсерін ұзартады. микросомалдык ферменттер синтезінің жылдамдығын жоғарылататын (индукциялайтын) қосылыстар (м, фенобарбитал) бар.
Экскреция - ДЗ-ның жэне олардың метаболиттерінің организмнен шығарылуы. Экскрецияның негізгі жолдары: бүйрек, бауыр, АІЖ, сілекей бездері, тер бездері, ана сүті арқылы.Элиминация - ДЗ барлық метаболизмдық (биотрансфармация) және экскреторлық процестердің жиынтығына тэн кең ауқымды термин. Элиминацияның нәтижесінде белсенді заттар ағзадан толық жойылады. Көп дәрілердің элиминациясы нәтижесінен енгізілген дэрінің жалпы санынан, тұрақты бір бөлігі белгілі әр аралық уақытта шығарылып тұрады. Дәрілердің ағзадан толық шығу жылдамдығы плазмадағы олардың жойылу жылдамдыгының деңгейіне сәйкес көрінеді.
ДЗ қайталап қолданғанда, әсері жоғарылау және төмендеу жағына өзгеруі мүмкін.Бірқатар заттардың әсерінің ұлғаюы, олардың кумуляциялану қабілетіне байланысты. Материалдық кумуляция деп ағзада фармакологиялық заттардың жинақгалу түрін айтады. Бұл ұзак әсер ететін препараттарға тән, олар аз бөлінеді немесе ағзада тұрақты байланысады (м,оймақгүл тобының жүрек гликозидтері). Оларды қайталап тағайындағанда заттардың жинакталуы уытты әсерлердің себебі болуы мүмкін. Осыған байланысты, бұндай препараттардың кумуляциялануын ескере отырып, біртіндеп мөлшерін азайтып немесе препараттын қабылдау арасын ұлғайта отырып мөлшерлеу керек. Функционалдық деп аталатын кумуляцияның мысалдары белгілі, бұл кезде зат емес, әсер «жинақталады». Алкоголизм кезінде ОЖЖ-сі функциясының үдемелі езгеруінде маскүнемдік елірме дамуына әкелуі мүмкін. Осы жағдайда зат (этил спирті) жылдам тотығады және тіндерде іркілмейді. Оның тек нейротропты әсерлері жинақталады. МАО-ның тежегіштерін қолданғанда да функционалдық кумуляция пайда болады.
Заттарды қайталап қолданғанда әсерінің төмендеуі -бейімделу (толеранттылық) әртүрлі препараттарды (анальгетиктер, гипотензивтік заттар, іш жүргізетін заттар және басқалар) қолданғанда байқалады. Ол заттың сіңуінің азаюына, оның инактивациялану жылдамдығының ұлғаюына және (немесе) қарқынды шығуының жоғарылауына байланысты болады. Бірқатар заттарға бейімделудің пайда болуы, оларға рецепторлық кұрылымдардың сезімталдығының төмендеуімен немесе олардың тіндерде тығыздығының азаюымен жүзеге асырылуы мүмкін.