1 глоссарий

жүктеу/скачать 1,09 Mb.

бет	20/30
Дата	06.02.2022
өлшемі	1,09 Mb.
	#26885

1 ... 16 17 18 19 20 21 22 23 ... 30

Септік категориясы (Категория склонения) Септік жалғауы
Септіктер (Падежи) Сұрақтары (Вопросы)
ТӘУКЕ ХАН (1680-1718) ЖӘНЕ ОНЫҢ БИЛЕРІ
Төле би туралы.

(Притяжательные аффиксы)

Тәуелдік жалғау заттың белгілі біреуге тән екендігін білдіреді. Орыс тіліңде мұндай қосымша жоқ: дәптер+ім (моя тетрадь), дәптер+ің (твоя тетрадь).

Септік категориясы (Категория склонения)

Септік жалғауы сөз бен создің арасын байланыстырып, оларды өзара карым-қатынасқа түсіреді. Қазақ тілінде 7 септік бар.
Образование падежных форм имен существительных осуществляется с помощью падежных окончаний. В казахском языке имеется 7 падежных форм.

Септіктер (Падежи)	Сұрақтары (Вопросы)	Жалғаулары (Окончания)
1. Атау (Именительный)	кім? не? (кто? что?)
2. Ілік (Родительный)	кімнін? ненің? (чей? чья? чье? кого? чего?)	-нып, -нің, -дың -ДІҢ, -ТЬЩ, -ТІҢ
3. Барыс (Датедьно-направит-й)	кімге? неге? қайда? (кому? чему? куда)	-ға, -ге, -ка, -ке -а, - е, - на, - не
4. Табыс (Винительный)	кімді? нені? (кого? что?)	-ны, -ні, -ды, -ДІ, -ТЫ, -ТІ, -H
5. Жатые (Местный)	кімде? неде? қайда? кашан? (у кого? в ком? у чего? в чем? на чем? где? когда?)	-да, -де, -та, -те, -нда, -нде
6. Шыгыс (Исходный)	кімнен? неден? қайдан? (от кого? у кого? от чего? из чего? откуда?)	-дан, -ден, -тан, -тен, -нан, -нен
6. Шыгыс (Исходный)	кіммен? немен? қалай? (с кем? с чем? как?)	-мен (менен), -бен (бенен), -пен (пенен)
7. Көмектес (Творительный)	кіммен? немен? қалай? (с кем? с чем? как?)	-мен (менен), -бен (бенен), -пен (пенен)

ТӘУКЕ ХАН (1680-1718) ЖӘНЕ ОНЫҢ БИЛЕРІ

Тәуке хан – Жәңгір ханның баласы. Ол атақты Төле биге, Қаз дауысты Қазбек би мен Әйтеке билерге арқа сүйеп, феодалдық ақсүйектер сұлтандары әлсіретіп,хандық өкіметтің үстем болуын жақтады. Ол жоғарыда аталған бас билермен кеңесе отырып Жеті жарғы әдет зандарын шығарды.Онда негізінен қазақтардың әдеттегі заңдарының бірқатар ережелері бекітілгенмен, жинақ феодалдық құрылысты нығайтуға бағытталған еді.Тәуке ханның хандықты нығайту әрекетінен нәтиже шықпады:қазақ хандықтары бытыраңқы күйде қала берді. Тәуке хан ендіРесеймендипломатиялықжәнесаудабайланыстарынорнатабастады. 1716 жылыТәуке хан жоңғарларғақарсышығуүшінРесейденәскерикөмексұрауғамәжбүрболды. Өйткені1690 жылдардыңаяғындабасталған ойрат жәнеқазақхандарыныңарасындағықарулықақтығыстаржиілеп, жаубасымболыптұрды.

Тәуке хан ел басқарудабеделізорбилер мен батырлардыңтобынасүйеніп, феодалдықбытыраңқылыққабейімтұрғанхандар мен сұлтандардыңрөлінтежеугетырысты. Олтұрақты хан кеңесі, билеркеңесінқұрып, жылсайынҚұлтөбеде (Ташкент түбінде) Үшжүздіңшонжарларыншақырып съезд өткізіптұрды. БилертобыныңқатысуыменҮшжүздіңарасындағымаңыздымәселелершешілетінболды. Олархалықтыбасқаруғаарналғанзаңшығару мен сот істерінеараласты. Бірте-біртежергіліктібасқаруістерін де қолдарынаалды.
Төле би туралы. Төле би шамамен 1663 жылы қазіргі Жамбыл облысы, Шу өзені, Жайсаң жайлауында дүниеге келіп, 1756 жылы қазіргі Шымкент облысы Ленгер ауданы (1991 жылдан Төле би ауданы) Ақбұрхан деген жерде тоқсан жасында дүние салған. Төле бидің әкесі Әлібек те билік айтып, әділдігімен аты шыққан адам болыпты. Төле би оқыған сауатты, жастайынан халқының ақындық, шешендік өнерінен тәлім алған. Ол 15-20 жасынан-ақ билікке араласып, әділдігімен, шешендігімен көзге түсіп, елге танылған. Төле бидің ел-жұрт, ағайын-туыс, алыс-жақын, жекжатөжұрағат, тіпті алты алаштың арасындағы қадір-қасиеті хан, сұлтандардан да жоғары, биік болған.

жүктеу/скачать 1,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 16 17 18 19 20 21 22 23 ... 30