1 латын тілініњ шыѓу тегі
жүктеу/скачать 1,14 Mb.
|
| 8 Римнің төлеу әдістері
Ең басты төлеу әдісі мал айырбасы болды. Римде ақшаның «пекуниа» («пекус - мал») аталуы осымен байланысты. Кейін саудада тауар үшін мыстан жасалған бөлшектермен есеп алысты, ал қазіргі ақшамен есеп алысу Римде б.з.д. V ғасырда пайда болған. Белгілі ақша бірлігі мыстан жасалған асс болды - мыс кесегі , салмағы 1 римдік фунт, немесе 1 либра (327, 45г.). Италияның аймақтарында салмақтың жүйесі әр түрлі болды. Кейіннен Италияның жерлерінде басты өлшем салмағы рим либрасы болды, Сондықтан асс салмағы 327, 45 гр «Н» әрпімен белгіленді. Уақыт өте римдік асстың салмағы жеңілдене бастады, б.з.д. I ғасырда асстың құны жоғалды, сол себептен римдіктерде «құнсыз» деген сөздің орнына «Астың құнындай» деген сөз тіркесі пайда болды. Тек б.з.д. IV ғасырдан бастап Римде күміс ақша соғыла бастады. Оның шығуына басты себепкер - гректер. Б.з.д. 340 жылдары орамжапырақтай күміс ақшаларды - дидрахмаларды (салмағы 7,58 гр., кейіннен – 6,82 гр..) гректердің үлгілерімен Римде жасай бастады. Ақша мекемесі Римде б.з.д. 289 жылы 3 адамнан тұрды. Олардың бірінші шарты - ақшаны шығару. Күміс ақша - денарий және сестерций – б.з.д. 269 немесе 268 жылы Римде жасалына бастады, денарийдің салмағы 4,55 г немесе 1/7 г рим либрасы. 2 –ші Пуникалық соғыстң дәуірінде алтын ақша таралды – скрупул, оның құны 20 күміс сестерций. Рим Республиканың соңғы жылдары кезеңінде алтын ақша айналымға кірді «алтын» деп аталатын – жалғыз осындай алтын денарий 100 сестерцийге тең. Августың тірі кезінде алтын ақшалар римде бекітілді, үш металлды жүйесі пайда болды (мыс – күміс – алтын). Августың реформасына дейін Рим мемлекетінде алтын ақша жүйесі пайдаланбаған, ақшалар Грек стандартымен жасалына бастады, алайда салмағы бір болған жоқ: «алтын» Августтың тірі кезінде 8,19 гр. болса, Нерон кезінде 7,28 гр. болды. Нерон ақшаның жүйесіне жаңа өзгерістер әкелді. Римдік ақшаның жүйесінде «императордың тәжі» белгісі болды. «Алтыннан» басқа рим ақшасының жүйесіне өзіне күміс ақшаларды қосты: 1 денарий = 4 сестерций =10 ассқа; 1квиннарий = 2 сестерций = 5 ассқа; 1 сестерции = 2,5 ассқа; 1 триент = 1/3 ассқа; 1 квадрант = 1/6 ассқа, ең кіші ақша унции = 1/12 ассқа тең. Константин императоры айналымға екі асстық ақшаны кіргізді – дупондий. Ақырғы ғасырлар Батыс Рим империясы жаңа алтын ақшаны жасай бастады – солид. Ежелгі Римнің патшасы Сервий Тулий ақшаны мемлекеттік белгімен белгілеген. Денарийдің салмағы 10 фунт, квинарии – 5 фунт, ал сестерции -2,5 фунт болу керек еді,- Карфаген соғысына ақша жетпегені үшін, ақшаны ауыстыруға мәжбүр болды. Бұл өлшем дұрыс болып шығып, өте көп пайда әкелді. Штемпель көмегімен мыс ақшаларға бір жағынан Янустың басын, екінші жағынан кеменің бір бөлігін бейнеледі, ұсақ ақшаларда – триента және квадранта – кеменің бейнесін орнатты. Империяның дәуірінде реформалар өткізілді. Қазна екіге бөлінді: императорлық және сенаттық, сондықтан императорлық және сенаттық ақша жасалына бастады. Императорлық ақшалар күміс және алтын белгімен, ал сенаттық ақшалар тек қана қола болып, S және С әріптері белгіленді, «сенатус консультум». Республика және империя ақшаларында өзгешеліктер көрінеді. Республика кезеңде ақшаларда Янус, Юпитер, Марс, Юнон, Минер, Беллоланың бастары бейнеленсе, тек Цезарь кезінде сенаттың рұқсатымен ақшада өз суретін бейнеледі. Октавиан Августың, Марк Антонийдың, Клеопатраның портреттері ақшада сақталған. Күмістен, алтыннан бірінші шығарған ақшаны Плинии Үлкені «қылмыскер» деп атайды. Себебі, алтын үшін қан төгісі аз болған жоқ. Рим өлшеу жүйесі, әр аумақта әр түрлі. Метрикалық жүйе XVIII ғасырда орнатылды, бірақ әлі күнге дейін кейбір елдерде қабылданған жоқ. Бастапқы Римнің өлшем ұзындығы фут 29,6 см-ге тең. Үлкен қашықтықтарды өлшеу үшін миля пайдаланды, ол 1478,8 м-ге тең. Салмақты фунтпен өлшеді – 327 гр, ол 12 унцииға бөлінді – 27,2 гр. Көлемнің бірлігі «конгии» - 3,3 литр. Б.з.б. 753 жылы Римді Ромул құрды. Ол бір жылды 10 айға (Ромул жылы) наурыздан бастап бөлді. Алайда 10 айлық жыл ұзақ болған жоқ, келесі патша Помпилий оны 12 айға ауыстырды. Келесіде жылдың басын 1 қаңтарға көшірді. Цезардың қолдауымен күнтізбе қайта қаралды және айлардың күндері саналды. Бұл күнтізбемен Ресей 1918 жылға дейін қолданды. Апта күндері жұлдыздар атауларымен белгіленді: Ай, Марс, Меркурии, Юпитер, Венера, Сатурн және Күн. Апта сенбіден (Сатурн) басталды. Айдың кейбір күндері ерекше атаулармен белгіленді. Мысалы, айдын 1-ші күні – «календа», 5 немесе 7-ші күн – «нона», 13 немесе 15-ші күн – «ида» деп аталды. Римдіктер тәулікті өлшеу жүйесін әлі білген жоқ. Рим тәулігі екіге бөлінді: күн және түн болып. жүктеу/скачать 1,14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|