1 латын тілініњ шыѓу тегі
жүктеу/скачать 1,14 Mb.
|
| 11 Рим – Грецияның мұрагері
Римдіктердің ұлылармен құрылмаған бізге белгілі қандай мәдениет аумағын алсақ та, оған қатысы жоқ деп айту қиын. Сондықтан римдік мәдениет, әсіресе римдік өркениет ерекше жеке болып қарастырылды. Бірақ бұл мәдениет бос жерде жайдан жай пайда болған жоқ. Римдіктерге өз көршісі және бәсекелесі – этрускілер әсерін тигізді. Бірақ аса үлкен ықпал тигізген ең бірінші Оңтүстік Италияның қалаларын ежелден мекендеген гректер еді. Гректердің мәдениетінің өте жоғарғы деңгейде дамуы арқасында римдіктер олардың жетістіктерін үлкен зейінмен меңгеруге жағдай жасады. Грек және римдік мәдениеттер арасында белгілі бір туыстық және барлық жағдайда ұқсастық бар. Бұл оларды ортақ түсінік төңірегінде біріктіруге – антикалық мәдениет түсінігіне мүмкіндік береді. Антикалылық – сөз жүзінде «ежелгі», «көне» дегенді білдіреді; арнайы мағынада бұл термин Ежелгі Греция мен Ежелгі Римнің тарихы мен мәдениетін білдіреді. Грек тілі мен грек мәдениетінің Римге ену үрдісі әсіресе, Рим өз билігіне бүкіл Италияны, ал көп ұзамай (б.з.д. ІІ ғасырдың ортасы) барлық Грецияны да қосып алғаннан кейін күшейді. Атақты Рим ақыны Гораций Греция әскери күшпен жеңіле отырып, жеңіске жетушілерді өз өнерімен бағындырды деп жазады. Осы уақыттан бастап грек мәдениеті римдіктердің жерінде әдебиет, өнер, ғылымның жоғарғы жетістіктері – латын мәдениетінің бөлінбес мұрасы болып қалыптасты. Ұлттық латын әдебиеті гректік үлгілерге еліктеу ретінде басталды. Латын тіліндегі комедиялардың бірінші авторы грек Ливий Андроник (б.з.д. ІІІ ғасыр) болды. Комедиографтар Плавт пен Теренций римдік сахнада грек комедияларының өңделген үлгісінен көрініс берді. Рим мәдениетінің классикалық дәуірінде ақындық шығармалардың көп бөлігі грек үлгілерімен және бұрыннан бері грек ақындарымен өңделген жанрларына қарап жазылды. Римдік пантеон негізінен гректерден көшірілген болды. Бұл ұқсастықтар толық болмаса да, Юпитер – Зевспен, Юнона - Гера, Диана - Артемидамен, Венера - Афрдитаға т.с.с. ұқсас болды. Онымен қоса римдіктердің діні (әсіресе оның табынушылық жағы) маңызды ерекшеліктерге ие болды. Римдіктерде гректерге қарағанда ұсақ құдайлар көбірек болды, бал ашу мен көріпкелдік сияқты түрлерге үлкен мән берілді.(бұл тұсты олар этрускілерден иеленуі мүмкін). Өнер аумағында да гректердің ықпалы соншама зор болды. Рим храмдары гректердің үлгісімен салынды; римдік мүсіншілер мүсіндерін атақты гректік модельдерге қарап қалады. (Грецияны бағындырғаннан кейін гректердің мүсіндері көптеп Римге әкелінді). Грек үлгілерінің тағы бір үлкен ықпалы философия және ғылым сияқты аймақтарда көрінді. Мұнда римдіктер үлкен ден қойып терминологияны, философиялық және ғылыми зерттеулердің қолданылу әдістері мен мүмкіндіктерін оқып, гректердің ізімен жүрді. Грек философиялық терминдерін латын тіліне аударуда және осылайша латын философиялық лексикасын құрастыруда үлкен рөлге Цицерон ие болды. Римдіктер белсенді оқырмандар болды және олар грек мәдениетінің көптеген үлгілерін әділетті түрде қайталанбас туынды ретінде санап, оған зор құрметпен қарады. Онымен қоса римдіктер бөтен үлгілерді көшіріп алып рахаттануға мүмкіндік бермеген сана сезімді иеленді. Гректердің ғылым мен өнер шеңберіндегі артықшылықтарын мойындай отырып, римдіктер өздерінің міндеттері тәжірибелік, ең алдымен саяси және әскери қызмет шеңберінде қарады. Өзінің басты міндетін Рим, ылғи да әлемге үстемдік ету мен дүние жүзіне римдік тәртіпті орнату етіп қойды. Римдіктер грек мәдениетінің Гомерден бастап, оның дамуының әр түрлі дәуірлеріне қарайтын үздік жетістіктерін меңгерді. Бірақ, римдік мәдениеттің дамуына үлкен ықпал еткен классикалық дәуірден кейінгі (б.з.д. ІІІ ғасырдан бастап) грек мәдениетінің спецификалық формасы – эллинизм дәуірінің мәдениеті болды. Б.з.д. І ғасырдан бастап Греция мен Римде мәдениеттің дамуы бірдей қарқын мен бағыт алды. Мәдени формалардың бір болуы, мәдени дамудағы қарқындары мен формаларындағы айырмашылықтардың жойылуы, белгілі бір уақыт кезеңде ортақ грек-римдік мәдениеттің болғандығы жайлы айтуға мүмкіндік береді. Бұл түсінік («антик мәдениеті» түсінігімен толық ұқсастыруға болмайды) - әсіресе рим империясы дәуіріндегі Греция мен Рим мәдениетінің ортақтығын білдіреді. Бұл латын тілінің синонимі болуды қойған «грек» және «латын» белгілі бір уақытқа ортақ «римдік» болып біріккенін білдіреді. Шынында да біздің заманымыздың соңынан бастап сол немесе басқа құбылыстардың мәдени қажеттіліктерін бағалаудағы басқа критерийлер пайда болды. Латын тілі арнаулы, ал грек тілі халықтың бір бөлігі ғана қолданған және римдік мәдениетті бұқарасының тілі ретінде (18-19 ғғ. Ресейдегі француз тілі сияқты) болған, зор көп ұлтты мемлекетте ұлттық рөл ойнамайды, ал шығарманың әдеби тілі тек формальді мәнге ие болды. Атақты Плутархты мысалға, «римдік» (бірақ «латындық емес») жазушы деп толық есептеуге болады. Белгілі философ-стоик Марк Аврелий Рим императоры бола тұрса да, грек тілінде жазған. Империя дәуіріндегі мәдениеттің көптеген ірі өкілдері еркін түрде бірдей латын және грек тілдерінде сөйлей алды. Өнер аумағында «грек» немесе «латын» тілдерінің арасында бұл дәуірде қандай да бір айырмашылықтарды көру мүмкін емес деп айтуға болады. Осылайша, грек-рим өркениеті антик әлемінің мәдени құндылықтарының сақталуына жағдай жасап, оларды болашақ европалық мәдениетке жеткізді. жүктеу/скачать 1,14 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|