1-Лекция. Математиканы оқыту әдістемесінің, негізгі мәселелері мен мақсаттары
-Лекция. Білім алушылардың қызметін ұйымдастыру
жүктеу/скачать 1,31 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 13-Лекция. Математиканы оқытуды саралау
- 14-Лекция. Математиканы оқытуды даралау
12-Лекция. Білім алушылардың қызметін ұйымдастыру Бүгінгі күні маманға қойылатын талаптар: - дамыған елдердің экономикасы символикалық аналитиктерді көптеп қажет етуде. Символикалық аналитиктер деп нақты емес жағдайда жұмыс жасай білетін, проблеманы айқындай біліп, оны шешу жолдарын белгілеп, стратегиялық бағыттарды айқындай білетін мамандарды атайды. - Қазақстан экономикасы да біліммен жұмыс жасай алатын, білімді нақты жұмысқа айналдыра білетін символикалық аналитиктерді қажет етеді. Білім алушылар оқуды аяқтағанда меңгеруі керек құзырлылықтар: - проблемаларды шешуге дайын болуы; - өзіндік тұрғыдан танымдық әрекеттерге дайын болуы; - тұлға аралық қарым-қатынасқа дайындық (қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде); - ақпараттық-коммуникациялық технологияларды тұтынушы деңгейінде тиімді қолдану дайындығы; - әлеуметтік өзара әрекеттесуге дайындық; - Қазақстандық идея мен өзінділікті қалыптастыру негізінде өз Отаны үшін жауапкершілікті өзіне жүктеу дайындығы; - Өзін-өзі дамыту, өркендету, жүзеге асыруға дайындық. Интербелсенді әдістеме: - интербелсенді оқу білім процесінің бұрынғы біржақты түсінігін (әрекет жасаудың негізгі тұлғасы педагог болып табылатын және «үйрету», «білім беру» секілді жетістіктерді қолданатын бағдарламаға бағытталған, бағдарламацентристік) екіжақты, диалогиялық түсінікке ауыстырады; - интербелсенді оқу таным процесін негізгі әрекетті студент (студентцентристік), өздігімен атқаратын «білім игеру» деп таниды, мұнда «үйрену», «тану», «оқу» сияқты етістіктер қоланылады: «Үйрету мүмкін емес, тек үйрену ғана ықтимал». Интербелсенді оқудың негізгі қағидалары: - таным ортасын құрастыру; - әрекет арқылы үйрену/үйрету; - өзінділік пен дербестікті қалыптастыру; - өмірмен байланыстыру. Орта қалыптастыру: - білім алушы өз әрекеттерінің сәтті екендігін сезінетін жағдайлар қалыптастыру; - білім алушылардың арасында ашық және еркін шығармашылық жағдайлар қалыптастыру; - оқу материалы дайын түрде берілмей, ізденіс және зерттеу әрекеттеріне мүмкіншілік беріледі; - білім алушыларға бағыт-бағдар беріп, оларды ынталандыру. Әрекет арқылы үйрену/үйрету: - студенттерде білімді тек өзіндік белсенді әрекеттер арқылы ғана игеруге мүмкін деген түсінік қалыптастыру; - білімді белсенді түрде игеру процесін интербелсенді тәсілдер арқылы ұйымдастыру. Өмірмен байланыс: - оқуды практикалық әрекеттерге негіздеу, пән мен тақырыпты өмірде кездесетін проблемаларды шешу деп қарастыру; - әрбір сабақта әлеммен, нақты өмірмен байланыс орнату. Өзінділік пен дербестікті қалыптастыру: - білім алушылардың өзіндік пікір құрастырып, ой-толғаныс пен рефлексия арқылы проблемаларды шешуі; - өзіндік тұрғыдан жаңалық құрастыру үшін мүмкіншіліктер ұсыну; - білім алушыларда сыни және талдау тұрғысынан ойлаудың дағдыларын қалыптастыру. Интербелсенді әдістеменің негізгі қағидасы: - интербелсенді әдістеме әрекет арқылы және әрекетпен үйретуге негізделеді: адам бірінші кезекте өз қолымен жасағанды есте сақтап, игереді; - «Маған айтып берсең – ұмытып қаламын, көрсетсең – есте сақтаймын, өзіме жасатсаң – үйренемін!» (Конфуций). Интербелсенді оқудың әдістері: - интербелсенді лекциялар мен семинарлар; пікірталастар; ойындар (оқу, ролдік, іскерлік, өндірістік, имитациялық және т.б.); кейс-стади; тренингтер; оқытудың компьютерлік технологиялары. Интербелсенді әдістемеде қолданылатын дидактикалық тәсілдер Әр сабақта келесідей дидактикалық тәсілдерді қолданған тиімді: - ой қозғау, Т-кестесі, Венн диаграммасы, болжау, кластерлер, оңай және қиын сұрақтар кестесі, ойлан, жұптас, пікірлес, алдын-ала берілген атаулар, үлкен шеңбер, қос шеңбер, атаулар туралы үш сұрақ, еркін жазу, «білемін, білгім келеді, білдім», дөңгелек үстел, үш қадамды сұхбат, топтық зерттеу, кең көлемді лекция, сұрақ қою, қайтадан сұрақ қою, қос жазба күнделігі, үш жазба күнделігі, белгі қойып оқу (INSERT), Жигсо, Жигсо-2, қайшыланған пікірталас, аквариум, эссе және басқалар. Интербелсенді оқуда қолданылатын зерттеу жұмыстарының нысандары мен тәсілдері; - жобалау; - аннотациялау және рецензиялау; - ғылыми жұмыстарға пікір жазу; - әдебиет көздерін талдау картасын құрастыру; - ғылыми пікірталас пен диспуттар ұйымдастыру; - портфолио құрастыру; - кейс-стади, мақала, реферат, сценарий жазу; - идеялар аукционын өткізу; - презентациялау; - өз ғылыми-зерттеу жұмыстары бойынша ғылыми аппарат құру; - сауалнамалар, тестер, диагностикалық құралдар, жоспарлар, бағдарламалар әзірлеу; - тәжірибелер жасап, олардың сандық және сапалық көрсеткіштерін айқындау, т.б. Білім түрлері Бүгінгі күні ғалымдар бір ауыздан білімнің негізгі екі түрін көрсетеді: 1) репродуктивтік; 2) конструктивтік. Философ Джон Дьюи, психологтар Жан Пиаже мен Лев Выготский, математик және логик Алфред Уайтхэд, педагог Т. Лешкевич, философ Владимир Данченко және басқалар білімнің бұл түрлері өэ қасиеттері бойынша бір-біріне қарама-қарсы деп есептеген. Бұған қоса білім берудің де екі үрдісін ажыратуға болады: репродуктивтік тұрғыдан білім беру өткен дәуірдің әдістемесіне жатса, конструктивтік тұрғыдан білім игеру - бүгінгі және ертеңгі күннің білімі. Репродуктивтік білім. Білімнің бұл түрі: ырықсыз, белсенді (пассив түрдегі) түйсінуді (қабылдауды) білдіреді; мұнда үйренушінің субъективтік және өзіндік түсінігіне жол берілмейді: репродуктивтік білім «түрлендірусіз, еш өзгертусіз қайталау» деген ұғымды меңзейді. Репродуктивтік білім есте сақтау және қайталауға негізделеді, мұнда қарастырылатын мәлімет білім алушы тұрғысынан аз мөлшерде өзгертіліп, интерпретацияланады.Репродуктивтік білімде бағдарлама (оқытудың, пәннің бағдарламасы) негізгі рөл атқарады («бағдарлама центристік» білім), өйткені мұндай білім шәкірттің жеке тұлғасына бағытталмай, жоғары жақтан белгіленген оқытудың бағдарламасына арқа сүйейді: «бағдарламада қалай келтірілсе, солай оқыту керек» деген қағиданы ұстанады. Репродуктивтік білімде басты тұлға – үйретуші («ұстазцентристік» білім), өйткені ол білім алушының мүдделерін ескермей, үйретушіге (ұстазға) бағытталады. Репродуктивтік білімнің түрлері: 1) Сипаттаушы білім: - қайталауға негізделген сипаттауға бағытталады; - негізгі сипаты: көрнекілік; 2) Түсіндіруші білім; - объективтік дәлелдемеге ұмтылады; - негізгі сипаты: дәлелділік (өз көзқарасының дұрыстығын дәлелдеу). Конструктивтік білім. Конструктивтік білімде басты назар «пән» немесе «бағдарламаға» емес, үйренуші (шәкірт) тұлғасына аударылады, ал ұсынылған білім тұлғаны өзгерістерге ынталандырады: шәкірт алған білімді (ақпаратты, мәліметті, ұғымды, т.с.с.) өзіндік тұрғыдан өзгертсе, оның үйренген білімі шәкірт тұлғасын да өзгертеді (дамытады, өсіреді). Сол себепті конструктивтік білімді кейде түрлендіруші білім деп те атайды. «Конструктивтік» деп аталу себептері: - білім алушы өздігімен ақпарат, фактілер, ережелер мен қағидалардан дербес (өзіндік) мағына, түсінік, ой, идея, тұжырым құрастырады; - конструктивтік білім шәкіртті рефлексия (ой-толғаныс) арқылы өзін-өзі «түрлендіруге», өзінің тұлғасын өзгертуге ынталандырады; - конструктивтік білім тұлғаға өзін-өзі түрлендірудің (өзгертудің) айқын да анық мақсаттары мен құралдарын беріп қана қоймай, сонымен бірге оларды тұлғаның тұла бойына сіңіріп, оны өзін-өзі жетілдіру ісіне жұмылдырады. Конструктивтік білімнің өзектілігі Сипаттаушы және түсіндіруші білімдер қаншалықты қажетті болса да, олар әлемді өзгерте алмайды, өйткені әлем тек адамның түрлендіруші әрекеттері арқылы өзгере алады, яғни оқытуда басты назарды тұлғаның жеке қасиеттері мен оның белсенді әрекеттеріне, оның қолынан келетін істерге аудару қажет. Конструктивтік білімнің негізгі сипаты (10-кесте) Түрлендіруші ықпалдың (әрекеттердің) тиімділігі оның адамды өзін-өзі түрлендіру ісіне жұмылдыра білуіне байланысты. Сол себепті, конструктивтік білімнің негізгі сипаты ретінде оның әрбір білім алушыға жағымдылығы мен қызықтылығы танылады. Адамның көңілін өзіне тартпайтын, қызықсыз білім болмысынан конструктивтік емес. 10-кесте– Әдістемелерді салыстыру Репродуктивтік білім Конструктивтік білім Жоғарғы жақтан күштеу Тұлғаның өзін-өзі көрсете білуі мен дамуы Еркіндікке жол бермейтін тәртіп (үйретуші тарапынан белгіленген) Еркін түрде әрекеттесу, үйренушілердің өздері қабылдаған ережелерді (тәртіпті) ұстану Кітаптар(оқулықтар) бойынша үйрену Тәжірибе арқылы үйрену Қайталау арқылы жүйеленбеген (арасында байланысы жоқ) біліктер мен дағдыларды қалыптастыру Өмірде қажетті мақсаттарға жету үшін біліктер пен дағдыларды игеру Бұлыңғыр болашаққа дайындау Бүгінгі күннің мүмкіншіліктерін мейлінше пайдалану Статикалық (өзгерістерге ұшырамайтын) мақсаттар мен материалдар Әлемнің күнделікті өзгерістерге толы динамикасы Қызықтыру әдістері Адам өзі үшін мағыналы деп шешкен нәрселер ғана оны өзіне тартып, оның қызығушылығын тудырады. «Қызық» дегеніміз адамның жеке басының мүддесін ескеретін, «МЕН» тұрғысынан маңызы бар нәрсе. Сол себепті, конструктивтік білімнің барлық жүйелері әр адам үшін маңызды деген өмірлік проблема немесе проблемалар жиынтығы төңірегінде шоғырланады. Ұстаздың басты мақсаты: шәкіртке сабақтағы әңгіменің (тақырыптың) оған қажетті (ол мағыналы деп есептейтін) нәрселер жайында болатындығын сезіндіру. Үйрену (Үш көзқарас) 1. Конфуций: «Маған айтып берсең – ұмытып қаламын, көрсетсең – есте сақтаймын, өзіме жасатсаң – үйренемін»; 2. оқытудың кейбір тәсілдерін қолданғанда мәліметтің есте сақталуы; (А. Маслоу идеялары бойынша Н. Сандерс кестесі) (11-кесте). 11-кесте - Н. Сандерс кестесі («Бетель» лабораториясының зерттеуі негізінде, АҚШ, Мэн штаты) Оқу әрекеттері Есте сақталу көрсеткіші Лекция 5% Оқу 10% Аудио- және видео құралдарды, интерактивті тақтаны қолдану 15% Көрсету (көрнекіліктер: жобалар, кестелер, схемалар, суреттер) 30% Пікірталас 50% Практикалық іс-әрекеттер 75% Үйренген білімді дереу қолдану, басқаларды үйрету 90% 13-Лекция. Математиканы оқытуды саралау Оқытудағы даралау мен саралаудың негіздері. Білім беруді саралау (білім берудің дифференциациясы) – әртүрлі бейімділіктері бар білім алушыларды бір текті топтарға ұйымдастыру арқылы білім алуға жағдай жасау (технологиясы). Білім берудің индивидуализациясы – білім алушылардың әртүрлі өзіндік ерекшеліктерін, бейімділіктерін ескеру арқылы жүргізілетін мұғалімнің оқушылардың тобымен қарым-қатынасы. Саралаудың пайдалы жақтары: барлық балаларға біркелкі бағалау мен орта деңгейде ғана оқытуды болдырмау; оқуға мүмкіндіктері жоғары оқушылардың оқуға деген ынтасын көтеру; білім алуды оңайлату үшін және оқу материалын жақсы игеру үшін қабілеттеріне қарай оқушыларды топтарға біріктіру; үлгерімі төмен оқушыларға тиімді жағдай жасау. Оқытудығы кері байланыс: - cыртқы: оқушы – мұғалім оқушы; мұғалім – оқушы; - ішкі: оқушы – оқушы. Қағидалары: кері байланыс қағидасы; таңдау еркіндігінің қағидасы; ашық болу қағидасы; іс-әрекет қағидасы; идеалдылық қағидасы; дамыған кері байланыс әдістері арқылы оқу үрдісін әрдайым бақылап отыру. Саралау (дифференциал (лат. differentia – айырма, айырмашылық)). Саралап іске асыру (дифференциация – франц. differentiation, лат. differentia – айырма, айырмашылық) бүтін нәрсені әртүрлі бөліктерге, формалар мен басқыштарға (деңгейлерге) бөлу. Бұрын «саралап оқыту» деп орта мектептің жоғарғы сыныптарында оқу жоспарлары мен бағдарламаларын бөліп, айырып жазу деген түсінік болған; бұның нәтижесінде орта мектеп өзінше белгілі бір бағыттарға (өндірістік, физика-математикалық, биологиялық, гуманитарлық т. б.) бағытталуы іске асып отырған. Осы бағыттардың әрбіреуінің өзіндік ерекшеліктері, өзінің пәндері бейіндейтін өзіндік циклы болды. Сол кезде саралауға келесі анықтама берілген еді: Оқытуды саралау – оқушылардың ынталары мен қабілеттіліктерін ескеру арқылы орта мектептің жоғарғы сыныптарында оқу жоспарлары мен бағдарламаларын бөліп, айырып жазу. Кеңес үкіметі кезінде жеке пәндерді тереңдетіп оқытатын мектептер, факультативтік сабақтар, талантты балалар, арналған арнайы мектептер (музыкалық, сурет, хореографиялық, спорттық) арқылы іске асырылап отырған [29]. Оқытудың ерекше формасы саралап оқытумен қоса оқыту үрдісінде оқушыларға «сарау тұрғысы» деген ұғым пайда болды, бұл мұғалімнің оқыту жұмысы мен оқушының жұмысының арасындағы қатынасты анықтайды, Бұдан басқа, педагогика мен психологияның қазіргі заманғы жетістіктері мен математиканың заманауи әдістемесі көп көңіл бөліп отырған оқушылардың оқу жұмыстарына өзіндік қатынасы оқушы мен мұғалім жұмыстарының бірлігі мәслелесінегі үлкен көкейкесті мәселелерді анықтап отыр және ұжымдық қатынас жағдайында оқытуды түгелдей толық саралау мүмкіндігін де қарастырып отыр. Осыған орай, қазіргі заман дидактикасында оқытуды саралау ұғымы мен оқытуды даралау ұғымының арасына нақты шекара жүргізілмегенін айта кетпекпіз. Оқытуды тиімді даралау мәселесі арнайы әдіс – оқытуды программалау әдісінің пайда болуына ықпалын тигізді. Сондықтан оқытуды даралау мәселесі ең алдымен программалап оқытумен айналысатан адамдардың көңіл аударып отырған мәселесіне айналған. Алғашында оқытуды даралау деп оқушылардың оқу жұмысын олардың әрқилы қабілеттеріне қарай әртүрлі темппен ұйымдастыруды қамтамасыз ету деп қана түсіну болған. Мұнда, оқытуды даралауда үлгерімі жоғары оқушыға аздау ал, үлгірімі төмен оқушыға көбірек жаттығу керек деп атап көрсетілген еді. Бірақ, кейінгі кезде оқытуды даралау мәселесі программалық оқыту зерттеулерінің аясынан шығып, өздігінше дамуды бастаған, жалпы оқытуды тиімді етумен байланысты маңызды мәселе ретінде қалыптаса бастады. Оқушылардың оқу жұмысын даралаудың жеткіліксіздігі олардың қабілеттерінің барынша дамуына кедергі жасайтыны, білім деңгейінің төмендеуіне әкелетіні дәлелденді. Бұл мәселенiнің математиканы тиiмдi оқытуды жүзеге асыруда ерекше орны бар екені түсінікті. Бұл оқушылар алдында оны оқып-үйренудегі туындалатын қиындықтардың себебінен де; орта білім беру жүйесінде математикалық білім берудің білімдік жағының артуына да байланысты. Математиканы оқытудағы даралау оны оқытуды міндетті түрде саралауды қажет етеді, бұны барлық оқушылар, сондай-ақ жек бір оқушы үшін оқытудың барлық кезеңдерінде жан-жақты түсініктілік және оң қорытындысының болуы деп түсіну керек. Математикадан оқытуды даралау оқу үрдісінде ұжымдық жұмыстан бас тарту дегенді білдірмейтінін, ол оқушылардың дара және ұжымдық жұмысытарының ұйымдасқан бірлігін көрсететінін айта кету керек. Кез келген оқу пәніндегі, сонымен бірге математикадағы оқытуды саралаудың негізгі мақсаттары ретінде келесі тұжырымдарды санау қажет: 1) оқушының жеке өзіндік қабілеттерін дамыту және оқытуда пайдалану; 2) әрбір оқушының танымдық қызығушылығын дамыту және оқытуда пайдалану; 3) ) әрбір оқушының интеллектуалдық қабілеттері мен дарынын дамыту және оқытуда пайдалану; 4) әрбір оқушының оқуға қабілеттілігін барынша дамыту; 5) саналы түрде мамандық таңдауға дайындау; 6)әрбір оқушының оқуға деген өзіндік жұмыс істеу дағдысын дамыту. Осыған байланысты математика пәнінің мұғаліміне өзінің оқушыларының білімділік деңгейі, оқуға қабілеті, қызығушылықтары мен қабілеттері тұрғысынан жан-жақты, жақсы зерттеуі қажет. Осыны жақсы іске асыру үшін, тесттік жаттығулардың белгілі бір жүйесін пайдалану тиімді. Бұның мақсаты келесі нәрселерді тексеру болып табылады: 1) оқытуды қабылдау деңгейі; 2)өздігінше жұмыс істеу білуі; 3) оқу текстін түсініп, белгілі жылдамдықпен оқи алуы; 4) тапқырлық қабілеті; 5) математикалық ойлаудың қандай да бір құраушысының даму деңгейі; 6) танымдық қызығушылығы т. б. Жеке тұлғаға бағытталған білім беру Ынтымақтастық педагогикасы – екі тараптардың ісі, балалардың да, үлкендердің де белсенділігін талап етеді. Бірақ, оның орындалуы мен орнығуы үлкендердің үлесінде. Жеке тұлғаға бағытталудың – басты мақсаты: нақтылық төңірегіне бағытталудың педагогикалық әрекеттері синтезінің қағидасы ретінде қарастырылады. Педагогикалық үрдісте болып жатқан әрекеттерінің бәрі тек осы мақсатқа жетуде қаншалықты педагогикалық деңгейде істелгенімен анықталады. Жек тұлғаға бағытталу – бұл педагогикалық үрдісте жеке тұлғалық жаңа бейнелердің механизмін ашып көрсететін түсіндіру қағидасы. Бұл қағиданың мәні жеке тұлғаның өзіндік ашылуындағы адамның өзінің орны мен ролін түсінбейінше оның өміріндегі ешбір өзгерістерді түсіндіру мүмкін еместігін көрсетуінде. Жеке тұлғаға бағытталу – білім беру үрдісінде жеке адамның еркіндік қағидасы ретінде: оның мақсаттарды, білім алу «жолдарын» таңдауы, оқылатын мазмұнды (жеке тәжірибесін) өзіндік, жеке тұлғалық қабылдауын қалыптастыруы мағынасында анықталады. Жеке тұлғаға бағытталуды – педагогикалық үрдістің бүтіндігі жөніндегі көрініспен байланыстырады. Жеке тұлғаға бағыт ұстау – білім беру жүйесін құруда қосындылауды (саяси немесе басқа мақсаттарды), функционализмді болдырмауға мүмкіндік береді. Жеке тұлғаға бағытталу – индивидтің (жеке адамның) өзіндік жеке қаситеттерін дамытуға және өзіндік дамуға бағытталған педагогикалық үрдістің ерекше түрі ретінде де қарастырыла алады. Жеке тұлғаға бағытталған білім беру адамның өзіндік өмір сүруінің механизмдерін – рефлексиясын, мағыналық шығармашылығын, тапқырлығын, жауаптылығын, жан-жақтылығын т.б. дамытуды білім берудің мазмұндары мен әрекеттік қосымшалары жұмытарын бағыттаған өзінділік мақсаты ретінде қарастырады. Әлеметтік тұрғыдан саралаудың мақсаты қоғамның әрбір мүшесінің, социуммен қарым қатынасында, барлық мүмкіндіктерін тиімді пайдалану мақсатында қоғамның шығармашылық, интеллектуалдық, кәсіптік потенциалын қалыптастыру болып табылады. Дидактикалық тұрғыдан саралаудың мақсаты мектептің көкейкесті мәселелерін оқушыларға білім беруді саралау жолымен, жаңа мативациялық негізге негізделген жаңа дидактикалық жүйе жасау болып табылады. Психологиялық-педагогикалық тұрғыдан саралаудың қорытынды мақсаты – әрбір оқушының жасырын жатқан дарынын оятуға, қызығушылығы мен қабілеттерін барынша дамытуға негізделген даралау болып табылады. Оқытудағы саралаудың психологиялық-педагогикалық ұйымдастырушылық негіздері Қоғамның барлық балалардың дарындарының ашылуына тиімді жағдайлар жасау мен олардың қабілеттіктерін барынша дамытуға деген ынтасы оқытуды саралау қажеттілігіне әкеледі. Оқытуды саралаудың қажеттілігі қоғамның адамдардың қажеттіліктері мен қызықушылықтарын қамтамасыз етуден бастау алады. Оқушылардың жоғары оқу орындарында білім алуын жалғастыруы бейіндік саралауды талап етеді, бұл әсіресе орта мектептегі оқудың соңғы кезеңдерінде, жоғары сыныптарда маңызға ие болады. Оқытудағы саралаудың психологиялық-педагогикалық ұйымдастырушылық басқа бір негізі оқушылардың қабылдауы тиіс білім көлемінің артуына байланысты болып отыр. Ғылымның тез қарқынмен дамуы білімнің үздіксіз үлғаюына әкеледі. Жаңа білімнің неғұрлым мәнді құраушылары білім беру аймағына келіп түседі. Бұл мектеп бағдарламаларындағы оқу материалдарының үздіксіз көбеюіне әкеледі. Соңғы төрт жүзжылдық уақыт аралығындағы уақыттан бері оқу пәндерінің басым көпшілігі бойынша оқу бағдарламаларында оқу материалының көлемін азайту, тіпті болмаса тежеу ешбір қорытынды бермеді. Оқушының орта мектептегі оқитын уақыты аралығындағы алуға тиіс білім көлемінің үлкендігі соншалық, оны игеруге қажет уақыттың жетіспеушілігі мен осыған байланысты артық салмақ қазірдің өзінде анық байқалып жүр. әсересе, қабілеттілігі орташа, ұқыпты оқушылар үшін осындай ауыр салмақ ауырға түседі. Мұндай оқушылар, әдетте, өте тырысып жұмыс істейді де, қорытындысында осының олардың денсаулықтарына жағымсыз әсер етуіне әкеледі. Қабілеттіліктері орташа оқушылар саны басым болғандықтан, мұғалім, олардың оқу жұаысындағы қындықтарын байқап, матералды түсіндіру темпі мен тереңдігін азайтады. Бұл қабілеттіліктері орташа оқушылардың мүмкіндігіне сәйкес келгенмен, қабілеттіліктері жақсы оқушыларды ыңғайсыз жағдайға қояды. Соңғылары, жұмыс істеуде қажетті деңгейде тырысуды қояды да, кейбір пәндерден сыныпта ғана жұмыс істеумен шектеледі, бұл қорытындыда олардың қабілеттіліктерінің дамуын тежейді. Бұл үстіртін жұмыс істеу, өркөкіректік т.б. сияқты жеке тұлғаның жағымсыз қасиеттерінің қалыптасуына жағдай жасайды. Оқытудағы даралау мен саралаудың формалары Саралап оқыту дегеніміз – бұл: 1) оқу үрдісін ұйымдастару форамсы, мұнда мұғалім оқу үрдісі үшін қандай да бір мәні бар ортақ қасиеттері бар оқушылардан құралған топтармен жұмыс істейді (гомогендік топ); 2) ортақ дидактикалық жүйенің бір бөлігі, бұл бөлік білім алушылардың әртүрлі топтарын арнайы мамандандаруды қамтамасыз етеді (16-кесте). Оқытудың саралануы (оқытуға саралау тұрғысы) – бұл: 1) әртүрлі мектептер, сыныптар, топтар үшін олардың құрамының ерекшелігін ескеру мақсатында әр түрлі жағдайлар жасау; 2) гомогендік топтардағы оқу үрдісін өткізуді қамтамасыз ететін әдістемелік, психологиялық-педагогикалық және ұйымдастырушылық-басқарушылық шаралардың кешені. 16-кесте – Оқытуды саралау Оқытуды саралау Саралауға анықтама беруге әртүрлі жақтан келу психологиялық педагогикалық әдістемелік Оқушылардың барлық мүмкін болатын әртүрлі ерекшеліктерін есепке алу және соған сәйкес топтар ашу Оқушылардың икемділіктерінің дамуына жауапты оқыту жүйесі Оқу материалының мазмұнын саралау Саралаудың түрлері Саралаудың формалары Бейіндік деңгейлік Сыртқы (гомогендік, гетерогендік топтардың болуы мүмкін) Ішкі (гомогендік, гетерогендік топтар) қашықтан Оқытуды саралау – жеке тұлғаның дара-типтік ерекшеліктерін (жалпыға ортақ және арнайы қабілеттіліктер, даму деңгейі, қызығушылықтары, нервтік жүйесінің психологиялық-физиологиялық қасиететтері т.б.) ескеретін оқу үрдісін құру, бұл оқу материалының мазмұны, оқыту әдістері, ұйымдастыру формалары әрқилылы топтарды құрумен сипатталады. Оқытуды саралаудың қағидасы – педагогикалық үрдіс сара түрде құрылатынына сәйкес ереже. Саралаудың (бөліп оқытудың) ең негізгі түрі даралап оқыту болып табылады . Оқытуды саралау формалары екі түріге бөлінеді: сыртқы (арнайы мектептер, сыныптар) және ішкі (сынып ішіндегі). Ішкі саралау балаларды оқу үрдісінде дара-типтік ерекшеліктеріне қарай тұрақты топтарға кездейсок белгілеріне қарай бөледі. Топтарға бөлу анық немесе анық емес болады, топтың құрамы алға қойылатын оқу мақсатына байланысты өзгереді. Сыртқы саралау – бұл оқушыларды белгілі бір белгілеріне (қабілеттеріне, қызығушылықтарына т.б.) қарай тұрақты топтарға бөледі. Мұнда оқу мазмұны да, оқыту әдістері де, ұйымдастыру формалары да өзгереді, айырмашылықтары болады. Саралаудың түрлері оқушыларды топтарға бөлу негізінде жатқан белгілерге қарай анықталады. Саралаудың дәстүрлік түрлері – бұл жалпыға ортақ және арнай қабілеттіліктер, қызығушылықтар, жобаланған мамандық бойынша саралау. Сыртқы саралау оқу үрдісін ішкі саралауға қарсы емес, керісінше, оны қолдайтынын айта кету керек, себебі, сырқы саралауда құрылатын топтар кейбір жағынан гомогендік (бірдей қабілеттіліктер бойынша топталған) болғанмен, басқа тұсынан гетерогендік (әртүрлі қабілеттіліктер бойынша топталған) болуы мүмкін, бұл ішкі саралаудың қажеттігіне кеңістік қалдырады. Білім мазмұнының бейіндік саралануы Білім мазмұнына қарай оқытудағы саралауды екі түрге бөледі: бейіндік және деңгейлік. Ал, оқыту формасына қарай сырқы және ішкі сараланулар болады. Білім мазмұнының бейіндік саралануы мектеп оқушысының өзінің танымдық қызығушылығын, қабілеті мен жетістіктерін және кәсіптік болжауын ескеріп, оқыту бейінін өзінің еркін таңдауы. Ол басқа жеке оқушыларға қарағанда жеке даралық қатынасты іске асыруға бағытталып, оқушыларды саластырмалы түрдегі тұрақты топтарға бөлуді қарастырады. Бұл топтарда оқыту мазмұн жағынан, оқушылардың білімдері мен біліктеріне қойылатын талапар жағынан ерекше бағдарламалар арқылы жүргізіледі. Топтарда оқыту әртүрлі жолдармен іске асырылады: білім мазмұны жағынан ерекшеліктер болады, кейбір оқыту әдістерінің басыңқы ролі, олардың формасы мен әдістері т.б. өзгереді. Білім мазмұнының бейіндік саралануының негізгі орта мектептің базистік оқу жоспарының пәндері, яғни саралануға «пәндік» жақтан келу болып табылады. Үш түрлі негізгі бейінге бөлу қабылданған: физика-математикалық, жаратылыстану-ғылыми, гуманитарлық.. Математикадан білім берудің бейіндік және деңгейлік саралануы Математикадан білім беруде саралануының үлкен маңызы бар, бұл осы пәннің ерекшелігіне байланысты түсіндіріледі. Математика объективтік жақтан алғанда мектептегі ең қиын пәндердің бірі және көптеген оқушыларға субьективтік қиындықтар тудырады. Сонымен қатар, көптеген оқушылардың осы пәнге анық байқалатын қабілеттіліктері болады. Курсты қабылдау мүмкіндігі бойынша әртүрлі екі «полюстағы» оқушылардың арасындағы айырмашылық едәуір үлкен. 14-Лекция. Математиканы оқытуды даралау Даралау немесе даралап білім беру (индивидуация, индивидуум, индивидуальность, индивидуация сөздерінен) – білім берудің барлық сатысында әрбір жек тұлғаның бейімділіктерінің деңгейін анықтау, оларды барынша дамыту мақсатында оқушылардың жеке тұлғалық жағын қалыптастыру технологиясы. Мұндағы: индивидуация (лат. individuatio)) сөзінен аударғанда – жалпыдан жекені бөліп шығару дегенді білдіреді. Даралау қағидасы (индивидуации (лат. principium individuationis)) – томизм қабылдаған Аристотель философиясының ұғымы; кеңістіктің негізі ретіндегі «алғашқы материя», заттардың жиындылығының бөлу уақыты. К. Г. Юнгтың «аналитикалық психологиясында» бұл – жеке тұлғаның қалыптасу үрдісі, оның қалыптасуы, өзіндік және ұжымдық санадан тыс мазмұнын сананың ассимиляцилауының қорытындысында пісіп-жетілуі. Даралық (Индивидуальность) – қандай да бір құбылыстың, жеке тірі нәрсенің , адамның қайталанбас өзіндік ерекшелігі; жалпыға ортақтылыққа, біртиптілікке, әлеуметтік психологияда – ұжымдылыққа (топталғанға) қарама-қарсы пікір. Фәлсафалық ұғым ретінде атом, монада жөніндегі оқуларда қолданылған. Бірінші кезеңде даралау – математиканы тиімді оқытудың негізгі құралы екендігі жөніндегі әдебиеттерді зерттеу жұмыстары жүргізілді. Екінші кезеңде қазіргі уақытта оқу материалын даралап оқытудың ерекшеліктері қарастырылды. Үшінші кезеңде математика пәнін даралап оқыту мен дәстүрлі оқытудың нәтижелерін салыстырып, өзіндік ұсыныс (оқыту әдісі) жасалады, қорытынды шығарылады. Шығармашылық жұмысының орындалу нәтижесінде мүмкін болатын ғылыми жаңалықтары төмендегідей: математиканы тиімді оқытудың құралы негізінде оқытуды даралау мен саралау әдістері айқындалады; математика материалын даралап оқытудың белгілі қағидалары іске асырылады. Даралау – математиканы тиімді оқытудың негізгі құралы ретінде Қазіргі кезде мемлекеттік білім беру саясатын жүзеге асыру – білім мазмұнын және білім берудің Қазақстан Республикасының «Білім туралы» жаңа заңына сәйкес қайта қарауды талап етеді. Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау. Математиканы даралап оқытуда әрдір оқушының білім деңгейі, біліктігін және дағдысын уақтылы тексеріп отырудың маңызы үлкен. Дұрыс ұйымдастырылған тексеру жұмыстары тек оқушылардың білім деңгейін білу мен бағалау үшін емес, ол мұғалімнің өз еңбегінің жетістіктері мен сәтсіздіктерін байқап отыруына да жәрдемдеседі. Оқыту барынша тиімді болу үшін мұғалім әр оқушының әлсіз және күшті жақтарын, кемшілігі мен қол жеткізген табыстарын жақсы білуі керек. Даралап оқыту тек жаңа тақырыпты даралау бабымен түсіндіру ғана емес, ол әр оқушының атқарған қызметінің барлық түрлері мен нәтижелері дараланған түрде екенін қатаң есепке алу болып табылады. Осы қағида әр мұғалім тәжірибесінде орныққаны дұрыс. Оқу материалын қорытындылап, деңгейлеп жүйеге келтіру іскерлігін қалыптастыру үшін, күрделілігі әртүрлі тапсырмалар беріледі. Оқушылардың білім сапасын көтеру үшін үйге берілетін тапсырмаларды даралаудың ролі зор. Үй тапсырмаларын даралау күрделілігі жағынан да әр алуан. Оқушылардың жеке ерекшеліктеріне қарай үй тапсырмаларын даралағанда тапсырмалардың: көлемі, әр түрлі әдістерді пайдалану, тапсырманың толықтық және тереңдік дәрежесі, орындау мерзімі ескерілуі міндетті. Жоғары сыныптарда математиканы даралап оқытуда төмендегі шарттарды ескеру қажет. Мұғалім: әр оқушының мінездемесін анық білуі тиіс; әр оқушыға қандай жалпы оқу мазмұны мен қандай білік пен дағдыны игертуі керек екендігін толық түсінуі тиіс; дараланған тапсырмаларды ойластыра және құрастыра білуі тиіс; әр сабақты ұйымдастыру мен оқыту әдістерінің тиімді түйісулерін таба білуі тиіс. Даралау мен ұжымдық оқытуды органикалық ұйымдастыра білу – оқыту мен тәрбиелеудегі басты талаптардың бірі екендігін, әр мұғалім жадында ұстауы тиіс. Математика пәнінің оқу материалын даралап оқыту Оқушылардың дербес ерекшеліктерін анықтау үшін мұғалім ең алдымен олардың ықыласы мен жігерін, темпераментін, есте сақтау қабілетін, ойлау ерекшеліктерін, ынтасын зерттеуі қажет. Оқушылардың бұл ерекшеліктерін сабақта немесе сабақтан тыс уақытта оқушылармен, ата-аналармен басқа пән мұғалімдерімен әңгімелесе отырып, бақылау жасау арқылы зерттейді. Кейбір жағдайда, шағын психологиялық тәжірибе жасап, анкеталар толтыруды жүзеге асырады. Оқушылардың жеке ерекшеліктерін жан-жақты зерттеу нәтижесін анықтаған соң, мұғалім олармен жеке жұмыс жүргізу шараларын белгілейді. Бұл оқушылардың дербес ерекшеліктерін ескеру мен үлгерімі төмен оқушыларға көмектесу жүйесін жасауды және олардың білім, білік және дағдыларын талаптарға сай көтеруді көздейді. Мұнда оқушылардың оқулықпен қамтамасыз етілуі, басқа пәндерден үлгерімі зерттеліп, кездескен олқылықтарды шұғыл жою жолдары қарастырылады. Үлгерімі төмен оқушылардың білімін талапқа сай көтеру үшін, игерілген білімдегі кездесетін олқылықтардың сипатын, қандай тақырып жеткіліксіз меңгерілгенін, есептердің қандай типтері қиындық туғызатынын, қандай біліктіліктер мен дағдылар кем соғып жатқанын анықтау қажет. Сонымен бірге, тақырыптардың өзіне тән қиындықтарын мұғалім алдын ала анықтап, сабақ үстінде немесе үй тапсырмаларын бергенде, оларды түсіндіруге баса назар аудару керек. Оқыту үрдісін оқушылардың жеке ерекшеліктеріне сай ұйымдастыру үшін оқу-тәрбие жұмысына әр мұғалімнің өзіндік әдісін енгізген дұрыс. Бұл әдістің мәні – әрбір оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, оқушы мен мұғалімнің бірлесіп жұмыс істеуін, олардың үйде өздігінен орындайтын тапсырмаларын, сыныпта және сыныптан тыс шараларда атқаратын жұмыстарын үйлестірудің неғұрлым қолайлы түрлерін анықтау. Өзіндік әдісті жүзеге асыру төмендегі мақсаттарды көздейді: - оқушылардың жеке ерекшеліктерін зерттеп, типтік топтарға бөлу; - оқу үрдісінің барлық сатыларында әр түрлі топтардағы оқушыларды оқытудың, тәрбиелеудің және жан-жақты дамытудың әдістемелік тәсілдерін жасау; - әр алуан мақсатта жеке дидактикалық материалдардың жүйесін құру; - білімді бағалау, бақылау жүйелерін жетілдіру. Оқушыларды топтарға бөлгенде олардың оқуға және жұмысқа деген қабілеті ескеріледі. Оқушылардың оқуға қабілеттілігі деп, – оның неғұрлым қысқа мерзім ішінде білімнің биік деңгейіне жету қабілетін түсінеміз. Бұл белгі бойынша оқушыларды оқуға қабілеті жоғары, орташа және төмен деп үш топқа бөледі. Оқушылардың жұмысқа қабілеті жоғары деп, – белгілі бір уақыт аралығында олардың өнімді оқу қызметімен шұғылдану қабілетін айтады. Жұмысқа қабілеттілік дәрежесі оқушылардың психогиялық-физиологиялық мүмкіндіктерімен, оқуға ынтасымен және іскерлігімен анықталады. Жұмысқа қабілеттілікті арттыруда: оқу дәйектілігі, оқуға құлшыныс, денсаулық жағдайы, табандылықты дамыту, сезімталдылығы, оқудың тиімді тәсілдерін қолдану және т.б. факторлар елеулі роль атқарады. Жұмысқа қабілеттіліктің де жоғары, орташа және төмен деңгейлері бар. Оқушыларды топтарға бөлу үшін төмендегілерді пайдалануға болады: 1) оқушының жеке құжаттарын, мінездемесін, сынып журналын зерттеуді; 2) оқушының сыныптағы және үйдегі жұмысын бақылап, талдауды; 3) оқушының орныққан білімі мен іскерлігі бойынша бақылау жұмысын ұйымдастырып, бастапқы деңгейін анықтауды; 4) оқушының пәннің теориялық материалы, әдістері және тілі (терминдері, символы) жайындағы білімін қамти отырып, оның бақылау жұмысының нәтижелерін пайдалануды; 5) оқушының білімін өздігінен көтеру іскерлігі мен машықтарының бастапқы деңгейін анықтау мақсатында арнайы тексеру жұмыстарын жүргізуді; 6) пәннің мазмұны, негізі ұғымдары, олардың қасиеттері мен өзара байланыстары бойынша ұдайы әңгіме өткізуді. Оқу материалдарының даралаудың сынып-сабақ түріндегі қолданылуына, қиындығына, дидактикалық материалдардың нысаналы жүйесіне және әр топтағы оқушылардың жеке ерекшеліктеріне қарай әдістемелік тәсілдерді пайдалану арқылы жүзеге асырылады. Қолдану мақсатына қарай дидактикалық материалдар: ақпараттық, нұсқаушы, жаттықтырушы, аннотациялық, бақылаушы болып бөлінеді. Бұл материалдар, әдетте: карточка-тапсырма, нұсқаушы парақтар, желілер, кестелер және т.б. түрінде беріледі. Дидактикалық материалдар: ауызша және жазбаша, лабораториялық және практикалық, аналитикалық және графиктік сияқты танымдық есептерді орындауды көздейді. Сөйтіп, дидактикалық материалдар оқу үрдісінің барлық сатыларын қамтиды. Оқу материалын даралап оқытудың әдістемелік тәсілдері: оқу материалының күрделілік дәрежесіне, оқушылардың дайындық деңгейіне, оқыту үрдісінің сатысына, мектептің материалдық базасына, оқыту мен оқудың түріне байланысты таңдалады. Мектепте оқылатын пәндердің, оның ішінде математиканың мазмұнын мынадай құрамды бөліктерге жетуге болады: а) теориялық материал (ұғымдардың анықтамалары, ережелер, формулалар); ә) пәндік фактілер; б) білім, білік және дағдылар (өздігінен білімін көтеру, өзін-өзі бақылау); в) пәннің тілі ( терминдер, белгілеулер, графиктер, схемалар). Теориялық материалды оқыту кезінде жеке оқушының біліміне сүйене отырып: мұғалімнің түсіндіруі, карточка-тапсырмалар, алгоритмдер, нұсқаушы парақтар бойынша жеке оқушыларды немесе топтарды өздігінен жұмыс істеуге немесе өздігінен жартылай жұмыс істеуге көшіру, - проблемалық мәселелерді шешкенде сұрақ-жауап формасын қолдану және т.б. тәсілдер пайдаланылады. Мысалы, «Тең бүйірлі үшбұрыштың қасиеттері» атты тақырыпты өткен кезде үлгерімі төмен оқушыларға материалды: жоспар бойынша өздігінен оқу, алдын ала берілген алгоритм бойынша дәлелдеуді қайталау ұсынылса; орташа үлгерімді оқушыларға неғұрлым күрделірек тапсырма беріліп, осы тақырып бойынша белгілеулер мен сызбалардың орнын өзгертіп дәлелдеу талап етіледі; ал, үлгерімі жақсы оқушыларға тақырыпта келтірілген теоремаға кері теореманы тұжырымдап дәлелдеу тапсырылады. Оқу материалын қорытындылап, бір жүйеге келтіру үшін, күрделілігі әр алуан кестелер мен желілер түріндегі тапсырмалар беріледі. Мысалы, «Квадрат теңдеу түрлерінің қасиеттері» тақырыбы бойынша: - үлгерімі төмен оқушыларға дайын кестені толтыруды, - үлгерімі орташаларға кестені құруды, - ал үлгерімі жақсы оқушыларға таблицаны құрып, толтыруды тапсыруға болады (17-кесте). 17-кесте – Квадрат теңдеу түрлерінің қасиеттері Квадрат теңдеудің түрі Теңдеудің жалпы формуласы Теңдеудің түбірлері Түбірлердің қосындысы Түбірлердің көбейтіндісі Келтірілген теңдеу Толық теңдеу Жаңа материалды өткенде қолданылатын негізгі білімді ұдайы жаңғыртудың маңызы зор. Мысалы, карточка бойынша негізгі білімді даралап жаңғыртудың бір мысалы мынадай болуы мүмкін. Үлгерімі төмен топтарға арналған карточка-тапсырмаларға мысал: Теңдеудегі сұрақ белгісінің орнын, теңдік орындалатындай етіп, толықтырып жазыңыз а) ; ә) б) Теңдеуді шешіңіз: . Үлгерімі орташа топтарға арналған карточка-тапсырмаларға мысал: Теңдеудегі сұрақ белгісінің орнын, теңдік орындалатындай етіп, толықтырып жазыңыз а); ә) . Теңдеуді шешіңіз: . Жақсы оқитын топтарға арналған карточка-тапсырмаларға мысал: Негізгі алгебралық теңбе-теңдіктерді жазыңыз, оларды қолдану мысалдарын келтіріңіз. Теңдеулерді шешіңіз: а) ; ә) Оқушылардың білім сапасын көтеру үшін үйге берілетін тапсырмаларды даралаудың ролі зор. Үй тапсырмаларын даралау күрделілігі жағынан әр алуан. Оқушылардың жеке ерекшеліктеріне қарай үй тапсырмаларын даралағанда тапсырмалардың көлемі, әр түрлі құралдарды пайдалану мүмкіндігі, тапсырманың толықтық және тереңдік дәрежесі, шығармашылық және дербестік дәрежесі, орындау мерзімі ескерілуі міндетті. Үй тапсырмаларының толық орындалуын қамтамасыз ету үшін оқушыларды өздігінен ізденуге баулу қажет. Бұл маңызды шара көпшілік жағдайда сатылап үйрету методикасы арқылы жүзеге асырылады. Осы мақсатта оқушыларға арнап оқылатын тақырыптардың қорытындылаушы жоспарын жасаған жөн. Сонымен бірге, оқушыларға конспекті жасауды үйреткен жөн. Себебі, мұндай конспектілерді жасау арқылы оқушылар оқылатын ең өзекті мәселені бөліп алуға, мазмұнын ой таразысына салуға машықтанады. Оқу курсын дара жылдамдықта өту Үлгерімі орта оқушыға арналған баяндау деңгейі мен темпі кейбір сабақтарды меңгеруге нашар бейімделген оқушының шамасына сәйкес келмейді. Мұндай оқушылар, әдетте, өзінің күшіне сенуден қалып, олардың оқуға ынтасы нашарлайды да, жұмыс істеуді доғарады. Осылайша, оқу материалының көлемі мен оны оқуға бөлінген уақыт арасындағы сәйкес келмеушілік пен оқушылар құрамының әртүрлілігі қорытындыда барынша тиімді мүкіншілікке қол жеткізе алмайтын оқу үрдісін ұйымдастыруға әкеліп соғады. Әсересе, ерекше қабілеттіліктері көрініс беретін балаларды анықтау мен оларды барынша толық дамыту қажет, бұл балаларды кәдімгі (саралаусыз) оқытқан жағдайда олардың дамуы тиімді жағдайда өтпейді. Сынып ішінде балаларды белгілі бір пәндерге қызығушылықтарын ескеріп сол пәндерді терең оқытатын топтараға бөлу (әсіресе жоғары сыныптарды) салыстырмалы түрде қабілеттігі төмен оқушыларға оңтайлы тимейді, себебі түрлі қабілеттіктері бар оқушылар жиналған сыныпта әрбір оқушының дара қабілеттіліктерін есепке алу үлкен педагогикалық мәселе болып отыр. Жоғарыда көрсетілгендерден бейіндік саралаудың келесі психологиялық-педагогикалық негіздері туындайды: - қоғамның интеллектуалдық потенциалын қалыптастыру мақсатында оқушылардың қабілеттіліктерін барынша дамыту; - интеллектуалдық, сонымен қатар қол еңбегі, еңбек ету сипатындағы адамның әртүрлі әрекетеріне тиісті оның талаптары мен мүмкіндіктерін дамыту үшін оқушылардың психикалық мүмкіндіктерін, дарындары мен талаптарын толық ескеретіндей етіп оқу үрдісін құру; - оқу бағларламалары мен мазмұндарын және оқушылардың білімге құштарлықтарын көтеретін, білім алу және кәсіптік білімдері мен біліктерін дамыту үшін өзіндік еңбек ету режимтерін анықтайтын тиімді тәсілдерді табу әдістерін бейіндендіру; - оқушыларға оқу материалының көптігімен артық салмақ түсірмеу үшін интеграцияланған курстар ашу, бөлімдерді, курстарды, пәндерді болктарға бөліп оқыту, оқушыны пәннің мазмұнына барынша ендіру т.б.; - оқушыларды жақын арада дамытуға септігін тигізетін оқу үрдісін тиімді құруға көмектесетін оқушылардың өзіндік мүмкіндіктеріне, қабілеттіліктері мен кәсіптік қызығушылықтарына байланысты бейіндік оқу курстарын, топтарын құру. Педагогикалық жоғары оқу орындарында математиканы оқытудағы даралау және саралау технологиясы Педагогикалық жоғары оқу орынында математиканы оқытудағы даралау және саралау технологиялары оқытуда білім алушылардың дара ерекшеліктері мен оқу орынының спецификасын, сонымен бірге студенттердің білім, білік, дағдыларын әрдайым тексеру жүйесін қоса қарастырады. Педагогикалық мәселе ретінде оқытуды даралау мен саралаудың теориясы мен практикасының зерттеулерін жүргізі үшін: Қазақстан Республикасындағы педагогикалық жоғары оқу орындарында оқытуды саралау мәселесінің қазіргі жағдайына баға беру, математикадан педагогикалық жоғары оқу орындарындағы даралау және саралау технологиясын қашықтан оқыту элементінің негізінде ашып көрсету қажет, отандық және шет елдік ғалымдардың осы мәселе жөніндегі концепцияларын қарастырып, констатациялық, іздеу және қалыптастыру эксперименттерін өткізіп, олардың қорытындысы пен ұсыныстары жөнінде ақпарат беретін педагогикалық эксперименттер өткізу керек, зерттеудің негізгі қорытындыларын жариялау қажет. Жыл сайын ұлғайып отырған Қазақстан Республикасының жалпыевропалық үрдістерге ену интеграциясы отандық білім беру жүйесінің алдына жаңа және үлкен көлемді міндеттер қояды. Жоғары оқу орны студенттерінің кәсіби шеберлігін даралап оқыту арқылы қалыптастыру. Қазақстанда білім беру жүйесінің қазіргі кездегі басым бағыттарының бірі – халықаралық еңбек нарығында бәсекеге қабілетті мамандарды даярлау сапасын арттыру. Яғни адамды үздіксіз білім алуға, еңбек ету үрдісіне даярлау. Осы көзқарас бойынша оқыту мен білім берудің мақсаттарының бірі – тұлғаның басты қасиеті ретінде студенттердің кәсіби шеберлігін даралап оқыту арқылы қалыптастыру. Ал, студенттердің кәсіби шеберлігін даралап оқыту – маманның бойында жаңа қабілеттер мен іс-әрекет етудің жаңа түрлерін қалыптастыру, жаңа кәсіби салаларына енудіру, қысқа мерзімде өз еңбегінің бағытын өзгерту мүмкіндіктерін ашу болып табылады. Шығармашылықпен еңбек етуге үйрету – қазіргі кездегі мамандардың дайындық сапасы мен басқару жүйесінің тиімділігінің басты өлшемі болып табылады. Қазіргі кезде соңғы талаптарға сәйкес келетін, жаңа құралдары пайдалануды игерген, жаңа технологияларды жұмысында қолдана білу біліктілігі қамтамасыз етілген болашақ маманды даярлау қажеттілігі туып отыр. Мұнда оқытушылар іс-әрекеті жүйесінде қолданылатын инновациялық технологиялар туралы сөз етудеміз. Инновация латынның «novis» – жаңалық; «in» – енгізу деген ұғымын білдіреді, яғни, «жаңару», «жаңашыл», «өзгеру» деген мағынада түсініледі. Ал, Қазақстан Республикасының мектептегі білімді дамыту стратегиясында адам, қоғам, табиғат қатынасын үйлестіруге бағытталған жүйелі ойлау, оқытудың мазұны мен әдістерін, шығармашылық іс-әрекет әдіснамасын меңгеруге бағыттау – яғни, инновациялық қабілетті қалыптастыру туралы айтылған. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнен асқан кәсіптік шеберлікті, арнайы дайындық пен ізденісті, сауаттылықты талап етеді. Инновациялық оқыту білімді тереңдетумен қатар, оқушыны оқу әрекетіне қалыптастырып, олардың оқуға деген ынтасын оятып, қызығушылығын арттырады. Олай болса, педагогикалық технологияның мәні – шығармашылық қабілеттің дамуы үшін жағдай туғызу. Бүгінгі таңда Д. Б. Эльконин мен В. В. Давыдовтың дамыта оқыту технологиясы, М. Чошановтың проблемалы модульді оқыту технологиясы, В. П. Беспальконың және т.б. ғалым-педагогтардың технологиялары кеңінен танымал. Инновациялық оқу – тәрбие үрдісіндегі креативті дәрежеге жету мен оны дамыту салдарынан, әсіресе, оқушылардың кәсіби тұлғалық өзін-өзі дамыту үрдісінде пайда болады. Оқытушыларын инновациялық іс-әрекетке даярлауды тұлғалық категория, продуктивті іс-әрекет нәтижесі деп түсіндіруге болады. Жаңашыл-оқытушы педагогикалық іс-әрекет істей жүріп, міндетті түрде оқушыларды шығармашылық нәтижесі көрініс табатын инновациялық үрдіске тартады. Шығармашылық нәтиже тұлғаның өзгеруінен көрінеді және инновациялық іс-әрекет үш деңгейлі құрылымнан тұрады. Оның негізін рефлексиялық өзіндік іздену, шығармашылық іс- әрекетін ой елегінен өткізу, креативті қайта өзгеретін іс-әрекет немесе біріккен шығармашылық құрайды. Оқытудың көпсатылығы мен оқутушылардың инновациялық даярлығы бүкіл білім беру үрдісі жеке тұлғаға бағытталғанда ғана нәтиже береді. Өкінішке орай, әзірше оқу бағдарламалары оқушыларға тәуелсіз, міндетті түрде меңгерілетін: білім, білік және дағдыларының көлемін ғана береді. Олардың бірқатары, инновациялық іс-әрекеттің негізін құрайтын тұлғалық қасиеттерді қалыптастыруға бағытталған. Бұдан шығатын қорытынды: қабілеттері, тұлғалық құндылықтары бойынша оқушыларды бағалауға мүмкіндік беретін оқу ортасын неғұрлым жылдам туғызғанда, соғұрлым тез және жаңаны оңай тану үрдісі іске асады. Тұлғаға бағытталған оқытуды ұйымдастыру – студенттерді даралап оқыту түріне баулу, сол арқылы кәсіби шеберліктерін қалыптастыру болып табылады. Даралап оқытуды инновациялық технологияның бір түріне жатқызуға болады. Ол қазіргі кезде оқу үрдісінде жүзеге асыруды талап етеді және әрдайым шығармашылық тәжрибені байытады. Даралап оқыту студенттерді тұлға ретінде қалыптасуына, шығармашыл кәсіби қасиеттерін қалыптастыруға, білімді сапалы, жүйелі қабылдай алуына септігін тигізеді. Инновациялық технологиялардың ішіндегі ең болашағы бар «Кейс-стади» болып табылады. Осыны түсіндірейік. Жалпы алғанда, белгілі бір жағдайдың көбінесе дәл, дұрыс немесе бұрыс жауаптары болмайды. Кейс-стади оқушылардың өз көзқарастарын негіздей алу және талдап үйрену, пікірталас жүргізуді іске асыратын әдістемелер, осыған байланысты оқу материалдарын жинақтау болып табылады. Нақты жағдайлар әдісі кез келген пәнді оқып үйренуде қолданылады. Студенттер ақпаратты талдап және жүйелеп үйренулері үшін оқу материалы ретінде қолдануға болатын жағдайлар да болады. Кейс-стадидің бірінші кезеңінде, мәтінмен таныса отырып, студент өз бетімен мәселенің мәнін түсінуге, жағдайды бағалауда өзіндік көзқарасын айқындауға, сұрақтарға жауап іздеп және мәселені шешудің нақты шешімдерін табуға тырысады. Екінші кезеңінде 5-6 адамнан тұратын кішкене топ ұйымдастырылады. Оқушылар кейстің негізін құрайтын мәселенің төңірегінде пікір таластырады және диалогтық қарым-қатынас әдісін пайдалана отырып, бір шешімге келеді. Бұл кезеңде «брейнсторминг», немесе, диалог, пікір алмасуларды да пайдалануға болады. Топ болып мәселені талқылаған соң, арасынан лидерспикер шығып, мәселені шешудің жолдарын түсіндіреді. Үшінші кезеңде оқытушының немесе оқушылардың арасынан таңдалып алынған ассистент-сараптаушылардың жетекшілігімен жалпы топтық талқылау жасалады. Тәртіп бойынша, әр топ берілген мәселе бойынша өзінің пікірін ортаға салады. Оқытушы кейбір жеке сәттерді ойластырып, әртүрлі көзқарастарға сүйене отырып, талқылауға білікті бағыт береді. Талқылаудың ерекшелігі мынадай: оқытушы сапалы баға мен жауапты бере салмайды, кез-келген ой-пікір тыңдалады. Талқылау үрдісі оқытушыдан кең ақыл-ой, коммуникативтілікті, мобилділікті, аралас пәндер бойынша білім кешененің толық болуын талап етеді. Педагогикалық импровизацияға даярлық – педагогикалық шығармашылық аясында психологиялық-педагогикалық білім, білік және дағдының болуына байланысты болмақ. Инновациялық білім беру технологиялары педагогикалық үрдістің когнитивтік компонентін ғана айқындап қоймайды, сонымен қатар студенттің тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуымен байланысты бола отырып, тәрбиелік аспектісін де іске асырады. Сондықтан, оқытудың жаңа инновациялық технологиясы ұжымдық түрді сақтай отырып, оңтайлы бағдарлама бойынша оқытуға мүмкіндік туғызатын, студенттердің толық мөлшерде тынымдық шығармашылық қабілеттері, мотивациялары мен жеке қажетсінулерін ескеретін тұтас дидактикалық жүйесін ққұрайды. Оқытудың инновациялық технологияларын жаңа білім беру парадигмаларын өмірге енгізетін құрал ретінде қарастыруға да болады. Өйткені, жаңа білім беру технологияларын дамыту тенденциясы – білім алушылардың өзін-өзі белсенді ететін, өзін-өзі тұлға ретінде қалыптастыруға жағдай жасайтын гуманизациялық біліммен тікелей байланысты болып табылады. Математиканы қашықтан оқытуда жеке тұлғаға бағыттану әдістемесін пайдалану Болон үрдісінің білім беру құраушысының маңызды аспекттерінің бірі Қазақстанның жоғары кәсіптік білім беру жүйесіне қашықтан білім беру сияқты, сырттай білім берудің прогрессивтік формасын кең көлемде ендіру болып табылады. Отандық және шет елдік ғалымдардың ойынша қашықтан оқытуда жек адамға тәуелділік факторы жойылатыны сөзсіз орын алады. Дегенмен, кез келген білім беру үрдісінің жетістікке жеткізеді деп есептелетін дәстүрлік факторларының жоғалатынын да айта кету керек. Қашықтан білім беруде жеке факторлардың әсері жойылады да, оқытушының ролін техникалық қана етеді, деп ойлаушылар да бар. Білім алушы мен оқытушының жеке қатынастарының азаюы оқытудың эмоционалдық мотивациясының жоғалуына әкеледі, оқытудаға саралау мен даралауды жоғалтады. Дегенмен, қашықтан оқытуда да саралауды қолданған кезде, оны жеке тұлғаға бағыттауға және оқу үрдісінің тиімділігін арттыруға болады. Қашықтан оқыту формасын ендіруде ақпараттық технологиялар (АТ) белсенді түрде білім беруге пайдаланылатыны табиғи нәрсе. Осы жүйенің пайда болуының өзі қазіргі қоғамның алып ақпараттануының салдарының бірі болып табылады. Сондықтан математикадан жеке тұлғаға бағытталған қашықтан білім беру мәселелері білім беруде АТ құралдары мен мүмкіндіктернін пайдаланудың қазіргі заманғы жолдарымен және әдістерімен байланыста ғана қарастырылады. Оқу үрдісінде АТ-ды пайдалану бойынша отандық және шет елдік авторлардың теориялық және эксперименттік зерттеулерінде білім берудің барлық жүйелерінің, соның ішінде қашықтан білім берудің де тиімділігін арттыруда осы технологияны білім беру мақсатында қоланылуының кең мүмкіндіктері бар екені атап көрсетіледі. Оқытудың ақпараттық технологиясы деп, копьютерлер мен ақпарат құралдарының көмегімен оқу үрдісінің тиімділігін арттыруға бағытталған әдістемелік-ұйымдастырушылық әрекеттердің жиынтығын айтады. Олар осы құралдарды білім беру периодының өн бойында - үздіксіз пайдалануға, - техникалық, бағдарламалық ұйымдастырушылық және оқу-әдістемелік қамтамасыз етулердің бір типтілігі мен қарапайымдылығына негізделген және - педагогикалық үрдісті ғылыми ұйымдастырудың маңызды да, ажырамас компоненті болып табылады. Е.С.Полат қазіргі әлеуметтік талаптарға сай жаңа АТ-ды оқу үрдісінегі қашықтан оқутуда қолданудың негізгі төрт бағыттарын атап көрсетеді: - текс редакторлары мен баспалық технологиялар, - телекоммуникациялар, - интерактивтік мультимедиалар, - компьютерлік робототехникалар. Авторлар осы құралдар тобын тек олардың жоғары технологиялық мүмкіндіктері болатынымен ғана негіздеп отырған жоқ: ең алдымен оқытудың педагогикалық талаптарымен және оның тиімділігін арттыру тәсілімен, жеке жағдайларды, өзіндік жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру қажеттілігімен, оқытуға шығармашылық көзқарасты, кризистік ойлауды, еңбек мәдениеттін қалыптастыру т.б. қажеттілігімен түсіндіреді. Осы құралдардың дидактикалық мүмкіндіктері де қарастырылады: - суреттің бөлігін (фрагментті) көп рет қайталау, - оқу материалын әртүрлі формаларда ұсыну арқылы көрсетілімдер мен ұғымдарды көрсету (графика, түс, динамика т.б.), - модельдеудің әр түрін пайдалану, берілген ақпаратты автоматизациялау т.б. АТ-дың аталған мүмкіндіктеріне тағы келесілерді қосуға болады: - оқу материалдарын тираждап көбейту мүмкіндігін пайдаланып, оқу орындарына көптеп тарату, - мектеп ішінде білім беруді интеграциялау, сонымен бірге - өндіріс пен ғылымда мамандарды алдын ала дайындауды қамтамасыз ету, - тәжірибе алмасуды тездету. А. И. Луковников осы мәселелерді тиянақты зерттеп, тәжірибе алмасудың қиындығын келесі мәселелерді шешуді ұйымдастыру арқылы біраз оңайлатуға болатынын атап көрсетті: - жоғары оқу орындары мен жұмыс істеу аймағы жоғары мектеппен байланысты ұйымдарды, ЖОО ұжымының базасындағы пән педагогтарын дайындау үшін компьютерлік технологияларды оқу үрдісіне ендіру, - әдістемелер жасауда анағұрлым тәжірибелі әдістемелік кабинеттерді немесе лабораторияларды біріктеретін ұлттық және аймақтық компьютерлік төркөздер ашу; - тәжірибеден өткен және ЖОО-ның Кеңестері ұсынған компьютерлік оқу бағдарламаларын қарастыратын оқытудың жаңа жоспарларын құру; - білім беру ақпараттарын әрдайым тарату үшін, отандық және шет елдік бағдарламалық әдістемелердің түйіндері, бағдарламалық оқу құралдарының электрондық каталогтары жөнінде жаңа ақпараттар тарату үшін жоғары мектептің орталық басылымдарында және теледидар бағдарламаларында тұрақты жұмыс істейтін тараулардың болуы. Математиканы бейіндік оқыту жүктеу/скачать 1,31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|