1. Молекулалық биология ғылымы. Анықтамасы. Міндеттері. Даму тарихы. Молекулалық-генетикалық зерттеулердің модельді нысаналары
Бағаналы жасушалар, жіктелуі. Медициналық маңызы
жүктеу/скачать 4,63 Mb.
|
МБМГ СЕССИЯ ОТВЕТТЕР (1)
| 152. Бағаналы жасушалар, жіктелуі. Медициналық маңызы.
Бағаналы жасушалар - таза субстанция, ол өзінде ешқандай генетикалық информацияны сақтап тасымалдамайды. Бұл жасушалар жүйке жүйесіндегі зат алмасуды, қан айналымды, жүрек, бүйрек қызметтерін жақсартады. Иммунитеттің көтерілуін, қартаюдың алдын алуына мумкіндік туғызады. Олар ешқандай қатерлі зақымға ұшырамайды. Өмір сүру барысында біздің ағзамыздағы жасушалар үнемі өліп, қайта қалпына келіп отырады. Бас миында 35 жыл сайын 30-дан 50-ге дейін нейрондар өле алады. Ал бір бағаналы жасуша барлық ағзадағы бірнеше мың жасушаларды іске қоса алады, тек жүйке жасушаларынан басқасын. Бағаналы жасуша – ол ағзаның арнай жасушалары, ол өзін-өзі жаңартуға және дамытуға қабілетті. Өсіп келе жатқан ағзаның (адам немесе жануар) миллиардттаған жасу шалары бір ғана жасушадан, яғни зиготадан дамиды. Бұл жалғыз жасуша өзге ағза жайлы ақпаратпен қоса, оның ары қарайғы даму механизімін сақтайды. Эмбригонез барысында ұрықтанған аналық жасуша бөлігін, келесі ұрпаққа генетикалық материалды береді. Бұл эмбриондық бағаналық жасушалар, олардың геномы «нольдік нүктеде» орналасқан, яғни мамандығын анықтайтын механизімдер іске қосылмаған, олардан кез келген жасушалар түзілуі мүмкін. Бағаналы жасушалардың алынуы және жіктелуі Қазіргі кезде бағаналық жасушалар деп – пісіп-жетілмеген немесе дифференцияланбаған (бөлшектерге бөлінбеген) жасушаларды айтады, олар ұқсас жасушалар жасап шығаруға қабілетті. Бағаналық жасушалардың қайта жаңаруы көптеген генерация (бір түрде н, бір тұқымнан таралу) кезеңінде жүреді, нәтижесінде жасуша клеткалары едәуір көбейеді. Бірақ бағаналық жасушалар ұзақ уақыт арнайы сигналдармен «оятқанша» « ұйқы» күйінде болады. Дифференциялану қабілетіне байланысты бағаналық жасушалардың 3 негізгі түрі болады: • Потипотентті бағаналық жасушалар - олар ағзаны түзетін тіңдер мен жасушалардың түрлі типтерін түзеді. Оған ұрықтанған жұмыртқа немесе зигота және екі кезектескен жасуша генерацияларын жатады. • Плюрипотентті бағаналық жасушалар – ағзаны құрайтын барлық клеткаларды құрамайды, тек көпшілігін жасап шығарады. Оған эмбриональды және фетальды бағаналық жасушаларды жатады. • Мультипотентті бағаналық жасушалар – кейбір бағыттағы аз дифференцияланатын жасушалар типтерін жасайды. Мысалы: сүйек кемігінің гемопоэтикалық және мезенхимальды бағаналық жасушалары. Бұл қатып калған жіктелу емес. Шынында, плюрипотентті және мультипотентті бағаналық жасушалар өзгешілігі жөнінде көптеген мәліметтер анықталды. Бағаналық жасушалардың потенттілігі арнайы жасушалық типтің дифференциялануына бағытталған генетикалық бағдарламаның қосылуына микроайналымдарыны ң шарттарымен өзгереді. Эмбриональды бағаналық жасушалар - аналық жасушаның шартында өте тығыз бірлескен ұрықтануы нәтижесінде түзіледі. Олар эмбриональды бағаналық жасушалар ретінде бластула стадиясында эмбрионнан өндіретін ішкі қабатын түзеді. Қазіргі кезде әлемде бірнеше оңдаған эмбриональды бағаналық жасушалар түрлері алынған. Осы жасушалар арнайы шарттар бойынша түрлі жасуша типтерін береді. Фетальды бағаналы жасушалар – аборт жасалған ұрықтан алынатын арнайы клетка типі болып табылады. Ол ұрықтың дамуында дененің түрлі мүшесінде айналып кетуі мүмкін. Дегенмен фетальды бағаналық жасушалармен зерттеулер жүргізу осы кезге дейін бірнеше типтерімен шектеледі. Олар нейрон - бағаналық жасушалар, ұйқы безінің негізін салушы жасушалар мен гермальды жасушалар. Ересек адамдардың бағаналық жасушалары - дифференцияланбаған жасушалар. Олар ағзаның бүкіл өмірінде денеде жаңарып отырады немесе өздері тұрған тіндер типіне маманданады. Ересектердің бағаналық жасушаларының көздері - сүйек кемігі, қан, көз, бас миы, қанқа бұлшықеттері, тіс, бауыр, тері, асқазан-ішек жолы, қабырғасының ішкі қабаты және ұйқы безі. Зерттеулерге қарағанда ересектер бағаналық жасушаларының бір бөлігі ғана мультипотентті екені анықталады. Мысалы, сүйек миының стромалық мезенхимальды бағаналы жасушалары шартында бас миы жасушасының 3 негізгі түрін ажыратады, олар: • Эпителий жасушалары • Қанқа бұлшықеттері • Кардиомиоциттер Бағаналық жасушалармен емдеуге болатын аурулар Бағаналық жасушалармен қазіргі кезде көптеген ауруларды емдеуге қол жеткізді: -қимыл-қозғалыс аппаратының аурулары -травмотология -Қан аурулары: лимфома,лимфогранулематоз,жедел лейкоз,миелолейкоз,соз.миелолейкоз,сублейкемиялық лейкоз және т.б. -Аутоиммундық аурулар: склероз, миастения,склеродермия,ревматойдтық артрит,дерматомиозит,васкулиттер,Крон ауруы,аутоиммудыгепатит. -созылмалы қажу синдромы -аллергиялық және онкологиялық аурулар -ерлер мен әйелдер бедеулігі -инфекциялық аурулар -жүрек-қан тамырлар және бас миы аурулары -инсульт,инфаркт,церебральды паралич -қант диабеті -иммунодефицитті жағдайлар,Паркинсон ауруы жүктеу/скачать 4,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|