1. Нутрициология, анықтамасы, міндеттері, негізгі ұғымдар
жүктеу/скачать 267,97 Kb.
|
НУТРИЦИОЛОГИЯ
І тоқсан 9- сынып Әдебиет БЖБ 2 оқушыға (2)
| Бөлек тамақтану
Бөлек тамақтану дегеніміз - тамақтану кезінде химиялық құрамы әртүрлі тағамдарды бөлек, араласпайтын тұтыну. Бөлек тамақтану үйлесімді және үйлесімсіз тағамдар комбинациясының тұжырымдамасына және әр түрлі тағамдарды, яғни аралас тағамды біріктірудің денсаулыққа қауіптілігіне негізделген. Бөлек тамақтануды қолдаушылардың негізгі ұсыныстары келесідей: әр уақытта белоктар мен крахмал, ақуыздар мен майлар, ақуыздар мен қанттар, крахмал мен қанттар, қышқыл және тәтті жемістер, ақуыздармен немесе крахмал қосылған қышқыл тағамдарды басқалардан бөлек тұтыныңыз. тамақ, шырындарды тамақ ішпеңіз және т.б. «ақуыздар», «крахмал», «майлар» сөздері сәйкес келетін өнімдерді білдіреді: ақуыздар үшін - ет, балық, ірімшік, жұмыртқа, жаңғақ және т.б.; крахмал үшін - жарма, бұршақ дақылдары, картоп, асқабақ және т.б.; майларға - өсімдік майлары, шошқа майы, кілегей, майлы ет және т.с.с. Өнімдердің бұлай бөлінуіне наразылық туындайды: жұмыртқа мен көптеген ірімшіктерде ақуыздар мен майлардың мөлшері бірдей; жаңғақтарда майға қарағанда ақуыз аз; Бұршақ тұқымдастарында тек крахмал ғана емес, сонымен қатар ақуыздар да бар, т.с.с., сондықтан көптеген тағамдар табиғи түрде тамақтану кезінде оқшауланбайтын әртүрлі қоректік заттарды біріктіреді. Бөлек тамақтану және онымен байланысты шектеулер келесі негізгі себептерге байланысты күшті ғылыми негізге ие емес: 1) Тамақтың қорытылуы алиментарлы каналмен басталады, бірақ аяқталмайды. Қоректік заттарды жақсы сіңіру үшін оларды жасушаларға теңдестірілген түрде жеткізу қажет. Демек, қарақұмық ботқасын сүтке қосып қолдану, бұл бөлек тамақтану тұрғысынан дұрыс емес, бұл өнімдердің аминқышқылдары организмге ақуыз синтезі үшін сіңген кезде оңтайлы болады; 2) ас қорыту мүшелерінің тағамның сапалық құрамына бейімделуі шынымен оның бөлек тамақтанудың негізі болып табылатын алиментарлы каналда оның толық бұзылуын қамтамасыз етеді. Алайда бұл аралас тағамдардың нашар қорытылатындығын білдірмейді. Өнімдердің көпшілігінде әртүрлі қоректік заттар бар, және оларды таңдап қорыту үшін тамаша үйлесімді табу мүмкін емес; 3) қалыпты ішек микрофлорасы ағзаға қажет, ал оның белсенділігін тежеуге немесе аралас тамақ ішкен кезде ішектің интоксикациясы міндетті деп санауға негіз жоқ. Соңғысы дисбиоз кезінде мүмкін, атап айтқанда тазартылған немесе басым ет тағамдары, көкөністер, жемістер мен ашытылған сүт өнімдерін жеткіліксіз тұтыну. Барлық елдердегі халықтың ғасырлар бойғы тамақтану тәжірибесі жекелеген өнімдерді бөлек қабылдауға емес, олардың ақылға қонымды үйлесуіне негізделген. Өнім үйлесімдері ұрпақ бойына төзімділікке тексерілген. Ұсынылған сүтті басқа тамақтан бөлек тұтынуды эстон, фин, латыш тағамдары теріске шығарады, ол сүт, картоп және балықтың үйлесімімен сипатталады. Бөлек тамақ ұзақ уақытқа созылмаса зиянды емес. Ұзақ мерзімді бөлек тамақтану асқазан-ішек бездерінің әлсіреуін және кәдімгі аралас тағамға ауысу кезінде ас қорытудың бұзылуын тудыруы мүмкін. Жоғарыда айтылғандар бөлек тамақтандырудың практикалық мәні жоқ дегенді білдірмейді. Ас қорыту жүйесінің аурулары кезінде (созылмалы анацидті гастрит, гастродуоденит, қайталанатын панкреатит және т.б.), негізгі қоректік заттардың басым құрамын ескере отырып, тағамдар мен ыдыс-аяқтарды бөлек қабылдау кейбір науқастарға жағымды әсер етуі мүмкін. Алайда ас қорыту жүйесінің аурулары кезінде пациенттің жеке ерекшеліктерін ескере отырып, өнімдердің комбинациясын таңдау қажет. Демек, барлық пациенттер үшін өнімдерді немесе олардың комбинацияларын бөлудің бірыңғай схемасын беру мүмкін емес. Сонымен қатар, науқастың реакциясы өнімдердің қосындысына емес, оларды аспаздық өңдеуге байланысты болуы мүмкін. Асқазаны резекциясы бар науқастарда сұйық сүттен жасалған күріш ботқасының нашарлауы байқалады, бірақ сол күйінде емес. 27Егде және кәрі жастағы адамдардың ас қорыту органдарының физиологиялық ерекшеліктері. Тамақтану ерекшеліктері. Энергетикалық көздер мен нутриенттерге қажеттілігі. Дене салмағының жетіспеушілігінің қолайсыз салдары. Жас ұлғайған сайын тамақтану жалғыз ғана ем құралы бола алмай ды , яғни ем ретінде жеткіліксіз болады . Бірақ , тағамға деген дұрыс таңдау көптеген жағдайға ықпал ете алады . Қарт адамдар өз денсаулық жағдайларын жақсартуға қызығушылықтарын білдіреді , соның ішінде тағамға деген дұрыс таңдау жасайды . Қартаю қалыпты биологиялық үдеріс . Барлық ағзаларда өзгерістер жүреді , адамның психикалық белсенділігі төмендейді . Мұндай өзгерістер көптеген себептерге байланысты және әр адамдарда түрліше өтеді . Осы кезде қалыпты жастағы өзгерістерді — аурудан пайда болған өзгерістерден ажырата білген дұрыс . Қартаю туралы көптеген теориялар бар . Көптеген ғалымдар бұл үдерістің негізінде белгілі бір жасушалардың өлуі деген ойды білдіруде . Адамның өсуі 30 жаста аяқталады да калыпты картаю басталады . Аурудың дамуы , ағзаныңнегізгі жүйелерінің қызметі төмендеуі — бұл үдерістің ажырамас бөлігі болып табылады , Өмір сүру салтына , генетикалық ерекшеліктеріне , ауырған ауруларға бай . ланысты картаю да әр түрлі жүреді . Дене құрылымының өзгерістері пай болады : дененің жалпы салмағы жоғарылайды , висцералдық май жиналулар жоғарылайды , бұлшықеттік масса осы кезде төмендейді . Саркопенияның дамуы , яғни , кәрілікпен байланысты дене салмағының төмендеуі мен бұлшықеттердің күшінін , олардың қызметінің төмендеуі қарт адамдардын өмір сапасына әсер етіп , метаболикалық бұзылыстарды тудырады . Бұл жағдай физикалық белсенділіктің төмендеуімен байланысты , сол кезде дұрыс таңдалған жаттығулар оларды баяулатады . Енжар өмір салтын ұстанған адам дар сол үдеріске бейім болады . Саркопенияның нақты критерийлері жоқ . Қарт адамға бір орында қозғалыссыз отырумен өткізетін өмір салты салмакты кауіп келтіре алады . Мұндай бұзылыстар отырған қалыптан өлім синдромы на дейін алып келуі мүмкін . Дәрігерлер күніне 200 калориядан артык энер гия жұмсамайтын , бір орында отыру салтымен өмір сүретін қарт адамдарға алаңдайды . Статистикалық көрсеткіштерге сүйенсек , әрбір үшінші ер адам және әрбір екінші әйел адам 75 жастан асқаннан кейін белсенділігі төмен өмір салтын ұстанады . Аз қозғалумен байланысты патологиялық жағдайлардың ат дын алу мақсатында егде адамдарға 30 минуттан аптасына 5 рет жаттығулар кешенін ұсынған жөн . Тәжірибелер көрсеткендей , мұндай жаттығулар осы мен байланысты қауіп - қатердің алдын алады. АС ҚОРЫТУ ЖҮЙЕСІ КейбірАЖауруларының дамуын жас ұлғаюмен байланыстырады . Мұндай караганты шығармас бұрын бөліктік анамнез жинап және мүмкін деген 3 ) энэтиологиясын аныктау керек . Силекей ендірілуінің төмендеуі және дәм сезудін төмендеуі ас тұтыну ерісіндегі рахаттану сезімінен айырып , кейде оны киындатады . Ти мен иек бала кетерінің әлсіреуі салдарынан дисфагия , шайнаудын және жұтудың кимплауы мүмкін . Дисфагтын спирациялық тевмонияны тудыру клуі бар . Таrам мен сусын курамында бир жукпа окпеге түсуі мүмкін . Мұндай науклеарна коснетением имрак жоне курылымы озгертілген тағам Телгілі бір асказандагы озгерістер жылдар өте пайда болады . Асқазан солі болінуініш томендеуі ойык жараларды пайда болуына және жүкталы аурулар мен асқазан обырының дамуына алып келеді . Гастриттер ауыр агымга не болады ? ауру синдромы мен кабыну белгілері айқындалған , аскаадам асты пакулисы баяулаги , псказатын проекциялык аумағында үнемі жаісыздык сезім сезіледі . Осы факторлардың барлығы коректік заттарды блоколжетімділігін төмендетеді және сонымен байла пысты созылмалы аурулардың пайда болу қауіптілігін жоғарылатады , мы салы , остеопороз , Келесі бір мәселе асқазандагы тұз қышқылынын ондірілуімен байла нысты 50 жастан аскан адамдардың 30 % -да туындайтын — ахлоргидрия . Мунын себебі жастык озгерістер немесе атрофиялык гастрит бола алады . Тузлы кышкыллын асқазанда болуы в дәруменінің сіңірілуі үшін де ке рек . Онын бауырдагы кейбір қорының озі тапшылык жагдайды тудыр маудан сактамайды . Онын карт адамдардағы кейбір көріністері айкын шаршлыштык , лемеші , есті шатасуы , кулактагы ызын , аяқ - қолдың олсiалiгi топ болатын Альцгеймер ауруының және басқа да созылмалы жағдайлардың белгілеріне үксас Жас үлгі ішектік литертикуланың пайда болу ықтималдылығы ар тала Ке деректерге сүйенсек , бұл жагдай 60 жастан асқандардың жар тысында туындайды , дегенмен тек 20 % -да гана көріністері байқалады . Әдетте бүл iштiн төмен жагындагы ауру сезімі мен диарея . Карттардағы іш катуды ерекше назарга алган дурыс . Тіптің қатуы ауру емес , ол корініс . Оған калыптагыдан о дефекация , дефекашия кезінде болатын ауырсыну сезілдері , катты ножіс , ножістін тік ішектен толығымен шыкпау сезімі тән . Оның пай да болу себептеріне организмге су молшерінің аз түсуі , тағамдык талшыкты тағамдарды аз молшерде түтыну , фитикалық белсенділікті жеткіліксіздігі , астан ішектегі пассажын төмендететін препараттарды тұтыну жатады . Аталған себептерді жою жагдалын жақсаруына алып келеді . ТАМАҚТАНУҒА ДЕГЕН ҚАЖЕТТІЛІК Тағамдык заттардың сіңірілу , жұмсалу , бөліну үдерістеріне жастык өзгерістердің әсер етуіне байланысты карт адамдар тағамдык аттарын ар найы санағын қажет етеді . Карт адамдардың жалпы популяциясы i топка бөлінеді : 50—70 жас аралык пен 70 - тен жоғары жас аралык . Жас ұға ее адамдар калорияны аз колданады , тағам құрамында майдын , талшықтары кальний , магний , мырыш , флордын , B , C , E , D дәрумендерінің матері төмен болады. Организмде жүретін өзгерістердің нәтижесінде базальдық метаболизмнің деңгейі жас ұлғая төмендейді . Энергетикалық қажеттілік 10 жылда 3 - ға төмендейді . Әдетте карт адамдар тандайтын калориялылығы емдәмдердің құрамында қажетті тағамдық заттардың мөлшері төмен бола ды . Сондықтан да , дәрігер оларға құрамында тағамдық заттардың мөлшері жеткілікті азыктарды тұтынуды түсіндіруі керек . Рационның энергия құндылығы мен организмнің энергияны жұмсауы дене массасы индексінің жобасымен алғанда 25 кг / мК - н құрауы тиіс . төмен Нәруыздар Жас ұлғая нәруыздар құрамының өзгеретіндігі жайлы мәліметтер жок . Карт адамдардың тиімді тамақтануындағы нәруыздық құрамы рационның Тәуліктік энергокұндылығының 12-14 - н кұрауы тиіс . Нәруызға деген Тәуліктік кажеттілік дене массасына 0,88 г / кг тең . Құрамында нәруыздар мен кальций молшері жеткілікті тағамдарды карт адамдар қолданғанда , олардын сүйектерінің тығыздылығы жоғарылайды . Нәруыздарды қолдануға кейбір созылмалы аурулар әсер етеді , сондықтан , құрамында нәруыз мөлшері тиімді емдомлi тiлiну дорігерлік нұскауымен жүру керек . Жас ұлған келе портуалирлын ішекте сіңірілуінің төмендеуін ескерген жөн . Нәруыздар олшерінің жоғары болуы бүйрек кызметінің бұзылысын туғызады . Майлар Малмен бірге ала кон калыкпагін және ар клыкпаган май күйінде калориннын 20 -15 % тусуі керек . Мүндай кезде емдәм была курылады : тағаммен бірге каныккан малын 10 - дан томен калориясы түсу керек . Күніне 300 мг холестеролды колдонугаруксат беріледі , ал трансмайлардын молшері оте Томс болу керек Клин курамындағы холестеролдың мөлшері жоғары болған карт адамдарга үсынылатын емдәмнін күрамындағы сіңірілген майлардың молшері 16 жопе холестероллын молшері күніне 200 мг - ға тең болу керек . Татамнын курамындагы маі молшерін бірден төмендету тағамның дәміне , курылымына , баска да параметрлеріне әсер етеді , ал ол керісінше , емдәмге , дене салмапа мен омір саласына жағымсыз әсер етеді . Комірсулар Комірсулар күндізгі рационные 45-65 - пайызын курауы керек . Асқазан ішек жолдарыны дурыс қызмет аткаруына кыска - орташа және үзын тізбектік комірсуларламi баска ерімейтін тагамдык талшықтарды қолдану үсынылады . Тағамдык талшыктар ток ішектiн томенгі бөліктерінің айналымын камтамасыз стелі . Ол үшін тагамдык талшыктардын козi болатын бүршактүкымдастарды , бүгін дәндерлі , жемістерді , коконістерді тұтыну керек . Мүндай тагам карт аламларга топ іштің катуын болдырмайды , ножістін калыптасуы мен оның болінуіне ықпал етеді . ДЛҮ сарапшыларынын ұсыныстары бойынша , толык кулы таганын курамында 30 г тагамдык талпыкты болуы шарт . Дәрумендер мен минералдар Соңғы жылдары дәрумендер мен минералларға деген қажеттіліктін түрлі мыктамалары алынды . Карт адамдар дәрумендердің тағаммен бірге түсуін калагалаулары керек . Карт адамдар В дәрумені жеткіліксіздігінің кауіпті зонасында тұр . Себебі , кобінесе олар осы дәруменге бай тағамдарды қолданбайды . Сонымен қатар , во , дәруменінің нәруызлардан шығуын ынталандыратын түз кышкылының Молиерi томендейді . 50 жастан аскан адамдарға в кристаллдык дәруменімен байытылған азыктарды түтыну үсынылады . Сонымен қатар , осы жастағы адамдарда D дәруменінін жеткіліксіздігі кездеседі . Тері жабыны осы дәруменді синтездейді , ал бүйректер оларды белсенді түрге айналдырады . Жамбас басы сүйегінің сынығы бар 30—40 % наукастарла D дәруменінін жетіліксіздігі кездеседі . Осыған байланысты , карт адамдарға , әсіресе , терісінің түсі каралау адамдарға қосымша D дәрумені препараттарын қолданған жон . Дәрігер кандағы D дәруменінің молшерін бакылауда ұстауы керек . Сарысудағы 25 - гидрокси D дәруменінін денгейі 80 моль / литрлi курауы керек .Сонымен қатар , карт адамдарга Е дәруменінің деңгейін жасанды түрме калыпта ұстау керек . Е дәруменінін антиоксиданттык әсері катарактами Фолий кышкылы гомостеин молшерін төмендетуде маңызды рим аткарады . Оның жеткіліксіздігі атеротромбоз бен Альцгеймер , Паркинсон ауруларының даму клуіптілігінің көрсеткіші болып табылады . Тағамдаги фолаттардын молшерін бақылау керек . Фолий қышқылымен байыталган азыктарды тұтынған жон . Осы жағдайда ва дәруменің деңгейін де ескерген Жас ұлғая келе пайда болатын кальций сітірілуінің томендеуі арт аламларға кері әсер етеді . Қазіргі тагла тағаммен бірге қажетті кальций кысымнын жоғарылауына әсер ететін натрийдін молшерін томендетеді . Карт дамуын тежейді . абзал . молшерін ер адамдардын 10 - ы , ал әйел адамдардың 4 - ы ғана алады . Зерттеулердің нәтижесі бойынша , калийге бай тағам артериалдық адамдарға күнделікті тағаммен бірге 4700 мг калий түсуі керек . Оның иегі көздері — коконістер мен жемістер . Картайған жаста гипер және гипонатриемияның даму кауiптiлini жоғарылайды . Гипернатриемия тағаммен натрийдің мөлшері көп түскенде немесе дегідратация нәтижесінде дамиды . Гипонатриемия сұйықтық жиналғанда дамиды . Карт адамдардың қалыпты жағдайды ұстанулары үшін күніне 1500 мг натрий ұсынылады . Мырыш деңгейін өлшеу үшін әмбебап әдіс жок . Мырыш мөлшері жеткіліксіз түссе де , денсаулыкта ешкандай өзгерістер байкалмайды . Оның мөлшерінің төмен болуы салдарынан иммундық жүйенің қызметі төмендейді , анорексия жағдайлары пайда болады , дәм сезу қабілеттілігі жоғалады , жаралар мен жаракаттар баяу жазылады , тосек ойылулары пайда болады . Сұйықтық Организмде сұйықтықтың қалыпты балансын ұстанудың маңыздылығы жоғары . Картайған шақта бұлшықеттер салмағының төмендеуіне байла нысты организмдегі сұйықтықтың мөлшері де төмендейді . Дененін жан пы массасының 60 % -нан 50 % -на дейін төмендейді . Карт адамдардын дегидратациясы сұйықтықты қолданудың төмендеуімен , бүйрек кызметінің бұзылысымен , дәрілерді қабылдауға байланысты сұйықтықты жоғалту нәтижесінде пайда болады . Сұйықтықтың қалыпты балансын сақтау үшін күніне 1,5 литр сұйықтықты ішу керек . Дегидратация электролиттердін ане балансына әкеледі . Оның нәтижесінде дәрілердің әсер етуі өзгереді , бас ауырады , іш каталы , артериалдық қысымның көрсеткіштері өзгереді , бас айналу мен кусу , әлсіздік , ауыз және мұрын қуыстарында құрғақтық сезімі пайда болады . Қарт адамдар дегидратацияға бейім болады , себебі , олардын шөлдеу сезімталдылығы төмендейді . Зәрді ұстай алмау қорқынышы па да болады . Қарт адамдардағы дегидратация байкалмай қалуы мүмкін , оның көріністері дене тепе - теңдігінің бұзылысымен , әлсіздікпен , коркыныш және т.б , сезімдердің пайда болуымен сипатталады . САЛМАҚТЫҢ ЖЕТКІЛІКСІЗДІГІ МЕН ТАМАҚТАНУДЫҢ БҰЗЫЛЫСТАРЫ Салмактын жеткіліксіздігі карт адамдар арасында кең таралмаған Бiрак , бұл факт толыккұнды тамактанбайтын карттардың барын жокка шығармайды . Ауруханаға түрлі патологиямен түсетін карттар ауруларынын 40-60 - пайызы дұрыс тамақтанбауға байланысты . Көптеген карт адамдар күніне 1000 ккалдан томен тагам кабылдайды , ол өмір сүруге жеткіліксіз . Кей жағдайда олар дәрілік заттарды қолданумен , депрессиямен , дәм мен иіс сезу бұзылыстарымен , ауыз қуысы мәселелерімен , кейбір созылмалы аурулармен , дисфагиямен және басқа да жағдайларға байланысты . Кейде дурыс тамактанбауға әлеуметтік жағдайлар себеп болуы мүмкін : жалғыздык . каражаттың болмауы , тағамды әзірлеуге мүмкіншіліктің болмауы . Карт адам дармен жұмыс жасайтын дәрігерлер дұрыс тамақтанбауды назардан тыс калдырады . Карт адамдардың жасқа байланысты , өмір салты мен әдеттеріне байланысты психологиясының өзгеруі олардың өздігінен Тамактын канағаттанарлыксыздығына шағымдануын болдырмайды . Дәрігер нәруыздардың жеткіліксіздігіне назар аударуы керек . Осы аурудын көрінісін басқа да аурулардың көріністерімен шатастыру онай , соның салдары нан кате диагноз қойылады . Нәруыздардың жеткіліксіздігіне тән көріністерге шаршағыштык , шатасу , әлсіздік жатады . Осы жағдай бойынша кауіп - қатер тобына каражаты жеткіліксіз , ауыз қуысының аурулары бар , темекі шегетін ,аз қозғалатын қарт адамдар жатады . Оларға көмектесудің бірден - бір жолы - дәмді өзгерту ( жұмсақ ірімшіктерді , крем мен мусстарды қолдану , арнайы физикалық жаттығуларды тандау ) болып табылады . жүктеу/скачать 267,97 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|