Тренердің дайындығы. Таратылатын материалдар. Сауле Сакенова

Тіл тек қана қарым-қаты­нас құралы ғана емес, атқаратын қызметі одан да терең. Себебі тіл – ұлт­ты сақ­таудың тікелей кепілі. Ұлт көсемі Ахмет Байтұрсынұлы: «Өз тілімен сөйлескен, өз тілімен жазған жұрттың ұлттығы еш уақытта адамы құрымай жоғалмайды. Ұлттың сақталуына да, жоғалуына да себеп болатын нәрсенің ең қуаттысы – тілі» деген болатын. Ендеше, әліпбиді ауыстырудың басты себебі тіл тазалығын сақтау болғандықтан да, жеке басының сөйлеу мәдениетін дұрыс қалыптастыруға күш салу тренердің міндеті болмақ.Тренердің кәсіби біліктілігінің ең негізгі көрсеткіші – оның білімі. Латыннегізді қазақ әліпбиінің жаңа емле ережесінің мазмұнын ғана түсіндірумен шектелу жеткіліксіз, ережедегі өзгерістің себебі мен салдарын дұрыс аңғарып, ғылыми тұрғыдан түсіндіріп бере алуы керек. Емле ережесін бастамас бұрын жазу тарихы, латын графикасының тарихы, қазақ тілінің грамматикалық-фонетикалық ерекшелігі, ауызша тіл мен жазбаша тіл, айтылым нормасы, жалпы тілдік норма, әдеби тіл ұғымдары туралы түсінік беріледі. Бұл ретте кәсіби тренерден толыққанды филологиялық білім талап етіледі.Латыннегізді әліпби негізінде әзірленген емле ережесінің бұрынғы ережелерге қарағанды өзгешелігі бар. Әсіресе, біріккен сөздерге, дефиспен жазылатын сөздерге, күрделі атауларға және шеттілдік сөздердің жазылуына  байланысты назар аударатын мәселе аз емес. Тренерге мақсатты аудиторияға емле ережесін дайын күйінде жеткізу аздық етеді. Алдымен, ережедегі өзгерістер егжей-тегжейлі қарастырылып, түсіндіру барысында бұлтартпас дәлел іздеу керек.  Я.А.Коменскийдің «Әрбір ереже қысқа, бірақ өте айқын сөздермен баяндалуы тиіс» деген пікірі негізгі ұстанымға айналғаны дұрыс. Ереже аз ғана мысалмен шектелетіндіктен, курс барысында тыңдаушылар тарапынан қойылуға тиісті сұрақтар мен жекелеген сөздердің жазылуына байланысты сауалдарға болжам жасалып, жауап үлгілері ескерілуі керек.Тренерге қажетті келесі бір біліктілік үйретудің әдістемесіне келіп тіреледі. Жаңа әліпби бойынша оқылым және жазылым дағдысын қалай қалыптастыру керектігі тренердің назарында болу керек. «Кімді қалай, не үшін оқытамыз?» сауалына нақты жаубы болған тренердің кәсіби біліктілігі мен әдістемелік дайындығы дау туғызбайды. Осы орайда тыңдаушының жазылым дағдысын қалыптастыру барысында Ахмет Байтұрсынұлына жүгінсек, орфографияның төмендегі мәселелері назардан тыс қалмауы керек: «Жаза білу үшін тілдегі дыбыстарды тани білу керек. Ол дыбыстарға арналған әріптерін тани білу керек. Таныған әріптерін жаза білу керек. Жазған әріптерін дыбысымен атай білу керек». Ғалымның пікірінен қорытынды шығарар болсақ, жaзyды үйрeнy төмендегі дaғдылaрды білуден тұрaды:

 1) Әліпбидегі әріптерді жaзa білу дағдысы;

 2) Дыбыстардың жазылу дағдысын білу;

 3) Сөздер мен сөйлемдердің oрфoгaфиялық қателіктерін түзету дaғдыcы;

4) Түрлі жaттығyды орындау дaғдыcы.

Біліктілікті арттыру курстарының лекторы ретінде тренерден күтілетін әдістемелік дайындық: дәрістің мазмұнды тұсаукесері, бейне-аудиоматериалдар, ресурстар мен түрлі көрнекіліктер, курс барысында ойын элементтерін, жұптық және топтық жұмыс түрлерін қолдануға дайындық т.б.Тағы бір ескерерлігі, тренер-әдіскер курс соңында аудиториямен кері байланыс орнатуға мән беруі керек. Кері байланыс қатысушының оқыту үдерісі қалай өткені және қандай нәтижелер бергендігі туралы ой-пікірін тыңдауға негізделеді. Кері байланысты түрліше өткізуге болады: топтық рефлексия, пікір алмасу, әңгімелесу түрінде, т.б. Кері байланыстыңтыңдаушылар мен тренер үшін екіжақты пайдасы бар, себебі оның нәтижесінде тренер өз жұмысына талдау жасай алады. Жеткілікті деңгейде берілмеген ақпаратты, (біздің жағдайымызда емле ережесін) қайта қарап, келесі жолы соны дұрыс жеткізуге мән береді.

Мықты әдіскерлік шеберлігімен қоса тренер психолог ретінде де көріне білуі керек. Жалпы, жаңа әліпбиді насихаттау, емле ережесін түсіндіру барысында әр аудитория жаңалықты түрліше қабылдайды. Мәселен, бірыңғай педагог-мамандар үшін шынайы ғылыми тұрғыдан пайымдау маңызды болса, өзге мамандық иелері үшін ұқсастық тауып салыстырулар, нақты тәжірибе, көбірек мысал келтіру маңызды болмақ. Сондай-ақ кейбір күрделі мәселеге қатысты аудиторияның көзқарасы әртүрлі болуы мүмкін. Осы жағдайды ескеріп келгенде, тренер тыңдаушылармен дұрыс қарым-қатынас қалыптастыруға тырысуы керек. Осы ретте психологтардың еңбектерінен хабардар болғанымыздай, қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру үшін тренердің міндеті: аудиторияны басты назарда ұстау, яғни, негізгі тізгінді қолға алу; айтылып жатқан ақпаратқа және оны қалай жеткізуге мән беру; екіжақтылық қарым қатынасты орнату; кері қарым-қатынас орнату.

Аудиторияны баурап алудың негізгі жолы – тренердің ақпаратты түсінікті, қысқа әрі нұсқа, қызықты, тартымды бере білуі. Тағы бір қосатынымыз кәсіби тренер заманауи креативті болу керек.

Сонымен, біз шағын мақаламызда кәсіби білікті тренердің тұлғалық ерекшелігіне тоқталдық. Төрт аспектіні, яғни, филологиялық білім, сөйлеу шеберлігі, психологиялық дайындық, әдіскерлік шеберлікті мәселені оңтайлы шешудің кілті ретінде бөліп алып қарадық. Қазақ жазуын латын графикасына көшіру үдерісінде ересектерді сауаттылыққа үйрететін, сауатты қоғамды қалыптастыруға еңбек ететін тренерлердің кәсіби дайындығы мығым болғанда ғана, ісіміз нәтижелі болмақ.

70. 
    
    
    жүктеу/скачать 0,74 Mb.
    
    Достарыңызбен бөлісу: