1 Тјрбиеніѕ теориялыќ-тўжырымдамалыќ мјселелері
Ұжым – тәрбие берудің аса маңызды құралы
жүктеу/скачать 0,68 Mb.
|
8cc4cdad-a258-11e4-8a1d-f6d299da70eeпедагогика окулык
| 5 Ұжым – тәрбие берудің аса маңызды құралы
Тәрбиенің мақсаты мен міндеттерінің құрылымында жалпы, жеке және нақты мақсаттардан басқа аралық мақсаттарды анықтап алу керек. Бұны кейде қосалқы мақсат деп те айтады. Осындай мақсаттардың бірі балалар ұжымын қалыптастыру. Сонымен, тәрбие тек қана балалар ұжымын қалыптастырып қою ғана емес. А. С. Макаренко тәрбиенің мемлекеттік міндеті негізінде педагогикалық міндет қойып, педагогтардың жұмысын бақылауға алуға болатындығын атап көрсетті. Ол «Тәрбиенің негізгі мақсаты баланы жан-жақты дамыту» деген ұсынысты қолдады, В.А. Сухомлинский оны жүзеге асырды. К. Д. Ушинский тәрбиенің мақсаты қоғамға пайдалы, адамшылығы бар адамды тәрбиелеу деген. Ол адамгершілік тәрбиесін ақыл-ой, еңбек тәрбиесімен тығыз байланыста қарастырады. Оқушылар ұжымын шартты түрде бірнеше ұжымдасқан әр түрлі құрылымдағы бастауыш топтар (сынып ұжымы, үйірмеге қатысушы балалардың ұжымдары т.б) құрайды. Мектептегі оқушылар ұйымының өзін-өзі басқару қағидаларына негізделе отырып жүргізілуі – ұжым мүшелерінің ұйымшыл болуларына, шығармашылық-танымдық қасиеттерінің ашылуларына зор ықпал етеді. «Ұжым» деген ұғым кеңес педагогика ғылымымен байланысты енгізілді. Ұжымдық тәрбие беруде кеңес педагогы А.С. Макаренконың еңбегі зор, негізін салған сол адам. Оқушылар ұйымындағы тәрбие мәселелерінің маңызы мен әлеуметтік мәнін, баланы ұжымда тәрбиелеу жолдарын А. В. Луначарский, Н. К. Крупская, С. Т. Шацкий, В. Н. Сорока-Росинский, М. М. Пистрак, П. П. Блонский, кейіннен В. А. Сухомлинский, Ю. К. Бабанский, Н. И. Болдырев, Т. Е. Конникова, Л. И. Новикова, Н. Я. Скороходова, И. П. Иванова зерделеуге көп үлес қосқан. А.Луначарский бала тәрбиесіндегі өзекті мәселелердің бірі – жас ұрпақтың бойына ұжымшылдық қасиеттерді барынша сіңіру қажеттігін атап көрсетеді: адамды тәрбиелеу, әсіресе бүгінгі қоғамдағы нағыз ұйымшыл тұлғаны тәрбиелеу, оның өмірін жеке қызығушылығынан гөрі, қоғамдық пайдалы еңбек етуге деген парасатты көзқарасының қалыптасуына арналуы керек. Отбасы мен қоғамдық орта негізгі әрекетін бала тәрбиесіне ден қоюды мақсұт тұтса, онда аталмыш тәлімдік үрдісті қоғамның әлеуметтік тәлім-тәрбие жетістігі деп танимыз дейді. Оқушылар ұйымы арқылы тәрбие жұмысын ұйымдастырудың педагогикалық проблемалары жайында А. С. Макаренко және В. А. Сухомлинский көлемді еңбектер жазды. Оқушылар ұжымының даму кезеңдерін А. С. Макаренко өзінің көп жылғы педагогикалық тәжірибелеріне сүйене отырып, оған терең педагогикалық талдау жасайды. Макаренко оқушылар ұйымының қалыптасуы – мектеп практикасында үш сатыдан өтеді деп санаған. Бiрiншi сатыға мектеп өмiрiнде болып жатқан жаңалықтарға қызықпайтын, шығармашылық жұмыстарды ұйымдастыруда белсендiлiк танытпайтын, белсендi көсемдері (лидерлерi) шамалы ұжымды жатқызса, екінші сатыға балалар ұжымының көпшiлiгi өз жауапкершiлiктерiн онша сезiнбейтiн, бiрақ араларында ұйым жұмысын қызықты iстердi ұйымдастыру арқылы жақсартуға тырысатын бiрен-саран санаулы ғана оқушылар кездесетiн ұжымды, ал үшінші сатыға мектептегi қоғамдық жұмыстарға белсене араласатын, сынып жетекшiсi және басқа ұстаздардың тапсырмаларын орындауға ат салысатын белсендi ұжым мүшелерiн жатқызады. А. С. Макаренконың ойынша, негізгі педагогикалық мақсат – жеке адамды ғана тәрбиелеу емес, сонымен бірге адамдар ұйымын тәрбиелеу және осы әрекет ең ұтымды тәлім-тәрбиелік бағыт болмақ. Педагог мектептегі немесе белгілі бір білім-тәрбие ордаларындағы тәрбие жұмысының негізгі арқауы, тек қана жеке адам тәрбиелеу мәселесімен ғана шектеліп қалмай, әр адамның жан-жақты дамуына зор ықпал ететін ұжымдық тәлім-тәрбие дәстүрлерін кеңінен пайдаланған жөн деп санайды. Макаренконың пікірінше, оқушылар ұйымы арқылы түрлі іс-шараларды ұйымдастыру – тәрбие жұмысының жетекші құралы болу керек. Оның ғылыми мазмұнын ашуда педагог-ғалым төмендегідей педагогикалық шарттарды басшылыққа алған: Оқушылар ұйымы және оның қалыптасу кезеңдері. - ұйымның жалпы іс-әрекеттері және әрекет барысында қалыптасқан ұжымдық дәстүрлер; - ұжымдық дәстүр және тәрбие жұмыстарын жоспарлау мен ұйымдастыру; - мектептегі педагогикалық қауым мен оқушылар ұйымдары арасындағы қарым-қатынас; - ұжым іс-шараларының ұйымдастырылу тәртібі; - ұжымдық әрекет пен қоғамдық тәртіп. Өзін-өзі басқару жүйесі; - ұжым және қоғамдық орта; - ұжым ішіндегі жеке тұлға тәрбиелеу мәселелері; - ұжым ішіндегі микротоптар және оның көсемдері (лидерлері); - ұжымдық дәстүрлердің сақталуы мен салтанатты жалғасуы. Аталған педагогикалық тұжырымдар бүгінгі таңдағы мектеп оқушылары арасындағы қарым-қатынастар қайшылықтары мен жетістіктерін ғылыми тұрғыда зерттеу барысында жиі кездесетін құбылыс екені анық. А. С. Макаренко балаларды ұжымдық тәрбие арқылы тәрбиелеудің маңыздылығын атап өткенімен, тәлім-тәрбие үрдісінде қатал тәртіпті сақтаудың қажеттігін талап етіп отырған. Оның ойынша, педагогикалық этикадан тым алшақ кетпеген, қатал тәртіп жүйесін тәрбие жұмысымен байланыстыру – ұжым мүшелерін бұрынғыдан бетер ұйымдасуларына ұйытқы болады деп санаған. Оның мұндай тұжырымға келуі автордың қиын оқушыларды тәрбиелейтін Ф. Э. Джерзинский атындағы арнайы коммуна мектебіндегі көп жылғы ұстаздық тәжірибесі арқау болды десек қателеспейтініміз анық. Бұл жерде педагог арнайы тәрбие тәртібінің ережесін жасауды қолға алды. Ол ережелер мынадай шарттарға негізделуі керек деп санады: - сыйластық пен талап қою; - шынайы ниеттілік пен еркін әрекет; - ғылыми қағидаларға сүйену (принципшілдік); - қамқорлық және назар аударушылық, білім негіздері; - жаттығулар; - шынығу; - еңбекқорлық; - ұжымшылдық; - отбасы және балалық шақ; - бала қуанышы мен ойындары. Баланы жақсы көру мен жазалау шараларының шектеулігі; - марапаттау мен сөгіс беру мөлшері. В. А. Сухомлинский ұжымдық тәрбиенің маңыздылығын атай келе, оқушылар мен ұстаздар қарым-қатынасын шынайы үйлестірудің гуманистік бағытын ұстанады. Ол әр баланың өз ұжымына қолынан келгенше жақсылық жасауына, оның шынайы сезімінің қалыптасып, өз досына және ұжымдастарына деген мақтаныш сезімінің оянуына, көпшілікпен тығыз қарым-қатынас жасау барысында, адам бойындағы ізгі қасиеттерді тануға мүмкіндік туғызуға жағдай жасау керек деп санаған және достық пен ізгі қарым-қатынас, әр адамның ішкі рухани дүниесін терең тануға арналған шынайы сезімдермен ұштасқан ұжымдық ортақ жетістіктердің қоғамдық рөлі мен салмағы зор болатынына сенген. Ол ұжымдық тәлім-тәрбиенің түпкілікті мақсаты – нағыз адамды тәрбиелеу жұмысы болмақ деген. Сондықтан тәжiрибелi педагог-тәрбиешiлердiң ұжымдық тәрбиенi ұйымдастырудағы басты мақсаттарының бiрi – шәкiрт санасының рухани-психикалық дүниесiне басты назар аудару деп санаған. «Ұжым» ұғымының екі мағынасы барын атап кету керек. Бірінші: ұжым дегенде кез-келген ұйымды, адамдар тобын айтуға болады (заводтағы бригада, мектептегі сынып, студенттер тобы, т.б.); екіншісі: ұжым жоғары деңгейдегі дамыған топ. Бұл жағдайда оны анықтайтын сапалы қасиеттерге төмендегілерді жатқызамыз: мақсатқа талпынушылық, ұйымшылдық, рухани бірліктегі адамдар тобы. Әрі қарай әлеуметтік психологияда ұжым деп көрсететін біраз белгілер енгізілген. Бұл салада А. В. Петровский, И. Н. Платонов, Л. И. Уманский еңбектері үлкен мағынаға ие болды. Педагогика теориясы мен әдістері негізінде ұжымдық тәрбие беру негізін салған А. С. Макаренко. «Тәрбиенің мақсаты» деген мақаласында ол ұжымның келесі бір белгілерін ерекшелеп көрсетеді: қоғамдық құнды мақсаттар; сол құндылыққа жетудегі бірлесе еңбектену; бірлесе жауапкершілікпен қарау; өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру; ортақ мүддеге қызмет, іс-әрекет. Л. И. Уманский «ұжым» деген ұғымға мынадай өлшемдер (критерийлер) белгілейді: топтың адамгершілік бағытының мамұны (мақсатының бірлігі , топтың мүшелерінің бағдарлау құндылығы); бірлікке ұйымдастыру; әр түрлі іс-әрекеттерге топпен дайындық; психологиялық бірлік (парасат, ерік, қайрат, эмоциясы). Сонымен, адамдардың ұжымдық бірігуінің ерекше ұйымдық белгілері шығады: өмір сүру уақыты; қатынас саны; билік пен қол астындағы адам байланысы; композиция; құндылық пен мөлшер; жеке тұлғаның қарым-қатынас сипаты, т.б. Л. И. Уманский атап көрсеткен белгілер негізінде топтардың дамуының классификациясының келесі түрлерін ұсынады: «конгломерат-тобы» («шартты топ») – бұрыннан бірін-бірі білмейтін адамдар тобы. Жағдайға байланысты, кездейсоқ қана араласқан адамдар. Тәрбиешінің жалпы мақсатына қарай әсер етуге мәжбүр; «қауымдастар» тобы. Топ мүшелері алғашқы ұжым мәртебесін қабылдаған: өзін-өзі басқару органы; «кооперация тобы». Актив беделді. Топтың бірлігі ұйымдасқан. Бір-бірімен қарым-қатынасы іскер. Бірақ іс-әрекет қызметте тұрақты және жоғары адамгершілік бағытта болады. Ұжым – адамдарды белгілі бір мақсатты іс-әрекет негізінде біріктірудің және ортақ еңбекте ғана емес, сондай-ақ сол еңбекті жалпы ұйымдастыруда да біріктіретін орта. Өзінің даму жолында ұжым төмендегідей сатылардан өтеді: жүктеу/скачать 0,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|