10-сұрақМоральдың калссикалық теориялары: Сократ пен Платонның эвдемонистикалық құндылықтарына негіздеме беріңіз

Мораль ерекшелігін түсіну үшін оның құрылымы мен функцияларын анықтау қажет. Көптеген зерттеушілер моральдің ішінен моральдік сана мен моральдік белсенділікті бөліп қарастырады. Енді моральдің осы екі компонентін қарастырайық. Моральдік сана – моральдің рухани жағы және эмоцияның, сезімнің, тәжірибенің, нормалардың, мінез-құлық қағидаларының жиынтығы. Моральдік сананың ұтымды деңгейі этикалық қағидалар, мінез-құлық нормаларын білу, моральдің теориялық негізі болып табылады. Моральдік сананың ұтымды деңгейін қалыптастырудың ең жоғары көрінісі – сенімдер. Қолжетімділік сенімі адамның моральдік жағынан мұқият болу қажеттілігін дәлелдейді. Моральдік сезімнің эмоциялық-сенсорлық және ұтымды деңгейлері бір-бірімен өзара әрекеттеседі. Осы деңгейлердің әрқайсысында көптеген моральдік нормалар мен қағидалар көрініс табады. Кейбір моральдік ұғымдар (жақсылық, жамандық, міндет, жауапкершілік және т.б.) сезім деңгейінде ғана емес, сонымен қатар сенім деңгейінде де көрінеді. Сезімдер мен ойлардың маңызы моральдік санада бірдей рөл атқарады. Сократ пен Платон адамның адамгершілік өмірінде ақылдың маңызды рөлін атап өтті. Шынында да, моральдік сананың ұтымды деңгейінде жақсылық пен зұлымдыққа қатысты түсініктер, нанымдар, әділдік, міндет, жауапкершілік қалыптасады. Мораль тек сана деңгейінде ғана емес, моральдік сезімдер, ұғымдар мен нанымдар әр түрлі іс-әрекеттерде, яғни, адамның нақты әрекеттерінде, оның ішінде кәсіби қызметінде көрінеді. Моральдің практикалық аспектісі адам қызметінің барлық салаларында (өнеркәсіп, саяси, күнделікті өмірде және т.б.) көрініс табады. Моральдік сана мен моральдік әрекет өзара байланысты. Моральдік белсенділік (әрекет) – адамгершілік сана құндылықтарын (жақсылық, әділдік, міндет және т.б.) жүзеге асыру. Дегенмен, нақты өмірде бұл әрекетті адамгершілік немесе азғындық деп бағалау оңай емес. Іс-әрекетті талдау және осы актінің санатына (оң моральдік маңызы бар іс) немесе құқық бұзушылыққа (теріс моральдік мәнге ие әрекет) жатқызу келесі факторлардың орындалуын ескеруі керек. Ең алдымен, бұл әрекеттің анықталған себептерін анықтау керек. Дегенмен, кейде ақылға қонымды мотивация нәтиже бермеуі мүмкін. Сондықтан, іс-әрекеттің салдарының нәтижесін көру өте маңызды: бұл әрекет басқа адамдарға пайда әкелді ме? Аяқталған әрекетті бағалаңыз, яғни, адам белгілі бір мақсатқа жету үшін пайдаланған құралдарды бағалаңыз. Көріп отырғанымыздай, адамның мінез-құлқын моральдік бағалауы күрделі болмауы керек.