№148 ќазаќ орта мектебі

№1 сабақ

Тынысалу деп мүшелер мен қоршаған ортаның арасындағы газ алмасуды айтады яғни оттекті қабылдап, көмірқышқыл газын бөледі.. Тынысалу тірі ағзаларға тән қасиет.Ағзада оттектің қоры болмайды. Ағза тыныс алғанда оттекті қабылдайды, ыдырау өнімдері ағзадан сыртқа шығарылады. Тынысалу мүшелері, қанайналым жүйесі, ағза мен қоршаған орта арасында газ алмасуды қамта-масыз етеді.

Тынысалу мүшелерінің құрылысы. Тынысалу жүйесіне – мұрын қуысы ,кеңсірік, жұтқын-шақ, көмей, кеңірдек, бронхылар, өкпелер жатады

 Мұрын қуысының (кеңсіріктің) құрылысы. Кеңсіріктің қабырғаларын эпителий ұлпасынан түзілген кірпікшелері мен түктері бар кілегейлі қабықша қаптайды. Онда көптеген ұсақ бездер болады..Кеңсіріктегі ауаны кілегейлі қабық-шадан бөлінген заттар ылғалдандырады; капилляр қантамырлары ауаны жылытады; лейкоциттер микробтарды жояды. 

. Мұрын қуысы ішкі танау тесігі арқылы жұтқыншақпен жалғасады. Тамақ жұтқыншақтан өңешке, ауа жұтқыншақ арқылы көмекейге өтеді. Жұтқыншақ әрі асқорыту, әрі тынысалу мү-шелер жүйесіне жатады.

Көмей – мойынның алдыңғы жағында орналасқан іші қуыс шеміршекті мүше. Қабырғасы 3 сыңар, 3 жұп шеміршектерден түзілген.. Көмекейдің артқы жағында 3 жұп майда шеміршектер болады. Шеміршектер бір-бірімен жартылай қозғалмалы байланысқан. шеміршектерге бұлшық-еттер бекінеді. Шеміршектердің арасында – 2 дыбыс сіңірлері болады, олар да шеміршекке бе-кінеді. Дыбыс сіңірлері бір-біріне қатарлас жатқан иілгіш, серпімді талшықтардан түзілген. Дыбыс сіңірлерінің арасындағы кеңістікті дыбыс саңылауы дейді.Адам дем шығарғанда дыбыс саңылауы тарылып дыбыс шығады. Ер адамда көмекейінің орташа ұзындығы 44 мм, әйелдердікі 36 мм. Ауыз қуысында дыбыс шығаруға тіл, ерін, жақ сүйектері қатысады.

Кеңірдек – көмекейдің жалғасы, өңештің алдыңғы жағында орналасады, ұзындығы шамамен 9–12 см, диаметрі 15–18 мм. Кеңірдектің алдыңғы қабырғасы бір-бірімен сіңірлер арқылы өзара байланысқан жартылай шеміршекті сақиналардан тұрады.

Кеңірдек 5-інші арқа омыртқасының тұсынан оң және сол жақ өкпеге баратын 2 бронхыға тармақталады. Бронхылар өкпеде өте көп тармақтарға бөлінген. Ең жіңішке тармақтары брон-хиолдар деп аталады. Бронхиолдардың ұштары шоғырланып, іші ауаға толы өкпе көпіршіктерімен (альвеолалармен) аяқталады. диаметрі 0,2–0,3 мм, қабырғалары бір қабат эпителий жасуша-ларынан тұрады. Өкпе көпіршіктерінің сыртын тұтас капилляр қантамырлары торлап жатады.