1822 жылғы "Сібір қырғыздарының жарғысы" және 1824 жылғы "Орынбор қырғыздарының Жарғысы" кіріспедегі ұқсастықтар мен айырмашылықтарды көрсетеді
жүктеу/скачать 115,36 Kb.
|
Қазақстан жаңа заман тарихы 31-60
|
31.1822 yılındaki «Sibirya Kırgızlarının Tüzüğü» ve 1824 yılındaki «Orenburg Kırgızlarının Tüzüğü», giriş sırasında benzerlikleri ve farklılıkları belirtin 1822 жылғы "Сібір қырғыздарының жарғысы" және 1824 жылғы "Орынбор қырғыздарының Жарғысы" кіріспедегі ұқсастықтар мен айырмашылықтарды көрсетеді 1822 жылғы 22 маусымда патша «Сібір губернияларына арналған меке мелер», «Бұратаналарды» баскару туралы жарғы», «Кыргыз-кайсактар- ды» баскару туралы жарғы, Этаптар туралы жарғы, Жер міндеткерлігі туралы ережелер, Астык корлары, шаруалар мен «бұратаналар арасын- дағы борышкерлік міндеттемелер туралы ережелер үшін негіз болған 10 занды бекітті,«Сібір... мекемелеріне» сәйкес, азиялык Ресей 2 генерал-губернатор- лыкка: орталығы Тобыл болған Батыс Сібір, орталығы Иркутск болган Шығыс Сібір генерал-губернаторлыктарына бөлінді. Біріншісіне Тобыл, Томск губерниялары мен Омбы облысы жаткызылды; Ресей бодандығында Еділ бойынын түркі тілдес аймағындағы және далалык табиғи ландшафты реформанын іске асырылуын белгілі бір дәрежеде киындаткан Казакстан- дағы отаршылдыкка карсы оппозициянын топтасуын күшейте түсті.болған Орта жүз аудандары сонғысынын курамына енгізілмекші болып ұйғарылды. Орта жүздегі дәстүрлі мемлекеттілікті таратып, хан атағын «мулде артык» деп жойып жіберген үкімет Сібір казактары туралы жарғыға сүйеніп, баскарудын жана нысанын енгізді. 3-параграфка сәйкес, географиялык жағынан Оңтүстік-батыс Сібірді мекендеген казактар «көшпелі бұратана- лар сословиесі» болып есептелді және тен кұкыктарды пайдаланды, ал «сібір казактары елі» ен алдымен 1838 жылы Батыс Сібір казактарын шекаралык баскару кұрылғанға дейін Омбы облысына бағынып келген сырткы округ- терден құралды.Өзгерістер казак руларынын әкімшілік-аумактык кұрылымдарына катысты болды: даладағы жана үштаған - округ, болыс, ауыл бұрынғы рулык баскару жүйесін іс жүзінде жок етіп жіберуге тиіс еді. 5-параграф арқылы жана кұрылым: ауыл - 50-ден 70-ке дейін шанырак, болыс - 10 ауылдан 12-ге дейін ауыл, округ - 15 болыстан 20 болыска дейін болып белгіленді." 1822 жылғы Сібір казактары туралы жарғы, алғашқы патшалык ре- форма ретінде, бүкіл дәстүрлі билік құрылымын киратып, әлеуметтік- саяси және шаруашылык өмірдің барлык жактарын камтыды, казак коғамы ішіндегі, ен алдымен патшалык өзгерістерді, негізінен, киналмай кабыл- даған шеп манайындағы ауылдар арасындағы және кен далада еркін көшіп жүріп, көшпелі тәуелсіздіктін ең берілген жактаушылары ретінде султан- дардын, билердін акыл беруі бойынша патшалык өзгерістерге көнбеген- дер арасындағы онсыз да өткір кайшылыктарды терендетіп, Кавказдағы, Еділ бойының түркі тілдес аймағындағы және далалық табиғи ландшафты реформаның іске асырылуын белгілі бір дәрежеде қиындатқан Қазақстандағы отаршылдыққа қарсы оппазицияның топтасуын күшейтті. “Орынбор қырғыздары туралы жарғы” – Ресей өкіметінің Кіші жүз қазақтарын жаңаша басқару мақсатында жасаған шарасы. 1824 ж. наурызда Сыртқы істер мин-нің жанындағы Азия департаментінде бекітілді. Оның жобасын 1822 ж. Орынбор ген.-губернаторы П.К. Эссен дайындады. Бұл жоба бойынша Кіші жүзде хандық билікті жою туралы шешім қабылданды. Кіші жүз ханы Шерғазы Орынбор қ-на шақырылып, Орынбор шекара комиссиясының жұмысына кеңесші қызметіне тағайындалды. Кіші жүз жері – батыс, орта және шығыс әкімш. жүйелеріне бөлініп, оны билеуші сұлтандар басқарды. Жүздің бөлінуі рулардың орналасуына және олардың арасындағы билеуші сұлтандардың беделіне байланысты болды. Сондықтан бөліну аумағы жағынан да, халықтың саны жағынан да біркелкілік болған жоқ. Шекаралық комиссия құрамына төраға, төрт кеңесші, ауқатты қазақтардан тұратын төрт өкіл кірді. Шекаралық комиссияның міндетіне далада тәртіпті сақтау, жергілікті қазақ шенеуніктерінің тіршілігін қадағалау, салық жинау, сот істері, мед. жағын бақылауға алу кірді. Жергілікті әкімш-тің құрамына Кіші жүздің үш бөлігінің сұлтандары, дистанция басқарушылары кірді. Сұлтандарды Орынбор әскери губернаторы, ал басқа шендердің бәрін шекаралық комиссия тағайындады. Әрбір билеуші сұлтанның 100 – 200 адамнан тұратын әскери командасы болды. Олардың ордасы казак станицалары мен бекіністерінде орналасты. Бұл жарғыдан кейін сот жүйесінде де көптеген өзгерістер болды. Ірі қылмыстық істер әскери сот немесе шекаралық комиссияның қолына көшті, ал кішігірім қылмыстық істер қазақтың дәстүрлі әдет-ғұрып заңдары негізінде қаралды. Патша әкімш. жергілікті билік органдарын, оның ішінде билер сотын полиц. жазалаушы органдарға айналдыруға талпынды. Оларға қамауға алуға, дүре соғуға, Сібірге жер аударуға рұқсат берілді. Дәстүрлі билік құрылымын қиратқан жаңа жүйе – Кіші жүз қазақтарын Орынбор шекара комиссиясы арқылы басқаруды күшейтіп қана қойған жоқ, әлеум.-саяси және шаруашылық өмірдің барлық жақтарын да қамтыды. Қазақтарды құнарсыз жерлерге ығыстырған орыс қоныс аударушыларын орналастыру үшін кең мүмкіндіктер ашылды. жүктеу/скачать 115,36 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|