Орындаған: Саулетханов Е. С ұлттық мемлекеттілікті жаңғырту. Өз қалаңның сәулет өнері

ЭССЕ

Ұлттық мемлекеттілікті жаңғырту. Өз қалаңның сәулет өнері

Уақыт ізін айшықтауға келгенде сәулет өнерінен асқан құдіретті дүние жоқ. Қара жерге қазық болып қағылып, тау боп төселген ғимараттар салынған дәуірінің тыныш-тіршілігі мен арман-мұратынан, қилы тағдырынан сыр мен шежіре шертер нағыз дерек. Сол дәуірдің ғимаратына қарап-ақ, уақыт лебі мен тарих желісін, өркениет мәнін түсінуге болады.

Тарихқа зер салсақ, қазақ даласында құрылыс ерте дәуірлерде басталған. Жетісу мен Шу бойы, Сыр жағалауы, Арыс пен Талас өзендерінің бойы, Ұлы Жібек жолының өн бойында өркениет пен ежелгі қала мәдениеті дамып, бірегей сәулет өнерінің туындылары бой көтерді. Қожа Ахмет Яссауи, Айша бибі, Қарахан кесене-күмбездері, Сыр бойында жатқан қалалар соның дәлелі.

Архитектуралық нысандар Қазақстанда негізі Кеңес одағы кезінде көптеп салынды. Алматы қаласы ұзақ жылдар Кеңес Одағы құрамындағы Қазақстанның ең ірі әрі ең әсем қаласы болды. Ел тарихындағы күрделі кезең саналатын тоқсаншы жылдардың өзінде де Алматы күрт өсіп, кемелдене түсті.

Алайда архитекторлардың бір ауыздан келісетін нәрсесі – бұл елорданы ауыстыру идеясы қазақстандық сәулет өнері мен құрылысының дамуына үлкен үлес қосып, заманауи өзгеріс әкелді. "Архитектура мен құрылыс елдің тұрақтылығы мен ілгерілеуге байланысты қуат көздерінің молдығын танытатын ең басты көрсеткіштердің бірі ретінде басымдыққа ие болды", - дейді өнер зерттеушісі Халима Труспекова.  

Ұлттық мәдениет және қазіргі архитектура

Қазіргі қазақстандық архитектураның да ерекшелігі сол – заманауи сәулет ғимараттарына ұлттық нышан мен нақыштың келбетін беруге назар аударуы. Алайда бұл ерекшелік құрылыс пен архитектурада басқа да басым бағыттар жоқ дегенді білдірмейді. Қазір негізгі басымдық архитектура ісіне инновациялық шешімдердің, жаңа технологиялардың көптеп енуіне беріліп отыр.

Есімдері әлемге танымал архитекторлар Қазақстанның жаңа астанасына келіп, заманауи келбетке сай ұлттық нақыштарды сәулет өндірісіне енгізіп, ғаламдық жаңалықтарға қол жеткізді.

Мәселен, елордада Хан-Шатыр кешенін салған Норман Фостер құрылыс бастамас бұрын көшпенділердің тарихын зерттеп, тарих жылнамаларында хан ордаларында шатырлардың сән-салтанат құрып, асқақтап тұратынын дәл тапқан. Содан киіз үй бейнесін кешеннің бейнелік шешімі ретінде алды.

Сондай-ақ, елордадағы Бейбітшілік пен келісім сарайының (Пирамида) құрылысын жобалау кезінде енгізген жаңалығының арқасында Норманның есімі архитектура тарихына жазылды. Бұл – ғимараттың тарих пен мәдени құбылыс болудан өзге, Арқа төсіндегі астананың ауа-райы мен климаттық жағдайына ыңғайланып жасалған техникалық шешімнің көрінісі. Арқа беліндегі қатты жел ғимараттың құрылысына да зиянын тигізе алмайды, сондай-ақ арқаның құбылмалы темпетурасына да төтеп бере алады.

Ал Самұрық құс жұмыртқа басар ұя мифтік желісінен бой көтерген Бәйтерек монументалды бейнесі бүкіл Қазақстанның символына айналды.

Бір қызығы, ұлттық мәдениетпен еш байланысы жоқ құрылыстардың өзі елдің қандай да бір ұлттық символикасына айналғанын да байқауға болады. Мәселен, Алматыдағы "Қазақстан" қонақ үйінің сырт келбетінде ұлттық реңк жоқ, тек ішкі интерьерінде ғана көшпенділердің белгілері байқалады. Алайда бұл ғимарат Қазақстанның да, Алматының да символына айналған.

Қазақстанға шақырылған шетелдік сәулетшілер архитектуралық жоба мен құрылыстың дамуына жан-жақты пайда әкелді. Қазақстандық қалалар әлемдік даму бағытына ілесті. Бұған дейін қазақ сәулет шеберлері кезеңдік кезеңде де, қазірде киіз үй, шаңырақ, кереге сынды ұлттық белгілерді ғана түрлі нұсқада түрлендіріп қолданып қана келді. Ал шетелдік сәулетшілер бұл бағытқа біршама жаңалық әкеле алды.

"Қазақстан қалаларындағы ғимараттардың ұлттық түрге енуі мәселесіне келсек, жаңа заман ұрпақтарының ұлттық кодының түп-тамырын іздестіруді барлық өнер салалары өкілдері арасында нақ архитекторлар бірінші болып бастады, неғұрлым терең этникалық дәстүрлерге сүйену қажеттігін алғаш сезінген де сәулетшілері еді" дейді Халима Труспекова.

Қазіргі Нұр-Сұлтан қаласының архитектурасында соңғы отыз жыл көлеміндегі барлық стильдік бағыттар көрініс тауып отыр. Жаңа астанада социалистік реализм бағытынан бастап постмодернисттік архитектураның ең бір жоғары үлгілеріне дейінгінің бәрі бар. Егер І Петр Санкт-Петербургте ерекше символдық реңкі бар, салтанаты жарқырап көрінетін барокко-классикалық бірыңғай пішінді қалыптастырса, астанадағы әртүрлі текшефутуристикалық пішіндер қалыптасты.

Елордада ғимараттар ғана емес, көше мен қаланың құрылыс салу жобасы да ұлттық мәдениет белгілерімен байланыстырылып құралды. Мәселен, Президенттік мәдениет орталығы түркі мәдениетінде жүздеген жылдар бойы келе жатқан "төртқұлақ" принципімен жобаланған. Ең ұзын жолдың бойында, қос көшенің қиылысында орналасқан бұл ғимарат құрылысына төрт құлақ пішініндегі ұлттық мәтіннің енгізілді.

Қазақ сәулетшілері және заманауи архитектура