ХХ ғ. екінші жартысындағы КСРО

Адамзаттың бүкіл тарихында дүние жүзінің ешбір елі соғыста мұндай орасан шығынға ұшырап көрмеген болатын.КСРО соғыс жылдарында ұлттық байлығының 30% жоғалтып, 25-26 млн-дай азаматтарынан айырылды.

1946-1950жж. арналған халық шаруашылығын қалпына келтірудің төртінші бесжылдық жоспарын іске асырудың нәтижесінде соғыстан бұрынғы өндіріс деңгейіне қол жетті. Бұл ең алдымен бүкіл кеңес халқының жанқиярлық, ерлік еңбегінің жемісі болды.Бұл жерде Германиядан алынған репарациялар мен әлеуметтік салаларда жұмсалуға тиісті қаржы – қаражатардың қатаң түрде өнеркәсіп өндірісіне бағыттау да белгілі бір рөл атқарды.

Ауыл шаруашылығына келтірілген зиян өнеркәсіптегіден кем емес болатын. 1940ж. салыстырғанда ауыл шаруашылық өнімдерінің жалпы көлемі 40% кеміді. Соғыстан кейінгі алғашқы жылдардағы азық – түліктің жетімсіздігіне 1946ж. еуропалық бөлігіндегі құрғақшылық қосылып, елдің бірсыпыра аудандарында аштық басталды. Елдің барлық қорлары өнеркәсіпті қалпына келтіруге жұмсалды – ауыл мен село тек қосымша қаржы – қаражат көзіне айналды. Ауыл шаруашылығы өнімдерін сатып алу бағасы әдейі төмендетілді, артық өнімдер тегіннен-тегін мемлекет қарамағына алынып отырды. Шаруалардың қосалқы шаруашылықтарына үлкен алым – салықтар салынды. 50 – жж. басына қарай соғыстан бұрынғы ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру деңгейіне қол жеткнімен, деревня терең дағдарыс алдында тұрды.

Сталин бастаған КОКП мен КСРО басшылығы соғыстың алдындағы қайғылы оқиғалардан, соғыстың салдарынан ешқандай қорытынды жасамады, Кеңес халқының шаруашылықты қалпына келтірудегі қол жеткен табыстарын тек партияның және Сталиннің жеке «данабасшылығының» жеңісі деп санады. Сталин мен оның жақын серіктестері соғыс кезінде біршама толастаған жазалау және қуғын – сүргін саясатын қайта жандандыруға кірісті. Бүкіл ел бейне бір ұланғайыр «аймаққа» айналып, онда МҚК, ПМ және т.б. әкімгершілік және құқық қорғау органдарының шексіз үстемдіктері орнады. Миллиондаған жазықсыз жандар бостандықтарынан айырылды. Көптеген кешегі отан қорғаушылар, солдаттан маршалға дейін, көрнекті партия және мемлекет қайраткерлері, ғалымдар, мәдениет және өнер қайраткерлері сталиндік зорлық – зомбылықтардың құрбанына айналды.

Әсіресе Сталин бастаған партия – мемлекет басшылығының тікелей күнәлары мен қателіктерінің салдарынан соғыстың алғашқы жылдарында фашистік тұтқынға түскендердің жағдайы өте ауыр болды. Оларға «Отанға опасыздық жасағандар» деген айып тағылып, ұзақ жылдарғы түрмелерге жабылды, атылды.

«Космополитизмге қарсы күрес» деген ұранмен көптеген көрнекті жазушылар, ғалымдар, мәдениет және өнер қайраткерлері қуғын – сүргінге ұшырады Олардың ішінде шығармалары, ресми идеологтардың пікірінше, кеңес адамдарын тәрбиелеу мақсаттарына сәйкес емес деп танылған А.А. Ахматова мен М.М. Зощенко сияқты жазушылар, Д.Д. Шостакович, С.С. Прокофьев, А.И. Хачатурян секілді әйгілі композиторлар және т.б.. болды . Буржуазиялық жалған ғылым ретінде генетиктердің отандық мектебі талқандалды, кибернетика мен психоанализ қатал қуғынға ұшыратылды.Идеологиялық монополия ешқандай басқаша ойлауға мүмкіндік бермеді. Елде Сталиннің жеке басына табынушылық пен тоталитарлық әкімгершілік – әміргершілік жүйе мықтап орнады.