1.Әлеуметтану ғылым ретінде. Объектісі және пәні

Керітартпа әдет әлеуметтануы

жүктеу/скачать 158,9 Kb.

бет	3/7
Дата	29.03.2020
өлшемі	158,9 Kb.
	#61016

1 2 3 4 5 6 7

Байланысты:
ALEUMETTANU

25.Керітартпа әдет әлеуметтануы.

Қоғамдағы индивидтердін әлеуметтік тәртібі шартты түрде нормативтік және нормативтік емес болып бөлінеді. Нормативтік тәртіптің сакталуы кезінде адамның әлеуметтік тәртібі қоғамда үстемдік етіп тұрған нормалармен, мәдениет қүндылықтарымен реттеледі. Нормативтік емес тәртіп белгілері байқалған кезде адамның әлеуметтік тәртібі қоғам ұсынатын нормаларды орындаудан бас тартады, елемейді не касақана бұзады. Қогам ұсынатын нормалардан бас тартатын индивидтердің гөртібін дебианттық қылық деп атайды. Девианттык қылықкд маскүнемдік, нашақорлық, жезөкшелік, жемқорлық, жалған банкнот жасаушылық, сатқьшдық, кісі өлтірушьіік, т.б. жатады. Қоғам оның мүшелерінің көпшілігі орныккан норма-ларды, мәдени қүндылықтарды қабылдап, басқа индивидтердің күткеніне сай іс-өрекеттер жасағанда ғана орнықты өмір сүре алады. Қоғамның өзгеруімен бірге оның нормалары мен қүндылықтары да өзгеріп отырады. Күні өткен дәстүрлер бірте-бірте қалып, жаңа өміршең нормалар қалыптасып, адамдардың сана-сезіміне орныға бастайды. Сонымен бірге қылмыс, маскүнемдік, жезөкшелік, нашақорлык сияқты түрлі келеңсіз күбылыстар қоғам дамуына кедергі жасауы мүмкін. Мысалы, кісі өлтіру мен өзін-өзі өлтірудің басым көпшілігі алкогольді ішімдіктер мен наркотиктер қолдану салдарынан жасалынады. 1997 жылы Казақстанда психикаға қатты әсер ететін есірткі заттар қолдану салдарынан психикалық және тәртіптік ауытқушылыққа ұшырағандар баршылық, оның ішінде алкогольді ішімдік қолданғандар бар. Темекі шегудің адам организміне зиянды екенін жүрттың бәрі біледі: ол өкпе рагы және басқа да аурулар түрін көбейтеді. Соған қарамастан Қазақстанда ерлердің 50-55%-і темекі шегеді . Мүндай аса қауіпті әдеттің, әсіресе, әйелдер мен жасөспірімдердің арасында кеңінен тарай түсуі ойлантпай қоймайды. Сонымен, девианттық қылыктарды төмендегі жүйемен жіктеуге болады:а) іріткі (деструктивтік) қылыктар — жұрт кабылдаған әлемуметтік-адамгершілік нормаларына сай емес әрекет түрлері.ә) әлеуметтік індеттер — маскүнемдік, жезөкшелік, нашақорлық, т.б. б) құқыққа қарсы бұзақылықтар — ұрлық, кісі өлтіру, т.б. қылмыстар.

Сонымен, әлеуметтік тәртіп дегеніміз индивидтердің іс-әрекеттері көрінісінің сыртқы түрі екен. Әлеуметтік тәртіп аркылы жеке адамнын түлғалық сапалары, оның медени деңгейі, мінезі, қажеттіліктері, наным-сенімі, көзкарасы, талғамы, сондай-ақ оны қоршаған әлеуметгік өмірге, баска индивидтерге және өзіне өзінің қарым-қатынастары көрініс береді.

26.Еңбектің әлеуметтік өлшемі. Еңбек адам мен табиғат арасында жасалынатын жүйе және осы жүйеде адам ез әрекетімен өзінің табиғат пен карьгм-қатынасьш бақылайды, реттейді. ОсЫ еңбектің аркасында адам өз өміріне бөлінді және адам болып қаланды. Еңбек нағыз адамды, адамдық қоғамды жасады, сондыктан еңбек адамньщ басқа нәрселер әрекетімен ғана іске асады. Сол себепті, еңбек әрқашанда ұжьшдьЕҚ әрекетретінде көрінеді. Еңбек және өндіріс жүйелерінде адамдар белгілі бір байланыс пен карым-қатынасқа түседі, тек қоғамдық байланыс аумағында және олардың табиғаттағы қарым-қатынасында ендіріс белгілі бір орын алады Еңбек - адамның табиғатпен қарым-қатынасын көрсететін және барлық қоғамдық формалар үшін, күші бар адамдардың бір-бірі мен қарым-қатынасын көрсететін абстракция, бірақ, бүл көптеген еңбек түрлері толығымен дамығанда және еңбектіц нақты бір түрі адамзаттық әрекеттердің әр түрлілігіне бегеу бола алмағанда корінеді.

Еңбек үжымының ұйымшьшдьгғы оларға берілген талаптарға тәуелді. Еңбек үжымьшың ұйымшылдығы кең езгермелі нұсқаға қарамастан торт сатылы цикядан түрады.Бірінші сатысы. Біріншілік синтез. Үжым мүшелерінің талапты жетекіні жариялайды, жұмыс тәртібі және ұжым мушелерінің езара тәуелділігі директивті құрылғылардың бар болуымен анықталады. Басқалары қарастырылып, жетешгінің талабына қандай өзара - қатьгяаста болу керек деген сұрақты шешеді.Екішні саты. Қүрылымдау жэне дифференциация. Үжымда шағын топтар пайда болады, белсенді бөлігі басқалардан жалпы ұжымда тапсырманың орьшдалуын талап етеді. Талаптарды орыядайтын селкос топ қалыптасады, бграқ ерекше бастаманы шығармайды. Өзінің парықсыздығы мен, немқұрайлығымен бөлінетін топ дезорганизацияға шапқыншылъпк; әкеледі. Жетекшілік белсенділік топты жақтайды, ал селқос топты белсенді топқа жеткізуге тырысады.

Үшінші саты. Синтездеу және интеграддау. Үжьгм өкілдерінің кебі бір-біріне қоятын есептерде жақсы қарым-қатынаста. Белсенділік пен селқостық қырлары ақырындап кете бастайды, шағын топтарда ерекшеліктер байқалады, езара көмек және ынтымактастық нығаяды. Басшылъщ пен үйлестіру, бакылау сияқты түрлеріне бөлді. Бұлар кейіннен тағы да дәлденген үжымның қызығушьільіқтары жақындайды, ұжымға реттеу жүйесі эсер ете бастайды. Төртінші саты. Болашақтық даму. Бүл саты ұжымньщ әрбір мүшесінің өзіне жоғарғы деңгейлі талап қоюымен ерекшеленеді. Сыртқы талаптар ішкі жэне жеке түлғалық болады.
27.Аномия-қазіргі қоғамдағы негізгі фактор. Жасөспірімдердің нашақорлыққа үйірсек болуының себептері.

Әлеуметтенудегі девиантты мінез-құлық тұжырымдамасын қалыптастырған француз әлеументтанушысы Эмиль Дюркгейм. Ол әлеуметтік девиацияны түсіндіру үшін аномия тұжырымдамасын ұсынды. «Аномия» термині француз тілінен аударғанда ұжымның, заңның болмауы.

Ал, Роберт Мертон мінез-құлық ауытқушылығының себебін қоғамның мәдени мақсаттары мен оған жетудің әлеуметтік мақұлданған жолдарының арасындағы үйлеспеушілік деп түсіндіреді.

Девиантты мінез-құлықтың сыртқы физикалық жағдайларына климаттық, геофизикалық, экологиялық факторларды енгіземіз. Мысалы, шу, геомагниттік, өзгеріс, таршылық, т.б жағдайлар үрей туғызып агрессивті және басқа да қажетсіз мінез-құлықтың көрінуінің бір себебі болады. Сонымен бірге әлеуметтік орта әсерлері де өз ықпалын тигізеді:

• қоғамдық үрдістер (әлеуметтік-экономикалық жағдай, мемлекеттік саясат, салт дәстүр, бұқаралық ақпарат құралдары, т.б.);

• тұлға бар әлеуметтік топ мінездемесі (этикалық құрылым, әлеуметтік мәртебе, референтті топ,);

• микроәлеуметтік орта (отбасының өмір стилі және деңгейлері, отбасындағы өзарақарым-қатынас типі, отбасындағы тәрбие стилі, достар, басқа да маңызды адамдар).

Криминалды мінез-құлық заң бұзушылық болып табылады. Балалар сот үкімі арқылы жасаған қылмысының ауырлығына байланысты жазаланады.

Девиацияның негативті формалары әлеуметтік патология болып табылады: алкоголизм, токсикомания, нашақорлық, жезөкшелік, суицид, заң бұзушылық және қылмыскерлік. Олар жалпы қоғамға, айналадағы адамдарға және ең бірінші өздеріне үлкен зиян келтіреді.

Девиацияны зерттеуші көптеген ғалымдар девиантты мінез-құлықтың пайда болу факторларын түрліше түсіндіреді. Біріншілері оларды екі үлкен топқа ішкі және сыртқы факторлар деп бөлсе, екіншілері оларды бөлмей:

• жанұяда берекенің болмауы;

• ата-ананың «ерекше» қамқарлығы;

• тәрбие берудегі кемшіліктер;

• өмірде кездесетін қиыншылықтар мен күйзелістерді жеңе алмау;

• өмірлік дағдының болмауы, айналысындағы адамдармен, құрбыларымен жарасымды қатынасқа түсе алмауы;

• сырттан келген қысымға төтеп бере алмау, өз бетінше шешім қабылдай алмау, сынаушылық ойды дамыта алмау;

• психоактивті заттарды жиі пайдалануы;

• агрессиялық жарнаманың ықпалды болуы;

• мектептерде психологиялық көмек көрсету қызметінің нашар дамуы;

• балалар мен жасөспірімдердің бос уақытының проблемалары,- деп көрсетсе, үшіншілері оларды негізгі бес факторға бөліп қарастырады
28.Адамзат еңбегінің дамуының негізгі кезендері.

Адам еңбегі дамуынын бірінші сатысы - бүл дәстүрлі немесе индустрияга дейінгі коғам. Бүл кезде қолмен істелінетін өндіруші еңбек толығымен үстемдік жасаған, және үстемдік жасаған элита өзінің қойған шағын талаптарына канағаттанып отырған. Еңбек физикалык ауыр және тартымсыз тек адамды тамактандыруға арналған болды (ауыл шаруашылығы). Сонымен катар, бұл кезде экономикадан тыс итермелеу (қүлдық, крепоснойлық) болды: әйтпесе адамдар жүмыс істемеді, өнеркәсіп жаңадан өсе бастаған жагдай да болды.

Екінші сатысы - машина ендірумен сипатталатын индустриалды қоғам. Шаруашылық күрылымында өнеркәсіп басым болды. Ецбек аздап ауырлау және тартымсыздау болды: бүл кезде материалдық қызығушылык түрінде экономикалық итермелеу болды. Ауыл шаруашылығы және өндіріленетін өнеркөсіптер екінпіі жоспарға қалды, бірінші кезекте - индустрияны өндеу. Бірінші сатыға қарағанда өнімділік жоғары, негізгі материалдық қажеттіліктер жеткілікті өлшемде қанағаттандырарлыктай болды.

Қоғамның дамуының үшінші сатысы қазір тек мына елдерде дамыған: жапония, ақпі, германия. Бүл - постиндустриялды қоғам, ол тек автоматты еңбекке негізделген. Негізгі салалары: білім, ғылым және қызмет керсету. Өнеркәсіп үшінші орынға қалды, бірінші кезекте - ақпаратты оңдеу. Еңбек материалдың реттеуді қажет етпейді. Постиндустриалды қоғамда еңбекке ынтаны еңбекке қозғайтын іпгкі себептер алмастырады (мысалы, берілген жүмысқа қызығушылық). Еңбектің енімділік шегі өте жоғары. Капиталистерде жоғары пайда, ал жүмысшыларда жақсы еңбек ақы.
29.Отбасы әлеуметтануы.

Отбасы - ергеректен келе жатқан әлеуметтік институттардың бірі. Ол алғашқы қауымдық құрылыстьң топырағында таптардан, ұлттардан және мемлекеттен бүрын пайда болды. Отбасының қоғамдық құндылығының шарты тікелей өмірді жалғастыруда ұрпақтар әкелу, балаларды тәрбиелеу және олардың өзіндік сапасын қалыптастыру болып табылады. Ең көне отбасының түрі - топтық некеге негізделген еді. Балалар мен әжелер, әкелер мен шешелер, балалар тобында - ағалы-інілер, апалы-сіңілілер немере туыстар біріне-бірі ерлі-зайыпты, яғни ер ұрпактың бір -біріне ағалы-і арындас бола түра некелес болатьга. Отбасы әлеуметтік институт ретінде адамзат коғамының қальштасуымен бірі е пайда болды. Отбасының қалыптасу және қызмет жасау процесі қүндыльщ нормалық жүйелермен белгіленген. Мемлекеттің пайда болуымен отбасы өмірін реттеу заңдылық сипат алды. Некені заңмен бекіту мемлекетке де белгілі бір міндет жүктеді. Енді әлеуметтік бакылау мен заңдылықты іске асыруда қоғамдық кезқарастармен катар мсмлекетгік үйымдарда қатысатын болды. Отбасыя әлеуметтік институт ретінде түсінуде отбасындағы рөлдер қатьшасьша талдау жасаудьщ үжен маңызы бар. Отбасылық адамның қоғамдағы . шеуметгік релдерінің бір түрі болып табылады. Отбасы адамньщ өз өмірінің негізгі процестерін бастан кешіретін кіші олеуметтік топ болып табылады. Социология ғылымы отбасыны былай анықтайды: отбасы дегеніміз тарихи өзгеріп отыратын әлеуметтік топ - оның жалпы белгілері - бетен адаммен жыныстық орнату, туысқандық қатынастар жүйесі, адамның әлеуметтік және жеке дара адамгершілік сапаларын қалыптастырып дамыту, белгілі бір «сономикалық қызметті іске асыру. Отбасы - бүл өзара махаббат, туыстық сезім, мақсаттары мен үмтылыстары бір, бір-біріне және отбасы мүшелеріне жауапкершіліктері бар, заң жүзінде неке шартына отырған адамдар тобы. Огбасының пайда болуы және ыдырауы, отбасындагы бала және ересектерді тәрбиелеу әдістері, жүбайлардын өзара қарым-қатынас. ерекшеліктері және отбасылық жанжал себептері әлеуметтік мәдениет және әлеуметгік-жономикалық әсерлер процестері, міне осы толык емес отбасы іфоблемаларыньщ тізімі қазіргі отбасы өмірін бейнелейді және ;>леуметтанушылар алдындағы басты проблемалар. Отбасы түсінігі отбасының негізгі қызметі, оның қүрылымы және оның мүшелерінің орны қапдай деген түсініктер арқылы беріледі. Отбасының негізгі қызметі - отбасы мен қоғам арасындағы карым-Катьшасты бір жағьшан, ал екінші отбасы және жеке адам арасьгадағы жүйелік қарым-қатынас. Қоғамның дамуына және отбасының деген талаптардьщ өзгеруіне байланысты оның әлеуметтік кызметтері де өзгерді. Отбасы құрылъгм - негізінен оның мұшелерінің бір-бірімен тығыз қарым-қатынасы, бүған қоса туыстық қатынас, діни, әлеуметтік қатынастар жүйесі, соның ішінде билік, авторитет және сол сияқты катынастардан түрады. Әр уақытта баряық халықтар үшін отбасы - баға жетпес байлық, адам бақытының негізгі шарты болып келді. Бірақ та өр түрлі қоғам мен мәдениеттерде отбасының алатын орны алуан түрлі, сондықтан талдау жасау үшін бүларды ескермеуге де болмайды. Ғалымдардың болжамдары отбасында да езгерістерін енгізуге, және де бүл өзгерістер экономика және басқа да қоғамдық сфера мен институттардың әсерінен болып отыр. Өнеркәсіп пен өзгерістің дамуы отбасы қызметтерінің болашақта жойылуына әкеліп соғады.

2.Қоғам өндірісінің негізгі элементтері материалдық және рухани өндіріс. Қоғам өзін құрайтын көптеген элементтер мен жүйелерден тұрады. Қоғамның жүйесіне қоғамдық өмір салаларын жатқызуға болады. Оған экономикалық (материалдық өндіріс саласындағы қатынас), әлеум. (топтар, әлеум. топтар мен жіктердің өзара қимыл-әрекеті), саяси (мемлекеттік ұйымдардың, саяси партиялардың қызметі), рухани (қоғамдық сананың, ғылым мен өнер, білім беру) жақтар саяды. Адам қоғамға ұжымдар (еңбек,ғылым, мектеп, бишілер, т.б.) арқылы енеді. Сондай-ақ, ол белгілі бір әлеум. топқа, тапқа,ұлтқа жатады. Әлеум. топтардың, таптардың, ұлттардың арасында, сонымен бірге экономикалық, әлеуметтік, саяси және рухани өмірдегі процесте әлгілердің өз ішінде көп түрлі байланыстардың негізінде қоғамдық қатынастар жасалады.

3. Әлеуметтік зерттеудің міндеттерін анықтау Біздің әркайсысымыз әр түрлі деңгейде радио тыңдаушысы, газет, журнал, ғылыми әдебиет оқырманы ретінде бакьшау әлеуметтік зерттеулермен ұштасады. Мүмкін, адамның өзі де бұл зерттеулерге респондент, яғни оқылатын процестер мен қүбылыетар жөніндегі алғангкы ақпарат көзі ретінде тартылады. Бүгінде жоғары меістептің дипломы бар ербір адам осындай зерттеулерді ұйымдастыра білуі керек. Берілген тақырыптың мақсаты-бақылау өлеуметтік зерттеулердіц одіснамасы мен әдістемесі жөнінде түсінік беру, негізгі түсініктер мен процедуралармен таныстыру, ғылыми дүниетанымды кеңейту, сондай-ақ акиқатпл танып білудің меншікті моделін' өңдеуге арналған пайдалы материал беру. Колемді суреттеу зерттеу ізденістердің маңызды элементі болып табылады. ейткені зертеуші мәселені анықтайды, оны тереңдетеді мақсат-шарттарын аныктайды. Ең бастысы, ол:А) окылатын объект қүрылымы; Б) окылатын әлеуметтік қүбылыстар арасындағы байланыс сипаты; В) әлеуметтік мәселелерді шеіпуге болатын мүмкін жағдайлар женінде негізделген түжырымдар - гипотеза қоюға өзі жол табады. Зерттеуді үйымдастыруда гипотеза рөлі өте маңызды. Ол ғалымның шьгғармашылық ізденісінің басты аспабы болып табылады. Ғылыми гипотезаны мақүлдауға немесе одан бас тартуға ұмтылыс галыми зерттеудің негізгі мөні, бағыт-бағдары болып табылады. Жорамалар іздестірулер үйъшдастырады, бастысьга бөліп алады да, түрлаусыздарьш шетке шығарады.Жорамал зерттеу жүмысының қорытындысын алдьш ала аныктауы тиіс. Жорамалсыз бәрі түсінікті болса, зерттеу жүргізудің қажеттігі болмас сді. Жорамалға қойылатын талаптар бар: анық тексерістен өтетін, қарама-кайшьільіксыз болуы шарт. Гипотезаны бастапқы және екіншілік деп бөледі. Бастапқы гипотеза ақпарат жиналғанға дейін түжырымдамалады. Егер де ол зерттеу барысында жоққа пшғарылатын болса, онда оның оряына екінші гипотеза үсынылатын болады.Идея жорамал жоқ кезде зерттеу жақсы жагынан алғанда суреттемелік болады да, жаман жағынан алғанда гьглыми мағынасыз болады. Біздің жағдайда гипотезалар (сәйкесінше контргипотезалар) келесі типті больш келеді: а) студенттерді материалды камыгу жағынак бастаушы фактор ата-аналармен материалды-қаржылай байланыстар. Салдары: студенттің өмір сүру деңгейі мемлекет бөлген қаржымен емес, ата-ананың материалдық жағдайымен, жүмыссыздьщтың есуімен анықталады т.с.с; б) студенттердің қаржы-табыс табуы мен окуы факторлары арасындағы анық байланыстың болмауы.
31.Отбасы әлеуметтік институт және кіші топ ретінде.

Отбасы - ертеректен келе жатқан әлеуметтік институттардың бірі. Ол алғашқы қауымдық құрылыстьң топырағьнда таптардан, үлттардан және мемлекеттен бұрын пайда болды. Отбасының қоғамдық құндылығьның шарты тікелей өмірді жалғастыруда ұрпақтар әкелу, балаларды тәрбиелеу және олардың өзіндік сапасын қалыптастыру болып табылады. Ең көне отбасының түрі - топтық некеге негізделген еді. Балалар мен әжелер, әкелер мен шешелер, балалар тобында - ағалы-інілер, апалы-сіңілілер, немере туыстар біріне-бірі ерлі-зайыпты, яғни әр ұрпактың бір -біріне ағалы-қарындас бола тұра некелес болатын. Отбасы әлеуметтік институт ретінде адамзат коғамының қальптасуымен бірге пайда болды. Отбасының қалыптасу және қызмет жасау процесі қүндылық нормалық жүйелермен белгілешен. Отбасы әлеуметтік институт ретінде түсінуде отбасындағы рөлдер қатынасында талдау жасаудың үлкен маңызы бар. Отбасылық адамның қоғамдағы әлеуметтік рөлдерінің бір түрі болып табылады. Отбасы адамның өз өмірінің негізгі процестерін бастан кешіретін кіші әлеуметтік топ болып табылады. Ондағы әрбір адамның өмірі отбасымен тығыз байланыстылығы сонша, ол әрбір отбасы мүшесінің дамуына шешуші әсер етеді. Социология ғылымы отбасыны былай анықтайды: отбасы дегеніміз тарихи өзгеріп отыратын әлеуметтік топ - оның жалпы белгілері - бөтен адаммен жыныстық орнату, туысқандық қатынастар жүйесі, адамның әлеуметтік және жеке дара адамгершілік сапаларын қалыптастырып дамыту, белгілі бір экономикалық қызметті іске асыру. Отбасы - бұл өзара махаббат, туыстық сезім, мақсаттары мен ұмтылыстары бір, бір-біріне және отбасы мүшелеріне жауапкершіліктері бар, заң жүзінде неке шартына отырған адамдар тобы.Отбасының негізгі қызметі - отбасы мен қоғам арасындағы карым-катынасты бір жағынан, ал екінші отбасы және жеке адам арасындағы жүйелік қарым-қатынас. Қоғамның дамуына және отбасының деген талаптарына өзгеруіне байланысты оның әлеуметтік кызметтері де өзгерді
32.Еңбек әлеуметтануының категориялары.

80-жылдардың ортасында социологияда еңбек қызметінің себептік факторларына байланысты түжырымдама жасалынды. Белгілі ғалым, социолог Александр Здравомысловтың еңбек қызметі себептеріне жасаған тұжырымдамасына қатты көңіл бөлуге еңбегі сіңген. Еңбек қызметінің себептерінің бірінші деңгейі - еңбек нәтижесінде адамдардың материалдық қызығушылығы мен қажеттіліктері өркендейді. Адам үшін еңбек әрқашанда емірді өндіруші құрал болып қалады. Табыс еңбекке ынта бола алады, егер ол жүмысшының енбек аманатына сәйкес қалса. Практика, еңбекке төлем ақының тепе-теңдігі жұмыста адамның кызығушылығының төмендеуіне, сондай-ақ, оның сапасындағы жауапкершілікке, кейде өнімділіктің төмендеуіне әкеліп соқты, жүмысшы өндірісте өзін қожайын сезінбеді. Бұл немқұрайлыққа, әрекетсіздікке тіреді. Бірақ, адамның еңбек қызметінің әрекеті тек материалдың қызығушылықпен бітпейді. Енбекке сертті қатынасатын факторлардың бірі - еңбек мазмұны. Еңбектің функционалды мазмұны - енбек әрекетінің нақты түрінде жеке түлғаның шығармашылық тәсілдерін дамытудағы объективті мүмкіндік. Дәл осы кезеңде еңбектің шығармашылық функциясы іске асырылады жене оның қатыспауы кез-келген өсу жүйесінің әсерін катты төмендетеді. Еңбек кызметінің себептері үжымдағы барлық қарым-қатынастар жиынтығын адам кайда еңбектенсе, сонда туғызады: үжымда басшы мен әріптестермен қарым-қатынасы.

Адамның барлық белсенділік себептерінің жинақталған әсері еңбек нәтижесінің өндірістік дамуы тек қана оның техникалық жабдықталуына байланысты емес, сонымен қатар, әлеуметтік даму көрсеткіштерінің есепке алуының кұлдырауына байланысты екенін айғақтады: жеке түлғаның ізгілікті потенциалына, еңбек ұжымының атмосферасына, адамдық қарым-катынас формаларына жене т.б.Бұл жұмысты орындаған адамның жалпы жағдайда қанағаттануын қамтамасыз ететін әлеуметтік - психологиялық баланска әкеліп соғады.
33.Әйел және отбасы

.Ерекше бір мәселе, бүл отбасылық катынастардағы әйелдердің қоғамдагы орны Л.Н.Гумилев жазғандай, кене түріктерде ол өте жоғары түрды. Мысалы: "Баласы үйіне кіріп келе, бірінші анасына, сосын әкесіне иілген'" . Кешпенді емірде қүқ жағынан әйел баласьш шектеу-монғолдардан кейінгі кезде Орталык .11 яда болтан жалпы күлаумен байланысты ескі қүбылыс. Туыстык қарым-қатьгаастар адамның бюрократиялық карьерасьшда белгілі бір роль атқарған жоне де атқаруда. Қоғамдық өмірді мемлекеттендіру процесі отбасьша ыкпалын гигізбеуі мүмкін еместігін айта кеткен жөн. Мемлекет қоғам үшін де, отбасы үшіп де, жеке адам үшін де мәселелерді жинақтауға тырысады. Отбасын і үрайгын қатынастар ретінде отбасы өмірінің әр жақтылығын бөлетің және ..и .асы белгілерінің кең тізімімен аяқталатьш аньгктамалар коп. Мысалы: отбасы - бір-бірімен ата-бабасынан жалғасып келе жаткан бір-біріне жақын қарым-катынасы бар адамдар тобы. Отбасы анықтамалары мен белгілерінід ішінде А.Г.Карчев социологының: әлеуметтік кажеттілігі және өзара жауапкершіліктері бар туыстық және некелік қарым-қатынастармен байланыскан кішігірім топтың, ата-ана мен бала арасындағы, жүбайлар арасындағы өзара қарым-қатынастьщ тарихи-накты жүйесі ретіндегі анықтамасы назар аударарлық. Ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас отбасын құрайды, ал неке - баланың өмірге келуімен байланысты еркек пен әйёлдің арасындағы қарым-қатынастардың белгілері болып табылады.
34.Сауалхат композициясы.

Анкета құрылымы:

А) кіріспелік бөлім (мұнда сұраудың кім жүргізіп жатқандығы, анкетаны толтыруға арналған нұсқаулар көрсетіледі).

Б) төлқұжат (респонденттердің әлеу.к демографиялық сипаттамасына арналған сұрақтар: жынысы, жасы, білімі, мамандығы, жанұялық жағдайы).

В) негізгі бөлім.

Г) сұрақтардың бөлігі – қарапайым, байланыстық сұрақтар. Олардың мақсаты – респондентті қызықтыру, мәселеге тарту. Сұрақтар шешімде қарапайым, ал жауаптар жеңіл болуы керек.

Д) негізгі сұрақтар. Олардың мазмұны зерттеулеулердің мақсаттары және шарттарымен анықталады. Күрделі сұрақтар ойлауды, анализді естің белсенділігін талап етеді.

Е) қорытынды сұрақтар.

Анкетаны толтыруға 35±10 минут кетеді, өйткені респонденттің ықыласы төмендейді. Практика сұрақ қоюдың бірнеше ережелерін жасап шығарады:

- “аса ащы” сұрақтарды қоймау;

- көңілге тиетін сұрақтар қоймау;

- адамдар біле алмайтын сұрақтар қоймау;

- сұрақ нақты, анық, екінші рет айтуды талап етпейтіндей болуы керек, сұрақ оны түсінетіндей “есуасқа” есептеле отырып шешіле алатын болуы;

- сұрақ сұралатын адамға түсінікті тілде (кәсіби жаргонда) болуы керек;

- сұрақ қандай да бір жауапқа итермелеу керек.
35.Отбасының бүгінгі замандағы проблемалары. Көптеген ғасырлар бойы отбасындағы балалар негізінен үлкендердің орнын басатын білімдерді, кәсіптерді үйренген. Кейіннен, жалпыға орта білім беру жүйесі және әйелдерді өндіріске баулығаннан кейін, отбасының кейбір қызметтері мектептерге, бала-бакшаларына берілді, бүлар отбасымен қатар балаларды өмірге, еңбекке дайындайды. Акырында отбасы күрылымы да өзгерді. Дәстүрлі үжен отбасы кішіхірім екі үрпақ өкілдерінен түратын нуклеарлы отбасыларға орын бере бастады. Нуклеарлы отбасылары ата-ана және балалардан түрады. Біртіндеп туыстық қатынастар бұзылады, туу күрт төмендейді. Ата-аналар мен балалар арасьшдағы қарым-катынас озгерді. Өзгерістер жьшыстық қатынастарға да әсерін тигізді, стандартты емес отбасылар саны көбейді.

Отбасының ең маңызды міндеттерінің бірі - балаларды тәрбиелеу (әлеуметтендіру процесі). Отбасыньщ балаға ықпал болғаны жақсы. Отбасы тәрбиесі ата-аналар ықпалымен жүзеге асады. Отбасы өміріндегі туысқандық карым-қатынастар мен түрмыс жәйттер балаға үздіксіз ықпал етуші тәрбиелік күш болып табылады. Біздің мемлекетіміздегі мынандай күлдыраған экономикасы бар, дағдарыстағы белгілі бағыт-бағдары жоқ ісезде отбасылары үлкен ауыртпалық, күштердің әсерін котеруде, бүл отбасыньщ қүлдырауына ғана әкен соғады, сондыктан отбасыньщ ішкі күштері: махаббат, өзара түсіністік және сыйлаушылық, бір-біріне және балаларына деген жауапкершілікке ғана үміт артамыз. Бірак, өкінішке орай сырттан эсер ететін күштер, мысалы туыстардың, кершілердің, еңбек үжымының, коғамдық орындардың әсері өз ықпалын тигізуде. Ал, сылтаулар саны отбасы ушін өте көп. Ажырасулар саны жыл сайын азакЬда. Егер 1992 жылы олар республика халқының 33% күраса, былтыр тек қана 32,2% -ін құрайды. Отбасылар саны да елеулі азайды, үшінші баланы дүниеге әкелу. 1991 жылы әр 1000 адамға 21 нәресте туылса, ал 1993 жылы тек қана 18,6 бала. Бір жасқа дейінгі аралықтағы балалар өлімі көбеюде. Мысалы, 1991 жылы ол 27,4 болса, 1996 ж. 28,4 болды. Ауру балалар дүниеге өте көп туыяуда.[Қалыптасып қалған қатьгаастардьщ түп орнымен қүлау, отбасьгаың тек кана ішкі күштері ғана сақтап қала алатындығына назар аударады. Осьнан қоғамдық ой-пікірді бағыттау керек. Әке мен ананьщ мөртебесін кетеру, әйелдерге психологиялық және әлеуметтік қолдау көрсету керек. Әлемде саяси түрақты, дамыған .экономикасы бар қалыптасқан әлеуметтік коддау жуйесі бар мемлекеттерде осьшдай әйелдер қоғам жағынан ғана емес, сонымен катар мемлекет жағынан да қолдау көріп отыр. Мысалы, голлаидияда жалғызбасіы әйел, жүмыссыз және бала тәрбиелеп отырса, сонымен қатар (ВУЗ) ЖОО-дардың кешкі бөлімінде оқиды. Мемлекет оған жүмыссыздьгк жәрдемақысыи төлейді, ал екінші бөлігі тәрбиеші ретінде және баласы азаматша ретінде бөлінеді. Сосьш демалыстары, сонымен катар медициналық сақтандыру төленеді. Ақырында жүмыссыз болғандықтан оқу қаржысын мемлекет телейді. Осыньщ бәрі қоғамның білімді азаматын тәрбиелеуте мүмкіндік береді. Жоғарыда атап кеткендей отбасы әлеуметтік институт ретінде бұрыннан бар. Осы әсерде болатын барлық өзгерістер қоғамдағы өзгерістермен тікелей тәуелді. Қоғамдық пікірлерді талдау әлеуметтік-экономикалық, саяси, нақты-тарихи шарпардың қоғам ішіндегі отбасы - некелік қатынастарьша әсерін білуге мүмкіндік беруде.

жүктеу/скачать 158,9 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7