Ұиқы безінің эндокриндік бөлігінің анатомиясы

9.Ұиқы безінің эндокриндік бөлігінің анатомиясы
Ұиқы безі (poncreas)ішектің эпителиалдв ұрығынан дамиды. Ал жалпақтау болып келетін бас жағы ұлтабарға жабысып кірігіп тұрады.негізінен ішкі сыртқы секреция без болып екі бөліктен тұрады. Ягни эндокринді бөлігі лангерганс аралшықтарын құрайды олардың пішіні дөңгелек немесе сопакша болып келеді. Ал панкраетин аралшыктары ұтқы безінің барлық бөлімдерінде кездеседі,әсіресе ұтқы безінің құирығы аимағында коп шоғырланган.Аралшық жасушаларына келетін болсақ А,В,Д,Джәне РР бірнеше түрге бөлінеді.Осылардың ішінде ең көп кездесетін В жасушасы инсулин гормонын түзіп, қандагы глюкозаның мөлшерін азаитып , гликогенге аиналады.Ал А жасуша керісінше болады,ягни гликоген глюкозага аиналып ,қанға өтеді. Д жасушалар аз мөлшерде кездеседі.ал РР жасушасы қарын сөлін,ұиқы безінің сөлін түзуге қатысады.
10.Аралас секрециялық бездердің эндокринді бөлігінің топографиясы ,құрылысы.
Аралас бездер организмімізде екі қызмет атқарады яғни ішкеде сыртка да гормон бөледі. Ягни сыртка сөл ,ішке гормон бөледі.Сөлді арнаиы өзектер арқылы басқа жерде орналасқан мүшелерге бөледі,ал гормондар тікелей қанға бөледі.Аралас безіне ұиқы безімен жыныс безін жатқызамыз.Ұиқы безінің басы,денесі,құйрығы болады. Ол екі қызмет атқарады:ас қорыту сөлін түзеді және инсулин мен глюкоген гормонларын өндіреді. Оргаинзмде инсулин тез бұзылады,сондықтан ол үнеемі қанға түзіп тұру қажет.инсулиннің төмендеуінен көмірсулардың көп мөлшері организмнен зәрмен бірге шығады. Ал гликоген жануар крахмалы яғни суда ерімейді сондықтан қан құрамында болмаиды. Жыныс бездеріне келетін болсақ организмнің өсуі мен жетілуін , сонымен қатар екінші реттік жыныс белгілерін реттеп тұратын гормондар өндіреді.Жыныс бездердің өзіне тән белгілері бар. Ерлерде аталық без болса ,әиелдерде аналық без болады. Бұлар қанға гормон бөле алады дегенмен ішкі секреторлық қызмет атқарады. Ерлердің жыныс гормоны-андроген болса әйелдердің жыныс гормоны эстроген деп аталады.
11.Эндокринді жүие мүшелерінің дамуының қалыпты жағдаидан ауытқулары
Дененің өсіп-дамуы, мүшелердің қызметі қалыпты жағдайда сақталу үшін қандағы гормондар қалыпты деңгейде болуы керек. Белгілі бір гормонның қандағы мөлшері көбейсе, оны бөлетін без қызметі күшейді (гиперфункция), ал азайса, қызметі төменді (гипофункция) деген сөз. Екі жағдайда да эндокриндік ауру дамиды..Эндокриндік аурулардың ішінде қалқанша бездің аурулары, әсіресе бадырақ көздік жиі кездеседі. Яғни ауру адамның көзі шарасынан шығып үлкейеді. Бұл ауруда бездің көлемі үлкейеді, мойынның алдыңғы жағынан томпайып көзге көрініп тұрады. Бездің гормоны қанға көп бөлінеді. Аурудың негізі белгілері: адам қатты жүдейді, бірақ тамаққа тоймай көп жейді, тершең, жүрегі жиі соғады, тез ашуланып, тез жылайды, қалтырап-дірілдейді. .Қалқанша безінің қызметі әлсірегенде қанға гормонның аз бөлінуінен зат алмасуының барлык түрі төмендейді, адамның сана-сезімі бұзылады, шашы түседі, тамаққа тәбеті болмай микседема деп аталатын эндокриндік ауру дамиды. Ересек адамда эндомиялық микседема таулы, теңізден алыс мекенде өмір сүретін адамдарда кездеседі. Аурудың негізгі себебі йод жетіспеуінен. Денеге йод жетіспеуінің ауыр түрінде балада кретинизм (ергежейлілік) ауруы дамиды. Баланың бойы өспейді, ақыл-ойы дамымайды. .Жүкті әйелде, емізулі анада қалқаншамаңы бездің қызметі әлсірегенде қандағы кальцийдің мөлшері азайып, аяқтың бұлшық еттері тартылады, тіс, шаш түсе бастайды. Кейбір жасөспірімдерде қалқанша жанындағы бездің қызметі күшеюі салдарынан кальций бүйрекке жиналып, зәрде «құм» пайда болады..Ұйқы безіқанға инсулин және глюкагон гормондарын бөледі. Екі гормон да көмірсу алмасуына әсер етеді. Инсулин жетіспегенде сусамыр ауруы дамиды..Гипофиздің соматотроп гормоны ересек адамда көп бөлінсе, акромегелия деп аталатын ауру дамиды. Ересек адамда адамның өсуінің тоқтауына байланысты соматотроп гормонының көп бөлінуінен тек бос мүшелер үлкейеді. Адамның төменгі жақ сүйегі, колдың, аяқтың сүйектері, мұрын мен құлақтың, көмей шеміршектері үлкейеді. Дауыс жуандап, төмендеп акромегалияға тән дыбыс пайда болады.