2. Дәрістік кешен 1-тарау. Криминалистиканың жалпы теориясы
Тергеу эксперименті кезінде бұрыңғы жагдайды қалпына
жүктеу/скачать 1,02 Mb.
|
1 лекция. Криминалистика п-ні, ж-йесі, міндеттері мен -дістері
| Тергеу эксперименті кезінде бұрыңғы жагдайды қалпына келтіру дегеніміз тәжірибе жүргізілетін қайсыбір объектіні, оқиғаны немесе жагдайды бастапқы қалпына келтіріп қайта жа-сау. Мұндай жағдайда кейде өте күрделі реконструкциялық жүмыстар жүргізіледі.
Бұл*жүргізілетін дайындык жүмыстардың күрделігі тергеу экспериментін өткізетін жердің қаншалықты өзгергендігіне Және эксперимент үстінде шешілетін сұрақтардың ерекшелігіне байланысты. Тергеу экспериментінің түрі мен максатына сәйкес жағдай-Ды байырғы калпына келтірудің: жағдайды алғашкы калпына келтіру (заттарды қылмыс жасалған кезде түрған күйінде кою); бүрынғыларының орнына пайдаланылатын затгарды калпына келтіру (кылмыскердің каруларының үлгілері, өрт коятын құралдарт.б.); • жоғалған, жарамсыз болып калған немесе заттай дәлелде-иелердің орнына жүретін заттарды (қаруды) іріктеу сияқты гүрлері бар. Тәжірибеде жағдайды байырғы калпына келтірудің басқа да гүрлері кездеседі. Айталык, учаскені алғашқы калпына келтіру ушін кей жағдайда күрделі кұрылыс жұмыстарын жүргізуге тура келеді (жер ойып шұңкыр жасау, я казылып койған шүңқырға гопырак салып бұрынғы деңгейіне жеткізу, альт тасталған қабыр-ғаны қайта көтеру т. б.). Қалпына келтіру барысында кей жағдайда өзгерістер де гнгізілуі мүмкін. Мүндай өзгерістер ойластырылмаған, кездей-сок. (мысалы, окиға болған жерде адамдардың байқаусыз кимыл-аарына байланысты туған өзгерістер) және мақсатты түрде ой-ластырылған, полиция қызметкерлерініңөздері жүргізетін (мы-салы, көлік апатына байланысты жағдайды байырғы қалпына келтіру кезіндегі, зардап шегушіге көмек керсету кезіндегі) езгерістер түрівде болады. Жағдайды кдлпына келтіру кезінде объектінің бүрынғы кдлпы мен ондағы кейінгі өзгерістерді дәл білу керек. Бүл жөніндегі деректер оқиға болған жерді және жекелеген заттар-ды тексеріп, оны хатгамаға бекіту кезінде куәгерлердің, зардап шегушінің, айыпталушылардың жауаптарынан, фотосуреттер мен киноқұжаттардан, схемалардан, жерге орналастыру жос-парларынан, ғимараттың әр катарының жоспарынан және бас-ка да кұжаттардан, қылмыс жасалған кезде бүлінген заттардын байырғы қалыптарын білетіндерден жауап алу барысында анық-талып, нактылануы мүмкін. Қателесіп кетпеу үшін жауаптарда және басқа құжаттарда келтірілген деректерді мұқият салыс-тырып, ондағы кездескен карама-қайшылықтардың анық-қаны-ғына мұқият көз жеткізу керек. Шытырман жайттарға кездес-кен кезде тергеушінін ақыл-кеңес алу үшін тиісті мамандарға (сот-дәрігеріне, ерттен сақтацдырушыға, құрылыс инженеріне, т.б.) жүгінгені жөн. Ал егер калпына келтіру үшін қол еңбегін, әр түрлі материалдарды, кайсыбір кұрал-жабдыктарды пайда-лану қажет болса, тергеуші мұндай кажеттілікті дәлелдеп кағазға түсіріп, арнайы қаулы шығаруы тиіс. ә) Тергеу эксперименпгіне қатысушылар. Эксперимент жүргізу женінде шешім алысымен тергеуші осы тергеу әрекетіне қатынасатын адамдарды да белгілеп алуы керек. Кылмыстык іс жүргізу заңына сәйкес тергеу экспериментіне катысушылардын екі түрі кдрастырылған — міндеттелетін және міндетгелмейтін қатысушылар. Тергеу экспериментіне міндетті түрде кдтысушылар — тергеушілер, куәгерлер. Тергеуші экспе-риментті дайындайды, тәжірибелі іс-кимылымен оған басшы-лык жасайды, оны өткізу, кайтадан өткізу кажеттігін анықтай-ды, экспериментті өткізуге катысты барлык, үйымдык және іс жүргізу мәселелерін шешеді. Кейбір жағдайларда экспериментті жүргізетін тергеушіге көмекке баска тергеуші немесе полиция-ның жедел кызметінін кызметкері бөлінуі мүмкін. Экспериментке айыпталушы, сезікті, куәлар, жәбірленуші, маман, сондай-ак корғаушы мівдеттелмей-ак қатыса алады. Экспериментті жүргізу кезінде оған прокурордың да қатысуы-на болады. Айыпталушы (сезікті) тергеу экспериментіне оның тәжірибе жүргізу мүмкін болмаған (мысалы, ол кәсіби дағды-ны игерген бе, жок па, соны анықтау үшін) немесе тергеуші, ішінара айтқанда, іс-кимылды өзгерту немесе басқалай дайын-дык әрекеттеріне қажет деп есептеген жағдайда қарастырыла-ды. Алайда, айыпталушы экспериментке ерікті түрде катысты-рылуы тиіс. Оны жауапты істерге күштеп катыстыруға жол берілмейді. Куәлар мен жәбірленушілерге катысты мәселе де осылай шешіледі. Маман тергеу экспериментінің бір мүшесі ретінде тергеу-шінін жағдай езгерген кезде тиімді шешім кдбылдауына, кейбір жағдайларды шешуге арнайы білім кажет болғанда, іс-кимыл-ды ақылмен жүргізуіне көмектесуі үшін қатыстырылады. Ал маман-криминалист фотосуреттерге немесе кинобейнелерге, дыбыс жазбаларына қатысты мәселелерге орай кәсіби көмек керсетеуіі. б) Керекті техникалык қүрал-саймандарды және басқа да жабдықтарды дайындау. Дайындық жұмыстарын жүргізу үстінде тергеуші экспери-мент өткізуге кандай күрал-саймандар керек екендігін алдын ала шешіп, осы қажетті техникалык, саймандарды және баска Да жабдыктарды дайындап алуы тиіс. Мысалы, тергеу экспери-ментін жүргізуге өлшеу күралдары, фотоаппарат, бейнежазба, кейбір косалкы күралдар да қажет болуы мүмкін. Сондыктан °сының бәрін алдын ала анықтап, керекті қүрал-саймандарды тергеуші тергеу экспериментін еткізетін жерге шықпай түрып Дайындап алуы керек. Күрделі жағдайларда тергеуші арнайы жоспар жасауы тиіс. Ол жоспарда тәжірибенің өткізілетін жері мен уакыты, катысу-шылардың құрамы, олардың міндеттері мен байланысы накты-ланып керсетіледі. Ал, эксперимент өткізілетін жерге келген-нен кейін тергеуші кылмыс жасалған уакыт пен эксперимент жүргізілетін уакыт аралығында жағдайға кайсыбір өзгерістер болса, онда ондай өзгерістер фотосуретгің көмегімен хаттама-да көрсетіледі. Сондай-ак, тергеуші эксперимент нәтижесінде аныкталған жайттар мен кылмыс жасалған кездегі жайттардың сәйкес келетінін немесе сәйкес келмейтінін тексереді. Экспериментке катысушыларға олардың эксперимент кезінде орындайтын міндеттерінің мән-мазмұнын түсіндіреді. Алайда, мұндайда эксперименттін болашак нәтижесі туралы сөз болмауы және тәжірибе алдын ала сипатталмауы тиіс. Яғни, тәжірибеге катысушыларға олардын қай жерде болуы, кдндай нәрсеге назар аударуы кажеттігі ғана айтылады, эксперимент-ке катысушылардың өзара үйлесімді кызметінін әдіс-тәсілдері айқындалады. Тәжірибе жүргізуге кажетті заттай дәлелдемелердің немесе олардың орнын алмастыратын заттардын жеткіліктілігі, сақта-луы мен тәжірибеге жарамдылығы тексеріледі. Экспериментке катысушылардын барлығына да бүл тергеу әрекетінін мәні мен нәтижесі жайлы ешкімге жария болмауы мұқият ескертіледі. Дайындық жүмыстары толык аякталғаннан кейін, тергеуші осы тергеу әрекетіне катынасатын адамдарға олардың міндет-терін, кімнің не істейтінін түсіндіріп, әрқайсысын өз орында-рына орналастырады. Тәжірибе екі жерде жүргізілсе екі топ-тың бір-бірімен калай, кандай белгімен байланыс жасайтыны, тәжірибе қайталанған кезде екі жақты баскару әдістері айтылады. Эксперимент тергеушінің берген белгісі бойынша бастала-ды. Осы белгі берілгеннен кейін тәжірибенін барысын бақылау-шы топ зер салып бакылап, арнайы белгімен тәжірибе-сынак,-тың дүрыс жүргізілуін баскарып отырады. Егер тәжірибе бары-сында алдын ала койылған шарт, міндеттер орындалмаса, не басқаша орындалса (мысалы катынасушы дублерлер тәжірибені дүрыс жасамаса) тергеуші белгі беріп тәжірибені токтатады, оны басынан бастап кайта жүргізуді талап етеді. Әр тәжірибенін корытындысы түжырымдалып, жазбаша түрде және суретке түсіру арқылы бекітіліп отырады. Әр түрлі тергеу экспериментін өткізудің езінше тактикалык ерекшеліктері бар. Сонымен катар осылардың бәріне тән жал-пы тактикалық нүскау, үсыныстар да бар. Атап айтсак: 1) тәжірибе өткізуге тым көп адам қатыстырмау керек, себебі артық адамдар бір-біріне бөгет жасап, экспериментгің нәтижелі етуіне кедергі келтіреді; тергеу эксперименті сол тексерілетін окиға болған жағдайға ұқсас жағдайда өткізілуі тиіс. Ол үшін: а) эксперимент тексерілетін оқиға болған уакытта, сондай көріну, естілу жағдайында еткізілуі кажет; ә) эксперимент егер мүмкіншілік болса сол окиға болған жерде өткізілуі тиіс, ал егер бұл жердің көрінісі және баска жағдайлары өзгеріп кеткен болса, оны бұрынғы калпына келтіру жүмыстары жүргізілуі керек; 2) тәжірибе бірнеше рет қайталанып жүргізілуі қажет. Егер тергеу эксперименті үстінде әр тәжірибе бірнеше рет кайталандырылып жүргізілсе, онын барысын, қорытындысын дұрыс анықтап, түсінуге болады. Қайталау кезінде тәжірибе күрделі және қарапайым түрде езгертіліп отырылады. Кдйталап өткізу дегеніміз тек бір тәжірибені бірнеше рет кайталау деп түсінуіміз керек. Егер бір тергеу экспериментін өткізгенде екі, үш, не одан да көп тәжірибе өткізілуі көзделсе, овда әр тәжірибе бірнеше рет кайталануы керек. Тәжірибені қайталап өткізу деген түсінікті - экспериментті қайта өткізу деген түсініктен ажырата білу керек. Егер экспе-римент дұрыс жүргізілмеген немесе іс жүргізу зандылығына қайшы жағдайда ол кайта жүргізіледі. Мүны да тергеу әрекетінің кайта еткізілуі деп түсіну керек. Ал, тәжірибенің кдйталануы — ол бір тергеу әрекетінің шенберінде оның кейбір элементінің кайталануы. Тәжірибелер бірнеше кезеңге белініп еткізілуі тиіс және бірнеше бөлімге бөлініп, әр бөлім жеке-жеке талданып, кабылдануы керек. Бүл тәжірибені толык көруге мүмкіншілік береді. жүктеу/скачать 1,02 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|