2. Дәрістік кешен 1-тарау. Криминалистиканың жалпы теориясы

1. 
   Почта-телеграф жөнелтілімдерін тұтқындау, оларды тексеру мен алу
   
2. 
   Ұстап қалу және тыңдау метериалдарын анықтама органынан тергеушіге келіп түсуі.
   
3. 
   Фонограмманы қарау, оны қылмыстық іс материалдарына тіркеу.
   

УМКД ның «пәнді оқу қамсыздандыру» 8 бөлімінде көрсетілген

№19 лекция. Криминалистикалық сипаттама қылмыстың бөлек түрлерін тергеу әдістемесін құру негізі ретінде

1. 
   Криминалистикалық сипаттаманың түсінігі.
   
2. 
   Криминалистикалық сипаттаманың түрлері.
   
3. 
   криминалистикалық сипаттама нақтылы қылмыс түрлерін тергеу әдістемесін құру негізі ретінде.
   

Кылмыстардың жекеленген түрлері мен топтарын тергеу әдістемесі немесе криминалистикалык әдістеме — криминали-стиканың жеке тарауы бола отырып, нақты заң талаптарына сәйкес тергеу әрекетін неғұрлым тиімді әрі нәтижелі жүргізуге^ ғылыми негізделген ұсыныстарды жасау максатында жекелен-ген кылмыс түрлерін ашу, тергеу, олардың алдын алу шарала-рын үйымдастыру мен жүзеге асыру завдылыктарын зерттейді.

Криминалистикалық әдістемені қалыптастыру мүмкіндігі -әрбір криминалдык. іс-әрекет жеке өзіне ғана тән ерекше белгілерді, сонымен қатар барлык қылмыстарға тән жалпы белгілерді иемденетіндігіне негізделеді (бұл кылмыстың жеке-ленген бір түріне немесе тобына қатысты белгілер). Мәселен, ұрлық жасауда, оны жасау уақыты, әдістемесі мен жағдайла-рына қарамастан жалпы белгілері бір болып келеді және басқа да қылмыс түрлерінен: адам өлтіру, зорлау, тонау, т.б. осы белгілері аркылы ажыратылады. Қылмыстың жекеленген топ-тарына ортак. жалпы белгілердің болуы — накты бір кылмыс жөнінде іс қозғау ерекшеліктерін, осы қылмыстарды тергеу кезінде туындаған типтік болжауларды, сондай-ак алғашкы Және кейінгі жүргізілетін тергеу әрекеттерінің сипаты мен міңдеттерін, оларды неғүрлым тиімді жүргізу әдіс-тәсілдерін, нақты криминалдық құбылыстарды ескерту, алдын алу шара-ларын анықтауға мүмкіндіктер береді. Нақты айткднда, жеке-ленген кылмыс түрлері мен топтарының жалпы белгілері тер-геу әдістемесі негізделетін фундаментті құрайды.

Кылмыс белгілерінің жалпылығы олардын әр кайсысының жекелігін жоққа шығармайды. Сондықтан да тергеу әдісте-месінде әрбір накты іс-әрекетті тергеуге кдтысты нұскаулар жок және болуы да мүмкін емес, әдістеме — жекеленген кылмыс түрлері мен топтарының жалпы белгілеріне сүйене отырып бар-лык, қылмыстық әрекеттерге тән сипаттамаларды анықтайды және де оларға сәйкес ұсыныстар береді. Бірақ, тергеуші олар-ды нақты бір қылмыстық істегі ерекшеліктерді ескере отырып қолдануы тиіс. Әдістеме үсыныстарын нақты бір қылмыстык істі тергеуге механикалык колдану - тергеушінін қылмысты ашу мен тергеу жұмыстарын жүргізуін киындатады. Демек, крими-налистикалық техника мен криминалистикалык тактикадағы кылмыстық оқиғалардың жекеленген түрлері мен топтарынын тергеуге қатысты мәліметтері мен оларды мақсатты пайдалануға бағытталған әдістеме женіндегі ұсыныстарды жинактайды.

Осыған байланысты криминалистиканың төртінші бөлімі -адам өлтіру, зорлау, тонау, үрлық жасау және т.б. әрекеттерді тергеу әдістемелерін мазмүндайтын бірқатар тараулардан түра-ды. Бір қарағанда бүл бөлім, яғни қылмыстың түріне байланыс-ты тергеу — жинакталған әдістемені қүрайтын тарау ре-тіндс көрінуі мүмкін. Мүндай көзқарастар тергеу әдістемесініңғылы-ми түтастығын және ғылыми құндылығын толығымен бейне-леуді, сонымен катар кез келген қылмыстық іс бойынша аддын ала тергеуді ғылыми түрде ұйымдастыруға негізделген жалпы зандылықтарды көрсетпейді.

Қылмыстардың жалпы белгілерінің болуына негізделе оты-рып, бұл бөлім қылмыстык істің кез келген түрі мен тобына катысты сүрактарды дүрыс шешуге байланысты манызды мәселелерді зерттейді. Олай болса, криминалистиканың «кри-миналистикалық әдістеме» деп аталатын бөлімі келесідей екі бөлімнен түратынын көрсетеді:

криминалистикалық әдістеменің жалпы ережелері;

қылмыстардың жекеленген түрлері мен топтарын тергеу

Жалпы ережелер — бүл криминалистикалык әдістеменін (жүйесі, міндеттері, ғылымның басқа түрлерімен байланысы және т.б.) теориясы.

Кылмыстардың жекеленген түрлері мен топтарын тергеу әдістемесінің жалпы ережелерінің күрылымына төмендегідей мәселелер кіреді:

криминалистикалык әдістеменің ұғымы, пәні; әдістеменің

аныктауға жататын мән-жайлардың ұғымы мен мазмүны;

кылмыстардың криминалистикалық сипаттамасының
ұғымы, мәні және мазмұны;

тергеу ситуациясының түсінігі мен мәні;

тергеу кезевдерінің түсінігі; әрбір кезеңнің міндеттері мен
жалпы сипатгамасы.

Жеке әдістемелер - бұл кылмыстардың нақты түрлері мен топтарын тергеудің үсыныстары, бағдарламалары болып табы-лады. Жалпы ережелер мен жеке әдістемелер өзара тығыз бай-ланысты, олар алдын ала тергеудің сапасын артгыру мәселе-лерін, сондай-аққылмыстылыкпен күресті күшейту міндеттерін көздейтін ұсыныстардың ғылыми негізділігін көрсетеді (жалпы негізділігінен тұрады).

Жеке әдістемелер өз кезегінде мынавдай 2 топқа бөлінеді:

- типтік;

Алғашқылары кылмыстык занда көзделген қылмыстардың жекеленген түрлері бойынша кұрылған және қылмыстық жа-залайтын әрекеттүрлерінін санына сәйкес келеді. Қылмыста^ дың жаңа түрлерінің пайда болуы жеке әдістемелердің өнделуін қажет етеді. Декриминализация өз кезегінде әдістемелер саны-ның азайуына әкеп соқтырады.

Қазіргі іс жүзіндегі қылмыстық заңға қылмыстык топтың оншақты түрі мәлім.

Ерекше жеке әдістемелер - бүл бастапқы белгілерден ерекшеленетін басқа белгілердің бөліну негізінде кіретін әдістемелер:

- кылмыстың жасалу орыны бойынша (темір жолда; су көліктерінде және т.б.); кылмыскердің жеке басының сипаттамасы бойынша (кәмелетке жасы толмағандардың, рецидивистердің, әйелдердің); қылмыстық әрекетті жасау сәтінен бастап өткен уақыт мөлшері бойынша (бүрынғы жасалған қылмыстар);

тергеуге қатысатын тергеушілердің саны бойынша (тергеу әрекетін бригадалык. әдіспен жүргізу әдістемесі).

Жеке әдістемелер - бөлшектенуіне байланысты бір сатылы, екі сатылы және т.б. болып келеді. Мысалы: жымкыру жолы-мен жасалған мұлікті ұрлау қылмысын тергеу әдістемесі — уй-жайларда, ғимаратта жасалған ұрлыкты тергеу әдістемесі және калтаға және т.б. түсу жолымен жасалған ұрлык кылмысын тер-геу әдістемесі болып бөлінеді.

Тәжірибедегі накты кылмыспен күрес жүргізуге байланыс-ты бөлшектеу әдістемелерін өндеу кажеттілігі туындайды.

Бұл бөлімнің негізгі міндеті - қылмысты тергеу мен оның алдьш алу әдістерін өндеу және жұмыс барысында кримина-листикалык техника мен тактиканың әдіс-тәсілдерін неғұрлым тиімді пайдалану болып табылады. Оны шешу мәселесі тергеу тәжірибесіндегі ғылыми-техникалык кұрал-жабдықтар мен төсілдерді (сонымен катар, кылмыстык әрекеттерді жасау мен оньщ ізін жасыру тәсілдерін) пайдалану дағдысын ескере оты-рып, ғылыми талдаулар жасау негізінде жузеге асырылады. Тер-геу әдістемесінін кұндылығы тергеу жұмысының әдістері мен формаларын жан-жакты талдаумен, сондай-ақ криминалисти-канын соңғы жетістіктерінін нәтижесімен анықталады. Ол қыл-мысты тергеу мен ашу процесі барысывда тергеушіге тергеу ісін неғұрлым тиімді ұйымдастыруға, жіберілуі мүмкін кемшілік-тердін, сонымен катар уакытты бос өткізудің алдын алуға көме-гін тигізеді.

Криминалистикалық әдістеменің арнайы мәселелеріне (міндеттеріне) келесілерді жатқызуға болады:

кылмыс пен кылмыстылықтың криминалистикалык бағы-
тын (позициясын) зерггеу;

кылмыстардың әр түрлі топтары мен турлерін тергеу жолымен ашу және алдын алудың нәтижелі тәжірибесін зерттеумен талдап қорыту; жасалған кылмыстык жауаптылык әрекеттері бойынша

• тергеуді үйымдастыруды жүзеге асыру, сонымен катар кылмыстардьщ жекеленген турлері мен топтарын алдын алудағы ғылыми негізделген әдістемелік ұсыныстар кұрастыру.

Криминалисі икалык әдістеменін кайнар көздеріне:

• кылмыс күрамының белгілерін, сонымен катар кылмыстык істер бойынша тергеу барысындағы дәлелдеу пәні мен шектерін анықтайтын қылмыстык және кылмыстык іс жүргізу зандарынын нормалары;

криминалистиканың, криминалистикалык техниканың, криминалистикалык тактиканың жалпы теориясының ережелері, криминалистикалык-ұйымдастырушылык ережелері;

кылмыстарды ашу, тергеу және алдын алу тәжірибесі; кылмыстарды тергеу кезінде пайдаланылатын баска да ғылымдардын (сот-медицинасы, психология, криминология