2 Ертіс жалпы орта білім беру мектебі Көпеева Әлия Қамариденқызы Дидактикалық материалдардың топтамасы қазақ тілі мен әдебиеті тереңдетілген

Монтекең осыны айтып қалды тоқтап,

Күрсініп қатты деммен күнін жоқтап,

Бір жігіт босағадан түрегеліп,

Сөйледі биге қарап сөзді нықтап.
Жігіт:

«Қажытпау жұртыңызды тілегіңіз,

Шын сүйген ұлтыңызды жүрегіңіз.

Көлдегі көгілдірдей Қақажанға,

Қамығып жас кеткен соң,жүдедік біз.
Тағдырдың жазмышына көнгеннен соң,

Сіздің мауық басылуын тіледік біз...

Армансыз адам көрдім бұл дүниеде,

Айтайын соның жайын іздесеңіз...

Дермиянды тілектес көңілі толған,

«Армансыз Келден бай»деп аталады,

Он сегіз ұлы он сегіз ауыл болған»

Келден бай сол өлкеден таңдап алған,

«Көк мұрын той» өзенін мекен қылған.

Ол өзен Шудан аққан бойыменен,

Батысқа өлкені өрлеп кетеді әрман.
Өзеннің екі жағы қамысты көл,

Жайылып екі тарап болады сел,

Шашты қыз, тарақты алсын, шөп өседі,

Ат шаптырым алабында жайлаған ел.

Шуылдап сұқсыр қонған суға түсіп.

Қызғыш – қызық, шәукілдек жағын безеп,

Аққу, қаз сұңқылдайды үнін қосып.

Алыстан көрсеткенде сұлу сағым,

Күлдіреп көтеріп тұр, көлдің бағын,

Жан-жағы көктеменің көкмайсасы,

Толтырып жаңа жарған жапырағын.

Бықырлап ақтылы қой толған сала,

Шұбырып көлден жылқы шығып барад,

Қиқулап жылқышылар беткейді ала.

Сары қарын биелері мама болған.

Бұлтылдап жұтқыншақтың жұмырындай,

Жарысып құлын мен тай ойын салған.

Тізілген қалың елдің бер жағында,

Қардай ақ алты-жеті ақ орда тұр,

Малы жоқ қотан салған бер жағында.

Қыз-қатын, бала-шаға улап-шулап,

Күңіренген кешкі әуезбен үн қосылып,

Өлкенің кетіп жатыр бойын қулап.

Түзелген кемшіліксіз сән, салтанат.

Оюмен әлеміштеп отауларды,

Торлаған туырлығын неше қабат.

Кермеде байлаулы тұр үш-төрт бедеу.

Тұғырда томағалы бүркіт отыр,

Қақшытып жем беріп тұр, оған біреу.

Сызылып дауыс шығад, ән шырқаған,

Жуырда келіншегін алып еді,

Кенжесі Келден байдың ерке Байжан.

Жас мөлшері сексеннен еркін асқан,

Жамылған торғын тоны сүйретіліп,

Келден тұр үй сыртында қозғалмастан.

Алысқа жағалатып көзін салып,

Бұлдырап кәрі көзді кеш ұялтып,

Қарайды маңдайына қолын алып.

Жер астан, аспан үстен қарай-қарай.

Қоңыр түс ойға түсіп, қабақ жауып,

Тынышталып келе жатыр, дүние салмай.

Нұр төгіп көкжиектің маңдайына,

Түсіріп шымылдығын бір заманда,

Күн сұлу кіріп кетті сарайына.

Келеді салт жолаушы бір-екі адам.

Жөн сұрап, бір адамнан қарсы жүрді,

Келдекең көз жіберіп тұрған соған.

Қосшыға атын тастап қарсы жүрді,

Қол беріп Келден байға амандасты,

Көретін күн болды-ау деп сіздей ерді.

-Уа, шырағым, қай ұлсын?

Түрлерің жат көрінед, шеттен келген.
Монтай:

-Иә, баба, руым – Қыпшақ, атым – Монтай,

Көруге сізді әдейі іздеп келгем.
Келден:

Сен бе едің Қыпшақтағы әділ Монтай,

Сыртыңнан тілеуші едім бір көре алмай,

Ендеше көріселік, кел, қарағым!

Жыласып, құшақтасты содан былай.
(Келден мен Монтай жыласып,құшақтасады. Монтай ақ ордаға сәлем беріп,бәйбішемен амандасады)

Монтай:

-Бақ мынау, бала мынау, дәулет еркің,

Келдеке, сізде де арман бар ма?
(Келдекең аз бөгеліп ойға кетіп,Монтайға жауап берді сөзін күтіп)

Келден:

-Армансыз бұл дүниеде жан бола ма,

Жеткізген кімді «тәңірі» түгел етіп.
Монтай:

-Таңданам, сіздің арман қандай екен,

Жасаған жанды, бақты әрін берген.

Естіп ем сыртыңыздан армансыз деп,

Бірінші себебім сол іздеп келген.
Тыңдарлық оқиға екен арманыңыз,

Шер болып жас жеткенше есте жүрген,

Елден де ер арманы күшті деген,

Байланған шеріңіз бар қандай жерден?

-Ешкімге айтпаушы едім бұл арманды,

Қайғымен күйдірсем де шыбын жанды.

Адам емес, алла емес, мен кінәлі,

Өлтірттім жазасы жоқ бір жас жанды.
Дүниеден күлмей өттім, күлмес хандай,

Ойласам өкінішін тау басқандай.

Кеудемнен арсыз жаным шықпаған соң,

Тірі жүрмін өмірмен ұнасқандай.

Саған айтпай, кімге айтам қайғы-дертті.

Сақалын сипап ескі балуан қолмен,

Ертек қып өткендерін бастап кетті:

Дәуренім өң мен түстей өтті, кетті!

Куарып тән қартайып, жан жүдер деп,

Жастықта көңіл мұны қашан күтті.

Талайға түсірді ғой бітпес жара...

- Еліміз тым жауынгер күшті ел еді,

Жорықта талайға жол бермеп еді.

Басшы еді бір тайпа елге ағаларым,

Ешкімнен туып тосу көрмеп еді.

Әкеміз ол уақытта өліп еді.

Мен едім үшеуінің ең кенжесі,

Он үшке менің жасым келіп еді.

Жас қалмай, барлығы атқа мініп еді.

Тамыздың аяқ кезі жаңылмасам,

Ел көшіп Қаратауға қонып еді.

Күзетке күндегідей даярландық.

Түн болды, малды иірдік орталыққа,

Бір-бір ат бәріміз де ұстап алдық.

Түнімен аттан түспей ел айналған.

Қосылып екеу-екеу әрқайсысы,

Үзілтіп неше түрлі әнге салған.

Жаңғыртып ұйықтап жатқан тауға барған.

Жыр толғап, қысқа таңды әнмен алдық,

Ол күнде әдет пе еді қажып-талған.

Сәулемен араласқан жат дыбысы,

Шырлады бозторғайы ақ көденің,

Сырғайып түрілген соң таңның түсі.

Білінбей бара жатыр ептеп жылып,

Түрленіп өң мен түстің арасындай,

Таң туып келе жатыр сан құбылып.

Бұқпа үңгір, бұғы қашқан қара тасы,

Құшып-сүйіп, құшақтасып жарыменен,

Әлі тұр табиғаттың бұлт баласы...

Аттарын жіберісті жүрттың бәрі,

Тарасты үйді-үйіне ұйықтағалы.

Түйе мініп, кәрілер жылқы өргізіп,

Қаратаудың бауырынан ұзады әрі.

Біреуі бақан, біреуі сырық алып.

Қатын-қалаш қалмады тайлы-таяқ,

Ел сендей соғылысты аттан салып.

Ел басына түскен соң заманақыр,

Өгіз, түйе мінгендер борсаңдатып,

Жаяудан да оза алмай бара жатыр.

Жүгірдім шыбын жанды аямай-ақ.

Жау да айдады, жылқыға мен де жеттім,

Шетінен ұстап қалдым сұр бикешті-ақ.

Құстай ұшып шығатын талай топтан.

Басқа қылар қайратым бола алмады,

Қарусыз тұрып қалдым сонша топтан!

Алабын Қаратаудың шаңмен жуып,

Оңайлыққа түсетін көрінбейді,

Байқадым жаудың беті сондай суық.

Бөгелмей сұр бикешті ерттеп міндім.

Ағамның қаруымнан қару алып,

Бұл жауды не де болса қуам дедім.

Көк найза тақымымды қысып салған,

Айбалта,отыз оқпен садақты алдым,

Ағамнан артық болып үйде қалған.

Жөнелдім жауды қуып сонан былай,

Ел қалды жаяу-жалпы,шулай-шулай,

Бұлдырап таңның соңғы сәулесімен,

Ұшырттым жан талқыда тулай-тулай.

Күлдіріп дүниені жас баладай.

Көміліп бу мен бұлтқа Қаратауым,

Артымда қала берді қарай-қарай.

Адырдан асып шаптым қара қурай.

Көрініп алдым ылди шапқан сайын,

Ізімді тозаң қалды болжай алмай.

Шақырды шапқан сайын аруағын.

Тер шығып тебінгіден алғаннан соң,

Түсірді бір-ақ жерге төрт аяғын.

Шаң үстімде қуанып бұрқ-бұрқ етті.

Тұра сала садақпен екі-үш тарттым,

Тобына толғауы жоқ оғым жетті.

Қалғаны қаптап кетті, дулап қайнап,

Енді қару қылуға келмей қалды,

Түсе-түсе жүгіріп алды байлап!

Он бір күнде еліне барып жетті.

Жылқының жарамына мені қосып,

Олжа деп хандарына тарту етті.

Сейқынның ақыр көндім мазағына,

Жегілдім неше түрлі азабына.

Тұтқынның басқасынан маған қатаң,

Арқаның хандары қас қазағына.
Орыным босағада тері тұлып,

Сыптай қылып тастаған, тар ғып тігіп,

Құлдары қоршалықпен ас берді,

Тұрады құр қылтиып басым шығып.

Елден хабар болмады, мезгіл жетті.

Қазақтың батыры деп құл мен құтан,

Бетіме күйе жағып мазақ етті.

Тірі өліктей қор қылып сан сүйретті.

Ажалсыз жан кеудемнен шықпай жүріп,

Сол қорлықпен тұтқында бес жыл өтті.

Ханы еді қалмақтардың Сейқын деген,

Он мыңдай нөкері бар соңына ерген.

Өзі бай, өзі мықты заманында,

Ешкімге Сейқын тұрып дес бермеген.
Мың басы бектері бар алты-жеті,

Өзінен басқанікін жөн көрмеген.

Ұлдары өр көкірек, батырсымақ,

Басқаға менменсініп жол бермеген.

Жерде туып, көкте күнмен нұрын қосқан,

Хан түгіл, халқы сүйіп Құралайды,

Әрдайым, әйелсінбей ақылдасқан.

Түйген жібек секілді түйме басы.

Кәмшат бөрік шашақты және үкілі,

Төгілген қара мақпал,құндыз шашы.

Түрімен ұқтырғандай,айтпақ сөзді.

Құлқында жан тартарлық терең сыр бар,

Тани ма дегендей-ақ өмір бізді.

Ақ жүзінде өмірдің шамы жанып.

Жас баланың аузындай кішкене аузын,

Қызыл ерні сүйіп тұр құмарланып.

Ақылдан орнатқандай өлшеу алып,

Білегі аппақ,ақ жамбыдай,

Сұлулық есі кетіп,тұр таң қалып.

Бір күні Сейқын хан үлкен той жасап,барлық аймақты шақырады. Тұтқындарын босатып, екі бегін қазақтың Келден батырын алып келуге жұмсайды.

-Қалмаққа жау болмайсың бұдан былай,

Ханымыз жарлық қылды саған солай,

Ант беріп,уәде бер,осы сөзге,

Әйтпесе босатпаймыз біз сені жай!
Келден батыр:

-Саған жау,Сейқын сұмырай,мендей қазақ

Болмаймын бас алсаң да үйтіп мазақ

Өлсем де елім үшін өкінбеймін,

Еркіңде,көрсете бер қандай азап.
Қайтсе де қосылмайды саған қаным,

Жаралғаннан жұртымды сүйген жаным.

Бүгін шешіп босатсаң,ертең жаумын,

Сендей жауды жапыру ойлағаным.

Ұйықтап жатқан Келден батырды Сейқын ханның сұлу қызы Құралай оятады.

-Сіз бе?-Кешегі көнбей кеткен,

Қаймықпай ханға қарсы айбат еткен.

Сіздің қазақ екеніңіз білінген соң,

Мен сізді іздеп келдім бір себеппен.
Келден батыр:

-Қандайын мұңын болып келдің маған?

-Айт.
Құралай сұлу жылап тұрып:

-Әкем Сейқын,шешем менің қазақ қызы,

Қайғымен өліп кетті шерлі жүріп!
Әкеміз біз жорықта қазақты алған,

Аз болып елі қарсы тұра алмаған.

Сол күнде он бесте екен менің анам,

Жас науша сорлы болып қолда қалған.

Анамды қара қаны Сейқын алған.

Көнбесіне еркі жоқ жылай-жылай,

Сөйтіп осы Сейқынға пенде болған.

Сорлы анамның мен-ақ жалғыз көзі,

Өлерінде «құлыным» деп,жаным анам,

Бар еді өсиет қып айтқан сөзі.

Әке деп Сейқынға да өң бермеуші ем.

Аналық жүрегінде шын махаббат,

Мені ғана сүйгенін құп білуші ем.

Қайғымен елін ойлап өлген анам.

«Жұртыма көзің көрсе сәлем айт» деп,

Қайғысын өлерінде берген анам.

Айтулы арманына тең боларсың,

Құтылмақ зор міндетім аманаттан,

Дертіме,Келден батыр,не табарсың?

Түсіндім кеше ғана сіздің сөзге,

Құтқарам,мейлің тірі ал,мейлің өлтір,

Ерлік жоқ мен істейтін одан өзге.

1.Сауалдар:

1.1. Эпитет

1.2. Теңеу

1.3. Метафора

1.4. Метонимия

1.5. Фразеологиялық тіркес

1.6. Жер-су аттары

1.7. Кірме сөздер

1.8. Соғыс,ұрыс кезінде қолданылатын қарулардың аты

1.9. Құралай сұлудың бейнесін ашатын жолдарды табыңдар.

2. Осы сюжетке ұқсас қандай шығармаларды білесіңдер?

3. «Махаббат пен зұлымдық неге қатар жүреді?»деген тақырыпта ойтолғау жүргізіңдер.
Даналық бұтағы

Шешендік сөздер,билердің ғибратты нақылдары,айтулы тұлғалардың өнегелі істері,дана шешімдер-бұлар халқымыздың атадан балаға асыл мұра болып келе жатқан аса бай да бағалы қазынамыз.

Байсерке абыз атақты Түгел батырдың балаларының бірі. Ол қазіргі Сілеті ауылына таяу жердегі Бөсін деп аталатын ауылда туып-өскен. Сұрапыл шешендігімен, қара қылды қақ жарған әділдігімен есімі ел аузындағы аңызға айналған.

Ел аузындағы аңызға қарағанда,Байсерке абыз қолтоқпақтай ғана шымыр денелі кісі болса керек. Атақ-даңқы жер жарған шешен болғанымен, алдында айдаған малы жоқ, қызыл сіңір кедей, әрі ұл перзент көрмеген басқа жарлы адам болыпты. Сөйткенмен,шешендігі мен әділдігінің арқасында қалың қыпшақ жұртшылығының сеніміне еніп, ел үстінен күн көрген екен.
Байсерке абыздың толғаулары.

Бәйгеге ат қоссаңыз,

Бәйге білмес бақ білер.

Артқы айылдың батқанын,

Иесі білмес,ат білер.

Ер жігіттің қадірін,

Ширатпалы тақ білер,

Қызыл тілдің қадірін,

Қаусырмалы жақ білер.

Базарға мал айдасаң,

Базары білмес,бақ білер.

Кімнің жақсы-жаманын,

Жаратқан Алла-хақ білер.

***

Алжастырар еліңді.

Жүйелі сөзге бара алмай,

Сындырар күнде беліңді.

Жақсылардан би қойсаң,

Бәйге атындай сенімді.

Сыйлап-сипап құрметпен,

Көркейтер күнде еліңді.

Таңдап тауып жолдас бол,

Айнымайтын жақсы теңінді.

Сабырлықпен шыдаған,

Ерлерді айт сенімді.

***
Жақсы жолдас сол болар-

Жолықбай сөзді жинаған.

Жаман жолдас сол болар-

Орынсыз жерде қинаған.

Көршіге қоғам болғаны-

Ауыл маңын жинаған.

Баланың асыл туғаны-

Ата-анасын сыйлаған.

Жауда қалар жолдасы,

Өзінің басын қорғаған.

Бұл заманның билері.

Көрмегенге нанбаған.

Екі достың арасын,

Айырады оңбаған.

Анық көзі көрмесе,

Сөзге ермейді оңды адам.

Ақсақал болсаң ауылда,

Өз бетіңмен қонбаған.

Ердің ері сол болар,

Өзін-өзі қинаған.

Бұл сөзімді жек көрмес,

Ақылы бар милы адам.

Жақсы адамның белгісі-

Сөзі шықпас шашуға.

Негізі жаман жасықты

Қайтадан болмас жасауға.

Білімсіздердің сөздері-

Салғандай құрық асауға.

Білімдінің белгісі-

Басыңды ел қып қосарға

Наданменен сөйлесең,

Жол таппассың қашарға.

Шақырып құрмет қылмаса,

Қыдырып жүрме есікке.

Қонақ келсе сыртыңа,

Жүгіре шық,кешікпе.

Қырықтың бірі Қыдыр да,

Ақылы тиер несіпке.

Өз көзіңмен көрмесең,

Біреу айтқан өсекке,

Шын екен деп елікпе.
Жайықбайға айтқаны.

Байсерке абыздың ұл перзенттері болмапты. Екі қызының бірі атақты Қошқарбай батырдың көп балаларының біріне тұрмысқа шыққан екен.Сағынған баласын, оған туған жиендерін көріп қайтуға Байсерке абыз Ертістен Есілге сапар шегеді. Құдасы Қошқарбай батыр Байсеркемен сыйлы қонақ болуға көршісі Жайықбай биді аға-сұлтан баласын арқаланып, басқаға сөз кезегін бермей,жүйесіз сөйлей беріпті.Орайы келген бір сәтте Байсерке абыз:

Нақ бедеу мен қазанат,

Шабына түртсең теппейді.

Нәсілі жақсы азамат,

Шамдандырсаң сөкпейді.

Негізі жаман адамдар,

«Сен»дегенді кектейді.

Іс түскенде басыңа,

Туысың келер қасыңа.

Түбі бірге кетпейді.

Туысқа ешкім жетпейді.

Байлауы жоқ шешеннен,

Үндемеген есті артық.

Білмей лағып сөйлеуден,

Үндемеген бес артық,-

деп Жайықбайдың лағып сөйлеуін су сепкендей тоқтатқан екен.Баласының беделін пайдаланып біреуден параға түйе алғанын да бетіне басыпты.

Исабек ишанға берген жауабы

Байсерке абыздың жасы жүзге толғанын естіген Ақкөл-Жайылма жерінің ғұламасы Исабек ишан абыздың хал-ахуалын біліп,сәлем беруге, оның Жарлықақтағы жайлауда отырған ауылына келеді. Әңгіме үстінде Исабек ишан:

-Би көп жасадыңыз, көп көрдіңіз.Абыздың өз аузынан естіген едік деп жүрейік, бір жақсы сөзіңізді айтыңыз, -деп сұраған екен.

Сонда қарт абыз:

-Не айтайын, мен бәрін де айтып тауыстым ғой, -деп жауап берсе керек.

-Абыз, дүниеде не артық болады? -деп сұрағанда, Байсерке абыздың айтқаны екен:

Тобылғылы шұбардан,

Панасыз таудың несі артық?

Қадіріңді білмес жақыннан,

Құныңды таныр жау артық.

Жаңбырсыз өткен қу тақыр,

Қайырсыз жаздан қыс артық.

Қызықсыз қайқы өмірден,

Ұйқыда көрген түс артық.

Әр нәрсенің жайында,

Аңғырттықтан еп артық.

Шаппайтын алмас қылыштан,

Қолдағы қамшы көп артық.

Суы ащщы теңізден,

Томар да болса көл артық.

Арық малдың етінен,

Бір тостаған сөк артық.

Тар жол, тайғақ кешуде,

Ерлердің еткен ісі артық.

Қайырсыз болған алтыннан,

Қайыры бар мыс артық.

Сипаты бірдей болса да,

Адамнан адам ісі артық.

Шешенсінген лақпадан,

Аузы сараң кісі артық.

Көз алартып,күш айтқаннан,

Базына келген наз артық.

1.Байсерке абыз өлеңдерінен философиялық даналық ойларды анықтаңдар. Қазаққа тән ұлттық қасиетті табыңдар.

2.Абыз мұраларының жыраулар поззиясымен үндестігі.

3. Ел аузында сақталған толғаулардағы Абыздың ішкі әлемін, образын сомда.

Ертеде қыпшақ руларының екі жүз жүз жылқысын Сүйіндік еліндегі Шорман бидің барымташылары қуып әкетеді. Мал иелері екі рет іздеп келіп, ұры кімдер екенін төндіре дәлелдеп мойындаса да, Шорман би бітімге келіспейді.

Дау ұлғайған соң қыпшақтар қиыла өтініп Байсерке абызды даугер етіп аттандырады. Байсерке қаржасқа даугер болып келгенде Шорман би:

- Әлі де даудан арманың бар ма? Ерігіп жүр екенсің! -деп кекетіпті.

Сонда Байсерке шешен көптің алдында тайсалмай, суырыла сөйлепті:

-Ерігіп үйден шыққам жоқ,

Айдап шықты өр зорлық.

Ілігі жоқ,кегі жоқ,

Нақақтан шапқан жау қорлық.

Мынау мақұл дейтұғын,

Бейуаздың қамын жейтұғын,

Еліңде әділ адам жоқ.

Екі рет келдім жігітім,

Бермедің оған бір бітім,

Сөз тыңдарлық жайын жайың жоқ,

Ұрлық-зорлықтан басқа білерің жоқ,

Арамнан басқа ілерің жоқ,

Ашу-ыза шыдатпады,

Еріккеннен келгенім жоқ.

Малыңды жина еліңнен!

Кекеткенге кемімен,

Айып-анжыңды түгел кес,

Зорлық істеткен мен емес,

Екі жүзден астам жылқымды,

Жібермеймін тегіннен.

Арсыз болсаң арындарсың,

Әділ болсаң қабылдарсың,

Кінәңді ал мойныңа,

Ұял таудай мініңнен,

Жүзге жүздің зорлығы жоқ,

Тайма түзу жөніңнен?-депті.

Шешен дауды жеңіп,ауылына қыруар олжамен келген күні халқына былай деп уағыз айтыпты:

-Уа,ағайын!

Қарсы бұтақ болмасаң,қарындас көп,

Қарындаспен татулық тоқ,

Ағайынға сыймасаң сотқар болып,

Қайда барсаң тиеді көзіңе шөп.

Шамаң келсе ұстағың елді бүтін,

Досыңнан шықпайды ешкім шетін,

Ашудан ақыл-ойды бұрын жұмса,

Жігіттер,табу қиын көптің ырқын.
Тапсырма

1.Мәтінді оқып,шешендік даудың өзіндік ерекшелігін атаңдар.

2.Шешендік жөнінде қазақ жырауларының өлеңдерінен үзінді тауып, жаттаңдар.

3. «Көре-көре көсем боларсың, сөйлей-сөйлей шешен боларсың» тақырыпта ойтолғау жазыңдар.

Венн диаграмасы бойынша аңыз бен шешендікті салыстыр.

Ұқсастығы__Шешендік_сөздер__(ерекшелігі)'>Аңыз әңгімелер (ерекшелігі)	Ұқсастығы	Шешендік сөздер (ерекшелігі)

Салыстырыңдар.Шешендік толғау,шешендік арнау, шешендік даудың ұқсастығы мен ерекшелігі.

Өмір бойы дәулеті құрала қоймаған Байсерке абыз бір жылы жалғыз атынан айырылып,жаяу қалады.Баяғыдай ел аралайын десе, мінгіші жоқ. Үйінде біраз жабырқап жатады да, ақыры өзінің шаруасы мығым Бөрібас деген жомарт жолдасына бір ауылдасы арқылы былай хат жазып жібереді:

Менен сәлем Бөрібасқа,

Тілек бірге,жан басқа.

Жүйріктігі өзімдей,

Мықтылығы өзіндей,

Сұлулығы Жантастай,

Семіздігі Байтастай,

Бір ат берсін марқасқа!

Сезімтал Бөрібас сөзін қашанда тұспалдап айтатын шешеннің сезімдік пен жүйріктік бір малдың бойынан табылмайтындығы, сондықтан кемінде, екі ат сұратқанын түсінеді де, мінуіне бір жүйрік жорға, соғымына бір ту бие жетектетіп жіберген екен.