2 Ертіс жалпы орта білім беру мектебі Көпеева Әлия Қамариденқызы Дидактикалық материалдардың топтамасы қазақ тілі мен әдебиеті тереңдетілген

Сұрақтар мен тапсырмалар

1. Оқып шығып,мазмұнын айтыңдар, Иса Байзақов туралы білетіндеріңді мәтінге қоса баяндаңдар.

2. Өз өмірбаяндарыңды жазыңдар.

3. Мына кестені толтырыңдар.

Иса Байзақов

Туған жері
Туған жылы
Тұрмыс жағдайы
Шығармаларының жариялануы
Иса шығармаларын зерттеушілер

Иса шығармаларының атауын жүйе бойынша толтырыңдар

Күн бүгін күндегіден неге нұрлы,

Сөз бүгін неге әдемі,неге сырлы.

Сипаттап ел тұрмысын құйылды сөз.

Түйінді шешпек болып неше түрлі.
Бұл нұрлы сәулеленген баспа күні,

Әлемге ұран салып шыққан үні.

Баспасөз жұртшылықтың жаққан шамы,

Ескеріп еңбекшілер ұқсын мұны.

Қараңғы неше мың жыл болған зарлы,

Сендерге ақыл айтып,білім берер,

Үлгі алу баспасөзден өнер алды.

Қаламгер тілшілері өзгермейтін,

Білім мен мәдениет өркендеуге,

Шырағын партияның сөндірмейтін.

Әлемге жарық күндей нұрын шашсын,

Болғандай дос сүйінер,жау күйінер,

Көркейіп көп жасасын,алға бассын!

1.Өлеңді мәнерлеп оқып шығып,не туралы жазылғанын өз сөздеріңмен әңгімелеп беріңдер.

2.Өздерің қандай төл газет,журналдарға жазыласыңдар?

3.Баспасөз стилінің өзіндік ерекшеліктерін айтыңдар,оның жұмсалу формалары туралы әңгімелеңдер.

4. «Мектеп тынысы»тақырыпта жергілікті жердегі баспаларға мақала жазыңдар.
Қарашы домбыраның еркесіне

Қарашы домбыраның еркесіне,

Исаның шығып алды желкесіне.

Домбыра –екі ішекті,тоғыз перне,

Арқаның кез болдың ғой еркесіне.
Толқынды топшыменен қақ айырып,

Өлеңнің мен жүзейін өлкесіне.

Самғайын қанатымды жел үйіріп,

Қонғандай Оқжетпестің өркешіне.

1.Өлеңді қара сөзге айналдырып жазыңдар.Стильдік талдау жасаңдар.

2.Өлеңді қара сөзге айналдыруда стиль ерекшелігіне назар аударыңдар.

3.Өлеңдегі кейіптеу,метафора,эпитет,теңеу сөздерді тауып,мағынасын ашып беріңдер.

4.Теңеулер мен эпитеттердің қандай стильдерде қолданылатынын айтыңдар.

5.Халық ауыз әдебиетінен теңеу,эпитеттерді теріңдер.

Ай қабақ,алтын кірпік,қызыл ерін,

Кел десең неге аяйын аттың терін,

Сары ағаш сазға біткен секілденіп,

Қай жерде отыр екен бұраң белім.

Базардан алып келген күміс құман,

Жігітті адастырған қалың тұман.

Арадан қыл өтпестей тату едік,

Біздерді араз қылған қай антұрған?
Тапсырма

1.Өлеңді мәнерлеп оқыңдар.

2.Өлеңді ұйқас түріне талдаңдар.

3.Тұрақты эпитеттерді қатыстырып,сөйлем құраңдар.

4.Өлеңнен тұрақты тіркесті тауып,синонимдік қатарын құрыңдар.

5.Үлгі бойынша кестені толтырып,бірнеше тұрақты тіркестерді қатыстырып,мәтін құраңдар.

Алтайдың кербез сұлу азат қызы,

Шырқатып ән салғанда жайнап жүзі.

Қайысқан қара орманда құлақ түріп,

Жымыңдап масайрайды көк жұлдызы.

Алтайдың жерінде нұр,көгінде күн,

Тіпті жоқ,ұнамастай бойында мін.

Нұрлы жүз,құралай көз қарындастырың,

Көрдің бе қара шашы төгілгенін?

Алтайдың құлпырып тұр сай-саласы.

Болған соң елі нұрлы,жері шалғын,

Қалайша ән салмасын қыз-баласы.

1.Өлеңді мәнерлеп оқыңдар.

2.Ақынның қолданған бейнелі сөздеріне теориялық талдау жасаңдар.

3.Өлеңнің қанша буынды екенін,қандай ұйқасқа құрылғанын анықтаңдар.

4.Өлеңдегі табиғат суреттері қалай сипатталған.

5.Өздерің мекендеген ауыл,қаланың табиғат көрінісін суреттеп,мәтін құрастырыңдар.

Жігіттер өнер үйрен заманыңда,

Теңшілдік түгелімен өз қолында.

Түрлендір шаруаңды,түс жарысқа,

Талабың алға басып тұрғаныңда.
Қарсы тұр жан аямай тап жауына,

Алданба залымдардың арбауына.

Танысып күнделікпен,өнер үйрен,

Тез тырыс ұлы еңбектен қалмауыңа.

1. Өлеңді оқып,ондағы терең ойлы,өмір шындығынан туындаған сөздерге көңіл аударыңдар.

2. Абай өлеңдерімен салыстырыңдар.

3. Өнерлі адамның моделін салыңдар.

4. Өлеңнің 1-2 тармағына синтаксистік талдау жасаңдар

5. Өлеңді жаттап алыңдар.

***

Алтайдың айналасы шөккен алтын

Бір кезде қоңсы қонған жарлы жалшы,

Міне,бүгін екпіндеп басты қарқын.
Алтайдың кен шығады саласынан,

Биік құз,терең жартас арасынан.

Соққанда болат балға шүйдесінен,

От шығады жарқылдап шүйдесінен.

***

Жазылып жарқын дала,сағым қалқып,

Жайқалып қызғалдағы жер құлпырып,

Көкорай мұрын жарды иісі аңқып.
Аңғардың алабында шешек жарып,

Нұрланған еңбектен гүл шамдай жанып,

Желкілдеп колхоздардың көк егісі,

Көк түлеп топырақтан тамырланып.

Ақша бұлт ақ торғындай басын иді,

Құрылған қыз,жігітке шымылдықтай,

Жағалай қарағайдан шашақ түйді.

Таулардан ағып жатыр төмен құлап,

Бүйірден бұлақтар жамырасып,

Ән қосты сылдырына жел шуылдап.

1.Өлеңді оқыңдар.

2.Берілген үзіндіде ақын жылдың қай мезгілін жырлаған?

3.Жыл мезгіліне сай келетін сөздермен кестені толтыр.

Жалқаулық надандықтың бір белгісі,

Қуанарлық наданның жоқ үлгісі.

Кеңестің кеңдігінде білім алмай,

Текке қарап оңар ма жүрген кісі.
Еңбексіз пайда іздеген арам тамақ,

Қуат беріп наданға болады жақ.

Ойласаң сары уайым соқырлықта,

Көгертеді қай жанды ондай ақымақ.

1.Өлеңді мәнерлеп оқыңдар.

2.Жалқаулық надандықтың бір белгісі дегенді қалай түсінесіңдер?

3.Осы өлеңді С.Аронұлының «Жақсы мен жаман адамның қасиеттері»атты өлеңдерімен ұштастырып көріңдер.Жақсы,жаман адамның қасиеттерді тізіп көрсетіп,кестені толтырыңдар.

Ақерке,ақ күмістей сенің жүзің,

Кетерме көкейімнен айтқан сөзің.

Ақылың айдын шалқар көл секілді,

Жанарлы қара нәркес екі көзің.
Күлкің гүл жас баланың жанарындай,

Ақерке айтып бітпен құмарымды-ай.

Болса да жасың кіші,білімің-дария,

Әнімді арнамаймын саған қалай?!

Асылдың өнер,үлгі есіл-дерті.

Шырқайын Ақеркенің айғайымен,

Өзімдей берік болсын,жігіт серті.

1.Өлеңді нақышына келтіріп,мәнерлеп оқыңдар.

2.Өлеңдердегі көркемдегіш сөздерді картотекаға түсіріңдер.

3.Өлең жолдарындағы тыныс белгілерінің қойылу себебін түсіндіріп,ережелерін еске түсіріңдер.

Өлеңнен бұлақ ағызған,

Түрінен тұр тұрғызған,

Ақыннан-ақын Абайға,

Ұлы халқың ардақтап,

Тарихи белгі тұр сақтап,

Мың сан жылға,талайға.

Даналығың өлмейді,

Өлуге жол бермейді.
Халқың үшін қалдырған,

Адам мейірін қандырған,

Інжумен егіз сөздерің,

Бірі қымбат бірінен,

Алтын мен зұфар зерінен,

Өлеңмен салған іздерің.

Іші-сырты сыны бал

Сыры терең,тілі бай.

1.Өлеңді мәнерлеп оқып,кімге арнап жазылғанын байқаңдар.

2.Ақынның сөз саптау шеберлігіне ақын қандай баға берді.

3.Абай Құнанбаев туралы не білесіңдер.

4.Абайға арнау шығарыңдар.
Жастарым.

Жастарым еңбекші елдің болатысың,

Сүзілген жібек баулы қанатысың.

Қар жауып,ысытық,аяз көрсеңдағы,

Құлпырып өңі түспес жанатысың.
Өрімдей емен ағаш сен сабағы,

Дұшпанның саған батпас бар жарағы.

Сауытың үстіндегі сұр костюмің,

Адымда ұлы жолмен алдындағы.

1.Ақын сендердің бошақтарына қандай сенім артқан?

2.Өлеңнен бірнеше сөз тіркестерін теріп, талдау жасаңдар.

Сөзжұмбақты шешіңдер.