Мақсаты: Рухани-адамгершіліктің даму тарихы. Философиялық, педагогикалық, психологиялық құндылықтардың жіктелуі. Тірек ұғымдар

3. 
   Құндылықтардың жіктелу ерекшеліктері.
   
4. 
   Негізгі құныдылықтарға сипаттама.
   

№10 дәріс тақырыбы: Толеранттылық. Үйлесімді даму.

Толеранттық сезімді қалыптастыру жолдары.

Жастық шақ - әлеуметтік-психологиялық құбылыс.

Жеке тұлғаның өзіндік ерекшеліктері және оның педагогикалық процесте ескерілуі.

Тәуелсіз Республикамыздың болашақ азаматтарын тәрбиелеуде ой-санасы, көкірек көзі ашық, рухани жетілген тұлғалардың осы бағытта атқаратын міндеттері орасан зор. Рухани жетілген тұлғалардың айналасында ізгі ниетпен мақсатты көздеген адамдардың топтасуы, көпшіліктің сана-сезіміне, іс-әрекетіне ізгі әсер етеді. Сондықтан да жастарды дүниені ғылыми, философиялық, діни бірлікте тануға, ол үшін өзін-өзі жетілдіре білуге баулу қажет.

XX ғасырдың басындағы ағартушылар Ш. Құдайбердиев,

С. Торайғыров, М. Қашимов және қазақтың алғашқы педагог-ғалымдары Ж. Аймауытов, Ж. Жұмабаевтар мәдениеттің қалыптасып, дамуына, жастарды рухани-адамгершілікке тәрбиелеудің мақсаты мен міндетін, әдісі мен құралын қалыптастыруға айтарлықтай үлес қосты.

Ойшыл –ақын Ш. Құдайбердиев “Этика”, “Әдептілік”- атты өз еңбектерінде моральдық идеалдар туралы толғанады, мейірім, махаббат, жауапкершілік, бекзаттық, кісілік, т.б. қасиеттерінің жалпыадамзаттық рухани-адамгершілік құндылығының маңызын дәлелдейді. Осыдан келіп адамгершілік-рухани дамыған тұлға –адамзат санасынан туындаған дүниелік құндылық бағдарын бойына жинақтайтын, сол арқылы дүниеге тұлғалық мәндегі объект ретінде қарайды. Олай болса, өмірге осындай дүниелік қатынастан, өмірге қанағаттанбаудан тұлға ізденіске түсіп, өзін-өзі дамытады. Өмірдегі қанағаттанбаушылық тұлғаның адамгершілік-рухани қалыптасуының белгісін көрсетеді. Рухани- адамгершілік құндылықтарды қалыптастырудың маңызды педагогикалық міндеттері- студенттердің белсенді өмірлік позициясын, қоғамдық борышқа саналы көзқарасын, сөз бен істің бірлігін, адам нормаларынан ауытқушыларға жол бермеуді қалыптастыру болып табылады.

Ағартушы Ш.Құдайбердиевтің “Адам болып туғанмен, адам боп қалу өте қиын”- деп келетін сөз тіркестерінен адам деңгейінде өмір сүру, дүниені танып білу, оған баға беру, сын көзбен қарау, болмыстағы кездесетін ұлылы-кішілі оқиғаларға терең зер салу, оны жүрегімен, жанымен , бүкіл болмыс бітімімен сезіну адам болып қалу адамның тек қана жеке бас мінезіндегі, болмысындағы жайттарды өзін-өзі түсінуге, рухани дамытуға шақырады.

Осы арада өзінің философиялық, психологиялық жалындаған ойларында адамның рухани байлығының жұтаңдауы, әлсіреуі қоғамдағы басты мәселенің бірі – қарым-қатынас пен өзара қарым-қатынастағы өзара түсініспеушіліктен, шынайы-таза көңілдің болмауынан, ішкі түйсік көздерінің көмескіленуінен және оның ашылмауынан өрбитінін айтып жеткізеді. Жүрегі жоқ адамдардан қорқамын- деген сөздерінен рух үндестігін рухани жан-дүниенің үйлесімді дамуын қамту керектігі айтылып тұр. Діннен қорықпау керек. Таза ислам дін жолындағы рухани мәдениетті дамыту барысында студенттердің бойындағы көптеген өрескел қылықтарды жоюға болады. Рух тазалығын сақтап, жүрегінің көзі ашылғанда ғана санасына саңылау еніп жан-жағындағы тәрбиелік маңызы бар адамның әдебі, адалдығы, рухани тазалығы, сыйластығы, жанашырлығы, бағалауы, қамқорлығы, махаббат мейірімі қалыптасары сөзсіз.

Жоғары білім беру – бұл қоғам мүшелерінің, жеткіншек ұрпақтың адамгершілік, интелектуальдық, мәдени дамуының жоғары деңгейін қамтамасыз етуге бағытталған тәрбие беру мен оқытудың үздіксіз процесі.

С.А. Назарбаева өз сұхбатында “…Білім беру – бұл ұлттық және жалпыадамзаттық қазыналар, ғылым мен практиканың жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыру және дамыту үшін қажетті жағдайлар жасау, жеке адамның рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін ашу, адамгершілік пен салауатты-өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, әрбір адамды дамыту үшін жағдайлар жасау жолымен оның интеллектін байыту. …Өзін-өзі тану бағдарламасының міндеті-тұлғаға өзін-өзі тануға өзін және әлеуметтік ортасын түсінуге және өмірдегі өзгеріп жатқан жағдайларға бейімделуге көмектеседі… ”.
№11 дәріс тақырыбы: Өмірдің бастауы – махаббат.

1. Махаббат түрлеріне түсінік.

2. Сезіммен ерік, жігер түсінігі.

3. Шынайы сезімнің тазалығы мен пәктігі.

студенттерге жан-жақты сапалы білім беру, жалпы жоғары білім беру желісін жетілдіру – оны барынша ізгілендіруді, жас жеткіншек ұрпаққа адамгершілік тұрғыдан тәрбие беруді жаңартуды талап етеді. Біздің жас мемлекетіміз қоғамымыздың зиялылық әлеуетін сақтап қана қоймай, оны жаңа нарықтық қатынастар шеңберінде жаңалап түлетуге, жоғары білім даярлық аясында кәсіптік шеберлігі жоғары, адамгершілік, имандылық, ар-ұят, отаншылдық сияқты қадір-қасиеттерді бойына сіңірген ұлттық интеллегенцияның, зиялы қауымның жаңа легін даярлауға мүдделі болып отыр.

Осы орайда өзіндік таным жобасының авторы С.А. Назарбаеваның [29]. “Қазіргі уақытта қоғамдағы балалар мен жас жеткеншектердің тұлғалық дамуында рухани -өнегелі тәрбиесі, гормониялық дамуын зерттеу аса қажет” – деп көрсетеді. Бұл орайда С.Назарбаева қазіргі жастар тәрбиесінде [30] этика, эстетика, рухани жан азығын өмірге деген көзқарасты өзгертіп, барлығына тек қана сүйіспеншілікпен, махаббатпен, ізгілікпен қарауға, өзінің ішкі жан дүниесін өзгерткенде, толықтырғанда ғана ол адамнан жоғары білікті азамат шығатынын “Путь к себе” еңбегінде көрсетіп кетеді [31]. “Быть здоровым человеком значит привести в равновесие тело, разум дух, установить мир и спокойствие в самом себе. Найти путь к себе. Без духовной любви всякое обучение бесполезно”-деп, бұл тұрғыда ғалым, білім алуда оны сүйе білуге, талпынысқа шақырады. Қоғамды ізгілендіру- XXI ғасырдың табалдырығындағы өркениетті дамудың талабы, мұның өзі әлеуметтік қатынастарды ұйымдастырудың тиімді нысандарына қол жетуіне байланысты болып отыр, әрі бұл қатынастарда алдымен әлемнің тұтқасы ретінде адам аса айшықтана көрінеді. Ендігі жерде ізгілендіру мақсатына жету құралы зиялылықты қалыптастыруды, сезім, көңіл-күй мәдениетін тәрбиелеуді, өмірлік құндылықтар мен бағдарлардың белгілі бір жүйесін орнықтыруды көздейтін сан қырлы процесс болып табылады. Өйткені, біздің ертеңгі күні осы қазіргі мәдениетті, бүгінгі білім, тәрбие берудің аясында өзіміз қалыптастырған қоғамға қадам басатындығымыз айқын.

Философиялық, педагогикалық, психологиялық шолу жасай келе адами қасиеттерді бейнелейтін, адамгершілікке бағытталған адами құндылықтарға тағы бір рет тоқталсақ. Құндылықтар - тәрбие мен оқытудағы адамгершілікке бағытталған идеалдар. Оларға шындық, қайырымдылық, тұлға, пайда, бостандық, махаббат, шығармашылық, т.б. жатады. Құндылықтар- идеалдарды қабылдау немесе қабылдамау сезімі арқылы айқындалып, ақыл-ой сана арқылы қабылданады. Құндылықтар – құрметтеу, қошеметтеу, қабылдау тәрізді бағдарды білдіреді. Құндылықтар- сезіммен ақыл-ойдың ұштасуын және сол арқылы адамның іс-әрекет бағдарын белгілейді.

Құндылықтар тек объективті, яғни шынайы ғана болады, ол адамға тәуелді емес, солай бола тұра, субъективті, өйткені ол адам санасында орын алады. Құндылықтар сезім арқылы қабылданады, ал сана арқылы оны түсінуге болады, соның нәтижесінде тұлға құндылық бағдарды игереді де, іс-әрекет етеді.