- Қазірге дейін қаралған істердің ішінен 91 кісіге ақтау үкімінің шығуы оған дәлел болатын шығар деп ойлаймын. Сотқа төрағалық етуші судьяның алқабиге ықпал ете алмайтыны қолданыстағы заңда көрсетілген, – Себебі, судьяның айтуынша, «алқабилер кеңесі бөлмесінде сотқа төрағалық етуші судья бірге отырғанымен, алқабилер үкім шығарарда жасырын дауыс береді . Ал жасырын дауыс берушіге төрағаның ықпал етуі мүмкін емес». Елімізде біраз жылдан бері алқабилердің қатысуымен сот мәжілістері өтіп келеді. 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап елімізде аса ауыр қылмыс жасаған адамдарға қатысты қылмыстық істерді алқабилердің қатысуымен қарау енгізілген. Мұндай істер алқабилердің қатысуымен тек қана сотталушының өтініші бойынша қаралады деп заңда нақты бекітілген. Ол одан бас тартса, қылмыстық іс кәсіптік судьялардың қарауына жатады. 2010 жылдың қаңтарынан бастап алқабилердің қатысуымен
қаралатын істер жаңа құрылған мамандандырылған кылмыстық істер жөніндегі сот құзырына жататын болды.
Алқабилердің ең басты мақсаты қылмыстық істі қарағанда әділдік пен бейтараптықты сақтап, заң талабына сай шешім қабылдау екендігі белгілі. Өкінішке қарай, кей кезде олар бейтараптықты сақтамай, сотталушының кінәлілігіне айғақтардың жеткіліктілігіне қарамастан, керісінше шешім қабылдауы да орын алып тұрады.
Алқабилермен қаралатын істердің тағы бір ерекшелігі, ол еліміздің 25 жасқа толған азаматтарының сот билігіне қатысуына жағдай жасайтындығында десек, артық айтқандық болмас. Осындай істерді қарау барысында алқабилерге шешім шығаруға тек қана сотталушының айыпталу фактісі ғана ортаға салынады, олар сотталушының бұрын сотталғаны туралы, есірткіқұмарлығы, араққұмарлығы сияқты жаман мінездемесі туралы және өзге де қолайсыз жағдайлары жөнінде мәліметтерді, алдын ала сотталушы туралы теріс пікір туғызбау үшін білмеуі тиіс. Сондықтан, сот отырысында аталған жағдайлар қатаң бақылауда ұсталуы шарт, тараптар жағынан, басқа да қатысушылардан осындай заңбұзушылыққа баруына жол берілмеуі қажет.
Жақтардың жарыссөзі екі бөлімнен тұрады. Біріншісі алқабилердің қатысуымен өтсе, екінші бөлігі оларсыз өтеді. Тағы бір ерекшелігі, кеңесу бөлмесінде 10 адамнан құралатын алқабилермен кәсіби судья сотталушының кінәлі не кінәлі еместігі туралы шешімді құпия, жазбаша түрде бюллетень арқылы негізгі үш сұраққа дауыс беру жолымен шешеді. Өмір бойы бас бостандығынан айыру жазасын тағайындау үшін алқабилер мен судья бірауыздан дауыс берулері қажет. Он бес жылдан артық мерзімге бас бостандығынан айырып, жаза тағайындауға ең кемінде алқабилер алқасының 8 мүшесі қолдап дауыс беруі шарт.
Алқабилермен шығарылған үкім процессуалдық заңнаманы сақтай отырып шығарылса, жаза мөлшері өзгертілуге, үкім бұзылуға жатпайды.
Алқабилердің қатысуымен өтетін соттарда негізінен алқабилердің салиқалы ұстанымы, рақымшылдығы, ар-ұяты сияқты «адами факторының» әсері үлкен болады. Мемлекеттік айыптаушы да өз ұстанымын дәл осыған сүйене отырып жасауы шарт. Осыған орай, ол айыптау сөзін қарапайым да ұғынықты тілмен, алқабилердің көзін жеткізетіндей, осындай шешім қабылдау арқылы азаматтық, конституциялық міндетін адал орындап, арына дақ түсірмейтіндігін дәлелдейтіндей тұжырымдап айтып бере білуі керек.
Осы орайда, мемлекеттік айыптаушылардың біліктілігін арттыру бағытында мақсатты жұмыстар жүргізіліп келеді. Облыстық прокуратурада осы тақырыпқа арналған арнайы семинарлар өткізіліп тұрады. Сот тәжірибелері негізінде әдістемелер мен пайдалы ұсыныстар дайындалады. Сот шешімінің әділ және заңға сай болуы көбіне мемлекеттік айыптаушылардың сот мәжілістерінде өз ұстанымдарын қалай және қай қырынан жеткізе алуына байланысты болмақ. Сондықтан да, прокуратура қызметкерлері өздеріне жүктелген осындай үлкен міндет биігінен көріну үшін кәсіби біліктіліктерін көтеріп, жұмыстарын уақыт талабына сай құруға жете көңіл бөледі.
– Заң бойынша алқабилер алқасына мүше болған азаматтың құқығы тұрақты судьяның құқығымен тең болып табылады. Ол дегеніміз, судьяның қандай құқығы болса, ол да сондай құқыққа ие деген сөз. Сондықтан, шешім қабылдау мәселесі қаралған кезде әр алқаби бейтарап, құпия тұрде бюллетень арқылы қойылған сұрақтарға жауап беру жолымен өз құқығын іске асырады. Шешім қабылдауда алқабиге ешкім ықпал етуге тиіс емес, заң бойынша оған тыйым салынған. Сондықтан, оларға жүктелген сот атқару жұмысы өте ауыр да жауапты мәселе, оны атқаруға немқұрайды қарауға болмайды. Бұл осы күннің өзекті мәселесі деуге толық негіз бар. Ал, кеңесу бөлмесінде болған жайттар заң талабына сай жария етуге жатпайды, ол – құпия. Дегенмен де, сот болғасын, адамның тағдырын шешу оңай шаруа еместігі баршамызға мәлім, соған қарамастан, алқабилер шешім қабылдаудан тыс қалмауы тиіс. Осыған орай, түсінбеушіліктер, пікір қайшылықтары болуы мүмкін, олай болуы керек те, өйткені, пікір қайшылығы арқылы ақиқат, объективтік, заңдылық мәселесі шешіледі.
Әрине бұл шағын курсыстық жұмысымда қылмыстық құқықтың барлық жүйелерін қамту мүмкін емес. Өйткені біздің өмірімізде қылмыстық құқық мәселерінен тұрады. Алқабиге кандидатты істі қарауға қатысудан босатуға байланысты барлық мәселелерді сондай – ақ өздігінен бас тартуларды және алқабиге кандидаттарға мәлімделген қарсылық білдірулерді төрағалық етуші кеңесу бөлмесіне кетпей жеке – дара шешеді.
Меніңше жалпы құқық дегеніміз кең ұғым. Қылмыстық құқықта алқабилердің қатысуымен ңстер бойынша іс жүргізу тықырыбы ең негізгілердің бірі болып табылады. Себебі қазір барлығы заң аясында атқарылуы тиіс. Мен осы курстық жұмысымда осыған азды – көпті тоқталған болдым.
|
