3-4 ДӘріс туризмнің Қалыптасып, даму тарихы

Алғашқы саяхатшылар қатарына Океания (Мұхиттық аралдар) тұрғындары кіреді. Олар Оңтүстік-шығыс Азияда Микронезия, Тынық мұхитына, Маркиза аралдарына, Туамлту архипелагына (топаралына) Канос қайықтарымен жүзіп бара алған. Б.з.д. 500 ж. Полинезиялықтар 2000 мин қашықтықта орналасқан Гавай аралдарына дейін жүзіп барған. Жүзу барысында арнайы құралдардың болмағандығына қарамастан күн мен жұлдыздардың орналасуын, мұхит толқындарының, бұлттардың қозғалысына және құстардың ұшу жолдарына қарай отырып көкжиек сызығын бағдарлай білген. Олардың тұщы сулармен тамақ қорын қалай толықтырып отырғандығы бізге белгісіз. Жерорта теңізі жағалауының тұрғындары өз саяхаттарын сауда, діни және емдік, мақсатта пайдаланғандығы белгілі. Діни кітаптарда керуен жолдарымен саудагерлер, саяхатшылар жүріп өткен жерлері туралы мәліметтерді кездестіреміз. Ертедегі грек оқымыстылары б.з.д. 5 ғасырдағы Перадот б.з.д. 4 ғғ. Пидей т.б. жаңа территорияларды ашу басқа елдермен танысу мақсатындағы ұйымдастырылған жорықтарға қатысқандығы мәлім. Б.з.д. 776 жылдан бастап олимпиялық ойындардың өткізілуі, спорт сүйер қауымның, өнер адамдарының Жерорта теңізі маңы елдерінен көптеп қатысуына байланысты олимпия өтетін аймақта, демалатын, спорттық жарыс өтетін ареналардың салынуына мүмкіндіктер жасалады. Әртүрлі елдер, жерлер туралы мәліметтердің жиналуына орай Страбон (63 ж. б.з.д.), Птоломей (90 — 163 б.з.д.) карталарында географиялық тұрғыда картографиялық мәліметтер берілген.

Ертедегі Рим туризм тарихына өзіндік үлес қосты. Рим имперасы аумағы қалалары тарихи-табиғи нысандары туризмнің дамуының алғы шарты болып табылады. Римдіктер атпен 100 милдік қашықтықта жүруге қолайлы жолдар арқылы атақты Храм, т.б. тарихи ескерткіштерді табиғатта тамашалау мақсатында, серуен жорықтар ұйымдастырған. Египет аумағындағы ескерткіштер мен пирамидалар қызығып тамашалайтын танымдық нысандарға айналған. Рим империясының дәуірлеу заманында ауқатты римдіктер Грекияда білім алу мақсатында кейінірек ойын-сауыққа демалу, тынығу мақсатында адамдардың Грекияға көптеп келуін байқаймыз. Емдік мақсаттағы жылы минералдық бұлақтар пайдаланылған.

Осы кезден бастап Рим империясы аумағында мемлекеттік демалыс үйлері ашыла бастады. Олардың орналасуының өзі атпен бір күндік жол жүруге есептелінген. Олар мемлекеттің басты жолдар бойындағы қалаларда орналасқан. Саяхатшылар мен мемлекеттік қызметкерлер, хат тасушылар Рим қаласынан Кіші Азияға дейін т.б. шет аймақтарға шыға алған. Ұлы Александр патшалығы тұсында түркі жеріндегі Эффес қаласы ірі сауда орталығына айналған болатын (б.з.д. 334 ж.). Бұл қалаға жан-жақтан келуші адамдар тобы (туристер) акробаттар және сиқыршылар өнерін қызықтауға, көңіл көтеруге, демалуға келген екен. Рим империясының күйреуі (б.з. І ғ.) байланысты адамдардың бір қаладан екінші қалаға, бір елді мемлекеттен екінші мемлекетке барып қайту қозғалуы азайды. Инфрақұрлымдық салалардың, жолдардың демалыс аймақтарының іске жарамсыз болуы — ұры қарақшылардың көптігінен, саяхат серуен құру адам өміріне қауіп-қатер туғызды. Сондықтан да 15 ғ-ға дейін адамдардың көпшілігі киелі жерлерге бару мақсатында жолға шыққан. Еуропалықтардың крест жорықтары кезінде көрші жерлерді басып алу мақсатында адамдардың көпшілігі бөтен елдің жерін, байлығын басып алу мақсатында әскери жорықтың жолымен жүріп отырған. Нәтижесінде шығысқа қарай дін адамдарымен оны уағыздаушылар Еуропа халықтары, ал ауқаттылар емдік сауықтыру орындарына барып демалуға мүмкіндіктері болған. Адамдардың әр түрлі мақсатта өздері тұрған жерден шет территорияларға шығуы географиялық білімнің жаңа жер туралы мәліметтердің жиналуына әсер етті. Онда сипаттамалар, жазбалар картографиялық мәліметтер Афанасий Никитин, Марко Поло, Васко де Гама, Христофор Колумб сияқты саяхатшылар нәтижесінен байқаймыз.

15 — 17 ғ.ғ. Ұлы географиялық ашылыстар туризм тарихындағы қомақты орынға ие. Құрлықтар мен жаңа жерлердің ашылуы жиhанкездердің атпен, жаяу, қайық, кеме, темір жолдарды игеруге саяхатпен серуен экспедициялардың қалыптасуымен дамуына туризм түрлерінің шығуына, пайда болуына әсерін тигізді.

Орыс саяхатшыларымен жиhанкездердің географиялық ашылулары Евразияның зерттелмеген аймақтарын ашуға, игеруге ат салысты.

1639 ж Поярков, Дежнев, Масквитин И. Сібірді кесіп Охота теңізі жағалауына шыққан.

1643 — 46 ж.ж. В.Д Поярков Якутск жерінен Тынық мұхит жағалауына жетеді. Ал С. Дежнев Азия мен Америка арасындағы бұғазды, ал 1696 ж. В.Т Атласов Камчатканы ашып, орыс саяхатшыларын 1711 ж. Курил аралдарына шығарды. 1732 ж. И. Федоров экспедициясы Аляска жағалауына жетеді. В. Беринг Алеут аралдарын аша отырып Азия мен Америка арасындағы бұғазды анықтаған, картографиялық мәліметтер жинаған. XVlll ғасырдағы орыс саяхатшылары Д.Я Лаптев, Х.П Лаптев, С.И Челюскин, Г.И Шелиховтар Америка, Азия жағалауларын, Охота теңізі ауданын, Камчатка және Курил аралдарын, Жапонияның солтүстігін зерттеуде көп үлес қосты. XlX ғасырдың басына қарай адамдар мекен ететін құрлықтардың ашылу процесі аяқталды. Барлық ірі өзендер, үлкен көлдер зерттеліп, картаға түсіріледі. Адам мекендейтін аумақтардың жер бедерінің негізгі ерекшеліктері айқындалды.

XІX және XX ғасырларда полюстар маңы игеріліп, мұхиттар зерттелді, Азия құрлығының аз зерттелінген ішкі аудандары назарға алынды. Орыс саяхатшылары XІX ғасырдың басында алғашқы дүние жүзілік саяхаттар жасады. Олар Н.Ф Крузенштерн және Ю.Ф Лисянскийлер (1803 — 1804 жылдар) болды, олардың нәтижесінде Тынық мұхитта жаңа аралдар ашылды. Теңізшілер М.П Лазарев, Ф.Ф Беллинсгаузен Аустралияға, Полинезияға барды және Антарктиданы ашты (1821 ж). Саяхатшы Н.Н Миклухо-Маклай Жаңа Гвинеяны толық зерттеді (XІX ғасырдың 70 жылдары), ал орыс зерттеушілері П.П Семенов-Тянь-Шанский және Н.М Пржевальский т.б. Тянь-Шань, Памир және Моңғолия арқылы Орталық Азияға ене отырып бұл аймақтың игерілуіне зор үлестерін қосты.

XX ғасырға қарай орыс саяхатшылары мен теңізшілері Азияның көптеген шекараға жақын жатқан географиялық аудандары мен үлкен кеңістіктегі жерлерді, Еуропа мен Азияның барлық жағалауларын, Солтүстік Американың бірталай жағалауларын зерттеп шықты, басқа да жаңалықтар ашты.