3-деңгейлі смж құжаты поәК поәК 042-05-14-5-05. 01. 20. 31. 03. 2011



бет2/5
Дата04.07.2018
өлшемі442 Kb.
#46408
1   2   3   4   5

ИНФАНТИЛИЗМ (лат. infantilis-бала)- 1) организм дамуының тоқтап қалуы. Инфантилизмге тән негізгі нышан -бойдың өсуінің тоқтап қалуы; бұл кезде көбінесе балаларға тән дене бітімі сақталады. Инфантилизмнің кейбір нысандары генотипке байланысты болады.

КӘСІПТІК БАҒДАРЛАУ (профессиональная ориентация)- әрбір тұлғаның индивидумдық мүдделері мен еңбек рыногының қажетсінуін есепке ала отырып халыққа кәсіп тандауда, іріктеуде не кәсіп ауыстыруда көмектесуді қамтамасыз ететін отбасының, оқу орындарының, мемлекеттік, қоғамдық және коммерциялык ұйымдардың ақпараттық және ұйымдастырушылық- практикалық іс-әрекеті.

КЕШЕНДІ ОҚЫТУ ЖҮЙЕСІ (комплексная система обучения)- оқу материалдарын жүйелі түрде байланыстыра оқыту.(экологиятану, табиғаттану т.б.)

КЛАСТЕРЛІК ТАЛДАУ (кластерный анализ)- көп өлшемді талдаудың математикалық процедурасы; бірқатар объектілерді сипаттайтын (мыс., сыналушыларды) көптеген көрсеткіштер негізінде оларды кластарға топтауға мүмкіндік береді және бұлай топтағанда өзге кластарға кіретін объектілермен салыстарғанда бір класты құрайтын объектілердің біртекті, ұксас болуы қамтамасыз етіледі. Объектілердің цифрлармен белгіленген параметрлерінің негізінде олардың арасындағы евклидтік өлшемдегі сияқты (көп қолданылатын), сонымен қоса, басқа өлшемдерде де көрінуі мүмкін болатын аракашықтықтар есеттеліп шығарылады. К.т. әдісі психолингвистикада көп қолданылады.

КОЛЛОКВИУМ (лат. collogium-әңгіме, әнгімелесу)- 1)- оқу сабақтары нысандарының бір түрі; оқытушылардың оқушылардың білімін тексеру мақсатында әңгімелесуі. Жоғарғы оқу орындарында К., әдетте, лабораториялық жұмыстың, оқу пракгикасының алдында студенттердің сол жұмыстарды орындауға қажеттік теориялық білімін байқау үшін жүргізіледі. Қазіргі оқу процесінде коллеквиумдае электрондық оқыту машиналары жиі пайдаланылады; 2) баяндамалар талқыланатын ғылыми жиналы.

КОНСПЕКТ (лат. conspeklus -шолу)-кітап, дәріс, баяндаманың мазмұның қысқаша жазу. К. Оқушының логикалық ойлауы мен сөйлеу мәдениетін жетілдіреді. К.- жазудың күрделі түрі. Сондықтан оқушы жоспар құру дағдыларын меңгерген соң ғана конспект жаздыруға ауысуға болады. Білім алушылар оқу процесінде берілетін білім мазмұнын қысқаша қағазға түсіріп, жазып отырады, яғни конспектілейді.

КОНТЕНТ ТАЛДАУ (ағылш. contents-мазмұн)- педагогикада пайдаланылатын зерттеу әдісі. М. Мәтін және өзге де тасымалдаушылардың (бейнежазба, сұхбат, балалардың жұмысы, мектеп кұжаттары, т.б.) өзіндік сипаттарын анықтау мен баға беруді білдіреді.

ҚАБІЛЕТТІЛІК ТЕСТІЛЕУ (тесты способностей)- жалпы алғанда қайсыбір мақсатқа жетудің әлеуметтік мүмкіндігін өлшеу үшін құрастырылған кез келген тест. Арнайы қабілеттерді, жалпы қабілеттерді және көпжақгы қабілеттерді мөлшерлеп анықтауға арналған түрлері құрастырылады.

ҚАЛЫПТАСТЫРУШЫ ЭКСПЕРИМЕНТ- жас тұрғысындағы және педагогикалық психологияда қолданылатын, зерттеушінің сыналушыға белсенді ықпал-әрекеті процесінде баланың психикасындағы өзгерістерді қадағалау әдісі.Қ.э. анықталатын фактілерді тіркеумен ғана шектеліп қалмай, арнамалы жағдайлар жасау арқылы жеке адамның психикалық дамуының заңдылықтарын ашуға, бұл процесті оңтайландыру мүмкіндіктерін анықтауға мүмкіндік береді. Нақ осы себепті баланың жеке тұлғасын қалыптастырудың шарттарын, принциптерін, жолдарын зерттеуде Қ.э. кеңінен қолданылады, психологиялық зерттеулердің оқу-тәрбие процесінің неғұрлым пәрменді нысандарын педагогикалық іздеумен және жобалаумен біріктіруді қамтамасыз етеді (қалыпгастырушы эксперименгтің синонимдері қайта өзгертуші, жасампаз, тәрбиелік, оқытушылық, генетикалық- модельдеушілік эксперимент, психиканы белсенді түрде қалыптастыру әдісі).

ҚАТЫНАС, БАЙЛАНЫС (коммуникация; отношение)- психологияда өзара әрекет моделін, ес процесін, фивиологиялық функцияларды, тілді түсіндіреді. Берілген ақпаратты хабарлау.

ҚИЫН БАЛАЛАР- тұлғалық дамуында көрінеу ауытқулары бар екенін көрсететін балалар санаты. Әдетте, балаларды бұл санатқа қосқанда олардың оқу-тәрбие процесінің дұрыс өтуіне кедергі болатын даралық-психологиялық ерекшеліктерінің сыртқы көріністері негізге алынады. Баланың мінез- құлқындағы кінәраттардың себептері алуан түрлі болады, оның қиын деп бағалануы көбіне нақты психофизиологиялық сипаттамасын көрсетпейді, ол туралы ата-аналар мен педагогтардың пікірін білдіреді. Қазіргі әдебиетте қиын балалар деп, әдетте, мінез-құлықтары жалпы қабылданған нормалардан көп ауытқитын және дұрыс тәрбиелеуге кедергі жасайтын балалар аталады. Сондықтан оларға қатысты тәрбиеленуі қиын балалар деген термин синонимі қолданылады.

ҚОРЫТЫНДЫ (вывод)- 1) жалпы және сөзбе-сөз мағынасы- сыртқа шығатыңның бәрі, организмнің кез-келген реакциясы немесе жүйенің өнімі; 2) ақпарат теориясында- шығатын сигнал.

ҚОСАРЛАП СТИМУЛДАУ ӘДІСТЕМЕСІ (методика двойной стимуляции)- орыс психологы Л.С. Выготскийдің (1896-1934) жоғары психикалық функциялардың жанама сипаты туралы тұжырымдамасы негізінде жасалған психологиялық әдістеме. Ұғымдардың қалыптасу процесін зерттеуге Л.С. Выготский мен Л.С. Сахаров қосарлап стимулдау әдістемесін бірігіп қолданды. Негізгі мәні-екі қатар стимулдар арқылы жоғары психикалық функциялардың іс-әрекеті мен дамуы зерттелді. Стимулдың бірі сыналушының іс-әрекеті бағытталған объектінің функциясын, екіншісі осы іс-әрекетті ұйымдастыратын белгілер функциясын атқарады. Стимул- объектіге - әр түрлі түстер, нышандар, өлшемдер, ал құрал стимулға әр фигураның сыртында жазылған сөздер алынады. Олар эксперименттік материалдар болып саналады. Бұл әдістеме, сондай-ақ жанамаланған ес пен зейінді зерттеуге де қолданылады

Құмарлықинстинктивті тілек, индивидті осы тілекті қанағаттандыру бағытында әрекет атқаруға итермелейді.
МАҚҰЛДАУ, ТӘЖІРИБЕДЕН ӨТКІЗУ (апробация; лат. approbatіо)- зерттеу барысында болжамның оң не терістігін анықтау мақсатындағы тәжірибелік байқау сынағы.

МЕКТЕП ЖАСЫ (школьный возраст)- балалардың өмірі мен дамуының кезені. Бұл кезең 10-11 жылға созылады және үш жас кезеңіне бөлінеді: 1) кіші мектеп жасы (6-7 жастан 11 жасқа дейін); 2) жасөспірімдік кезең (11-12-ден 14-15-ке дейін); 3) ерте бозбалалық шақ (15- тен 18-ге дейін). Бұл кезеңдердің әрқайсысы балалардың анатомиялық-физиологиялық және психикалық ерекшеліктерімен, олардың коғам өміріне араласу дәрежесімен, оқу-тәрбие жұмысы мазмұнымен, ұйымдастырылуымен сипатталады.

Мотивтер күресі­шешім қабылдаумен байланысты ерік әрекеттерінің сатысы.

МИНЕСОТТЫ КӨП ФАКТОРЛЫ ТҰЛҒАЛЫҚ САУАЛНАМА (ММРІ)- тұлғаның даралық ерекшеліктері мен психикалық күйін психодиагностикалық зерттеу әдісі, тұлғалық сауалнама санатына жатады. XX ғасырдың 40-жылдарында америкалық ғалымдар С. Хатеуейем мен Дж. Маккинли тұлғаның патохарактерологиялық даму синдромдарын клиникалық зерттеу әдісі ретінде талдап жасады, Зерттеу барысында сыналушыға оның әр түрлі өмірлік жағдаяттарға көзқарасын үлгілейтін 550 пайымдау беріледі де, «дұрыс», «дұрыс емес» және «айта алмаймын» деген үш жауаптың біреуін беру ұсынылады.Мәңді жауаптар арнаулы «кілттердің» көмегімен тіркеліп, одан соң сандык өңдеуден еткеннен кейін үш бағамдаулық және он базистік шкаласы бар профильдік параққа жазылады. Бағамдаулыққа «жалған» шкаласы (сыналушы жауаптарының шынайлығы), нәтижелердің анықтығы, корреакция шкаласы (мінез-құлықтың ұғынылмай бақылануы) жатады. Базистік шкалалардың атаулары әдістің бастапқы клиникалык бағыттылығын бейнелейді.:1- ипохондрия; 2- депрессия; 3- есірік; 4- психопатия; 5- ер және әйел қасиеттері; 6- параноялық; 7- психоастения; 8- шизоидтілік; 9- гипомания; 10- әлеуметтік интроверсия. Шкалалардың әрқайсысындағы көрсеткіштердің арақатынасы тұлғаның профилін құрайды. Дүниежүзілік практикада базистік он шкалаға қосымша тұлғаның көптеген даралық-психологиялық қасиеттерін көрсететін 200-ден астам шкала талдап-белгіленген. Отандық психология ғылымында бұл әдістеме әлеуметтік-мәдени жағдайдың ерекшеліктері, оны психикалық тұрғыдан сау адамдарға қатысты қолдану, сондай-ақ тестің кысқартылған нұсқасын пайдалану ескеріліп бейімделіп, кайта стандартталған. Осының нәтижесінде тұлғаны зерттеудің модификацияланған әдісі, тұлғаны зертгтеудің стандартталған әдісі және тұлғалық стандартталған клиникалық сауалдама жасалған. Бұларды қолдану арқылы тұлғаның нормадағы және патологиядағы даралық қасиеттерін анықтау мүмкіндігіне кол жетіп қана қоймайды, сонымен қатар мінездің шамадан тыс білінетін, қалыпты даму мен психопатиялық дамудың шекарасындағы сипаттары саласы анықгалып, ол мінез акцентуациялары деп аталады. Іргелі және қолданбалы психологиялық зерттеулердің әр түрлі салаларында кең тараған әдіс тұлғаның индивидумдық-тұлғалық ерекшеліктерін, стреске қарсы реакция типін, мотивациясының бағыттылығы мен ынталандырғыш күшін, қорғаныштык және компенсаторлық механизмдерін және басқа да көптеген тұлғалық қасиеттерін барынша нақты анықтайды. Әдістеменің формальдық көрсеткіштерінің математикалық базасы оны компьютерлік психодиагностика саласында ойдағыдай қолдануға жағдай жасайды.

МІНЕЗ БІТІСТЕРІ (черты характера)- өмір барысында біртіндеп қалыптасатын мінез ерекшеліктері. Бұлар бірнеше топқа бөлінеді. Кісінің айналасына, басқа адамдарға қатынасын білдіретін жағымды мінез бітістеріне адамгершілік, қайырымдылык, адалдық,т. б.осы секілді жағымды мінездермен қатар, қатыгездік, зымияндық, сотқарлық, т.б. ұнамсыз түрлері де кездеседі.

Неке–­ қабылданып отырған ақпаратты әсерлеу және кейінгі сақтау процесі.
ОҚЫТУ ДИАГНОСТИКАСЫ (диагностика обучения)- қандай да бір жүйенің күйін сипаттайтын белгілерді нақтылау және үйрену кезіндегі мүмкін ауытқуларды айту, олардың жұмыс режімінің бұзылуының алдын алу жолдарын айқындау.

ОҚЫТУДАҒЫ ТЕОРИЯ МЕН ПРАКТИКА БАЙЛАНЫСЫ (связь практики с теорией в обучении)- теориялық білімнің іс жүзінде білім, дағды, шеберлік тұрғысынан көрініс табуы. Оқушыларды нақгы іс-әрекетке үйретеді, тиісті әрекетке бейімделуге икемдейді.

ПСИХОДИАГНОСТИКА (психо... және diagnostikos - айырып тануға қабілетті)- адамның психикалық қасиеті мен күйін ғылыми дәлелді тәсілдер арқылы сандык сипатта бағалайтын және нақты сапалық тұрғыдан талдайтын, сөйтіп адам психологиясының көрінісі туралы дұрыс болжамдық мәлімет беретін ізденіс аумағы.

ПСИХОЛОГИЯ (грек. рsусһе-жан, logos-ілім)-тіршілік қарекетінің ерекше нысаны ретінде психиканың даму және функция атқару заңдылықтары туралы ғылым. Тіршілік иелерінің қоршаған дүниемен өзара әрекеттестігі психикалық процестер арқылы, актілер мен күйлер арқылы жүзеге асады; бұлар физиологиялык процестерден, актілер мен күйлерден сапалық тұрғыдан ерекше болғанымен, олардан бөлінуге келмейді.

ПСИХОПАТИЯЛАР (грек. рsусһе -жан, pathos - зардап шегу, ауыру)- мінез- құлық патологиясы; мұндайда субъектіде оның әлеуметтік ортаға бейімделуіне кедергі келтіретін қасиеттерінің іс жүзінде қайтымсыз айқындығы байқалады.

САЛЫСТЫРМАЛЫ ГЕНЕТИКАЛЫҚ ӘДІС (сравнительно-генетический метод)- жазба жұмыстарын, эпистолярлық мемуарларды, адамның басынан өткізген оқиғаларын, естеліктерін зерттеп, оның әр түрлі психологиялық ерекшеліктерін білу. Балалардың немесе үлкендердің психикалық әрекеттерін зерттеу кезінде оларды бір-бірімен салыстырып, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтайды.

Сезім­адамның өзінің заттар мен құбылыстарға деген қатынасын бастан кешіруінің негізгі формасы; тұрақтылық және төзіміділікпен ерекшеленеді; сезімдердің қалыптасуы мен дамуы тұрақты эмоционалдық қатынастың қалыптасуын білдіреді.

Стресс -­ эктремалдықөмірлік жағдайларда пайда болатын, адамнан жүйке­психикалық күштерін мобилизациялауды талап ететін эмоционалдық бастан кешірулердің ерекше формасы.

ТАХИСТОСКОП (грек. tachis-тез, жылдам, skoreo- қараймын)-қысқа уақытта көру стимулдарын көрсете алатын аспап. Тахистоскоптың механикалық түрін неміс психологы В.Вундт (1832-1920) жасады. Тахистоскоптың электронды түрі де бар. Проекциялы тахистоскоп арнайы диапроекторлармен жұмыс жасайды, оның каналдары ақпараттарды береді. Ес, қабылдау процестерін зерттеуде қолданылады.

ТЕСТІҢ СӘЙКЕСТІЛІГІ - тест сапасының негізгі крийтерийлерінің бірі. Т.с. проблемасы тестің талдап-белгіленуі мен іс жүзінде қолданылуы процесінде тұлғаның ден қойылып отырған қасиетінің біліну дәрежесі мен оны өлшеу әдісі арасындағы сәйкестістікті анықтау міндеті қойылған кезде туындайды. Тест неғұрлым жарамды болса, өзі соны өлшеу үшін жасалған қасиет онда неғұрлым анық білінеді.

ТЕСТІЛЕР (ағылш. test-сынау, сынама)- жеке тұлғаның даралық- психологиялық қасиеттерін, сондай-ақ білімін, білігі мен машығын салғастырмалы шамалармен өлшеуге арналған стандартталган тапсырмалар; психологиялық диагностиканың негізгі әдістерінің бірі. Т. модельдік жағдайлар болып табылады, олар арқылы индивидтің тән сипаты реакциялары анықталып, зерделенетін нышан көрсеткіштерінің жиынтығы деп есептеледі. Тестілерді әр түрлі негіздер бойынша саралауға болады.

ТЕСТІЛЕУ-белгілі бір мәңдер шкаласы бар стандартталған сұрақтар мен есептер пайдаланылатын психологиялық диагностика әдісі. Даралық айырмашылықтарды стандарты өлшеу үшін қолданылады. Тестілеудің негізгі- негізгі үш саласы бар: а) білім беру- оқыту мерзімінің ұзаруына және оқу бағдарламаларының күрделенілуіне байланысты; э) кәсіби даярлық және іріктеу- өндірістің есу қарқынының жеделдеуіне және күрделіленуіне байланысты; б) психологиялык консультация-социодинамикалық процестердің жеделдеуімен байланысты. Т. индивидте қажетті дағдылардың, білімдердің, тұлғалық сипаттамалардың және т. б. дамуының актуальды деңгейін белгілі бір ықгималдықпен анықтауға мүмкіндік береді.

ФЕХНЕР ЗАҢЫ (закон Фехнера)- физикалық стимулдың қарқындылығы геометриялық прогрессияда артса, психологиялық түйсік арифметикалық прогрессияда күшейеді. Бұл заңды XIX ғ. Неміс психологы Г.Т.Фехнер (1801- 1887) ашты және неміс физиологы Э. Вебердің (1795-1878) еңбекгеріне негізделді

ЭКСПЕРИМЕНТ (лат. Ехреrimentum -тәжірибе, сынау)- 1)ғылыми мәнде жасалған тәжірибе; 2)тәжірибе жүзінде бақылауды іске асыру.

Эмоциялар­қажеттіліктержәне мотивтермен байланысты, және де субъектіге әсер етуші құбылыстар мен жағдайлардың мәнділігін тікелей­сезімдік уайымдар формасында бейнелейтін психикалық процестер мен күйлердің ерекше тобы.

2. ДӘРІСТЕР

Дәріс тақырыбы. Жанұя психологиясына кіріспе.

Жоспар:


  1. Жанұя психологиясына кіріспе.

  2. Жанұядағы психологиялық климат.

  3. Жанұя мүшелерінің психологиялық ерекшеліктері.

Дәрістің қысқаша мазмұны.

Жанұя психологиясы - психологиялық білімдердің салыстырмалы жаңа саласы. Ол жанұялық психотерапия практикасының жанұяға психологиялық көмек көрсету практикасына негізделеді. Жанұя психологиясының ғылыми пән ретіндегі айырмашылығы ол психологиялық практикамен үздіксіз байланысты. Жаңа ғылыми пән - жанұя психологиясының даму өзектілігі - жалпы отбасындағы психологиялық атмосфераның нашарлауымен және дисфункционалдылықтың өсуімен және отбасының басым бөлігіндегі қақтығыспен байланысты. Жанұя психологиясының теоретикалық негізі әлеуметтік психология, тұлға психологиясы, даму психологиясы, педагогикалық және клиникалық психологиядағы зерттеу болып табылады.

Жанұя психологиясының міндеттері:

1. жанұя өмір сүру циклінің түрлі сатыларында оның функциональдық - рөлдік құрылымының қалыптасу және даму заңдылықтарын зерттеу;

2. некеге дейінгі кезеңді, некелік серік іздеу және таңдау ерекшеліктерін зерттеу;

3. жұбайлық қатынастардың психологиялық ерекшеліктерін зерттеу;

4. ата - ана мен бала қатынасының психологиялық ерекшелігін зерттеу;

5. бала дамуының алғашқы сатыларында отбасы тәрбиесінің әсерін зерттеу;

6. жанұядағы нормативтік емес дағдарыстарды, олардан өту стратегияларын зерттеу.

Жанұя - шағын әлеуметтік топ, жұбайлық одақ пен туыстық байланысқа негізделген жеке тұрмысты ұйымдастырудың маңызды формасы, яғни бірге өмір сүретін және ортақ тұрмыс жүргізетін әйел мен еркек, ата - ана мен бала қатынасына негізделген.

Жанұя функциясы - жанұя мүшелерінің белгілі бір қажеттіліктерін қанағаттандырумен байланысты жанұяның өмірлік іс - әрекеті. Жанұя басқа жүйелер сияқты бірқатар функцияларды жүзеге асырады. Бұл функциялар иерархия құрып, жанұяның мәдени - тарихи даму спецификасиясын және оның өмірлік циклінің сатыларын бейнелейді:

Неке - ер адам мен әйел арасындағы қатынастарды реттеудің оның бір - біріне және балаларына қатысты құқықтары мен міндеттерін орнатудың әлеуметтік формасы, тарихи шартталған әлеуметтік институт.

Ғылыми әдебиеттерде "жанұялық психологиялық климат" түсінігінің синонимі ретінде "жанұяның эмоциональды климаты", "жанұяның психологиялық атмосферасы", "жанұяның әлеуметтік - психологиялық климаты" деген сөздер қолданылады.

Жанұядағы психологиялық климат - отбасы ішілік қарым - қатынастардың тұрақтылығын анықтайды, балалар мен үлкендердің дамуына әсер етеді. Жанұядағы психологиялық климаттың жағымды немесе жағымсыз болуы, ұзаққа созылуы жанұя мүшелеріне тәуелді.

Жағымды психологиялық климаттың маңызды негізгі көрсеткіші: бос уақытты жанұя аясында өткізуге ұмтылу; бәрін қызықтыратын тақырыпта әңгіме құру.

Жанұя мүшелері қорқыныш, эмоциональдық жайсыздықты, шеттетілуді сезінсе жағымсыз эмоциональдық климат туралы айтуға болады. Егер жанұя мүшелері бұл жағдайды жақсы жаққа өзгертуге ұмтылмаса, отбасының өзінің өмір сүруі мәселеге айналады.

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар:


  1. Жанұя психологиясы туралы өзіңіздің ойыңыз.

  2. Жанұя психологияның негізігі міндеттерін атаңыз.

  3. Бұл пәннен білімдер педагог-психологқа қандай көмек береді?

Әдебиеттер:

    1. Ковалев С.В. Психология семейных отношении. М., 1987

    2. Гребенников И.В. Основы семейной жизни. Учебн. Пособие- М., 1991

    3. Ковалев С.В. Психология современной семьи. М., 1998


Дәріс тақырыбы. Жанұяның методологиялық негіздері

  1. Жанұяның методологиялық негіздері

  2. Жанұя – шағын мемлекет

  3. Жанұяның құрылу себептері мен ерекшеліктері.

Дәрістің қысқаша мазмұны.

Психологтың жанұямен жүргізетін жұмыстарының маңызды бағыттарының бірі жанұяның өзекті жағдайының диагностикасы болып табылады.

«Жанұялық диагноз» терминін Э. Г. Эйдемиллер енгізді. Жанұялық диагноз жанұя қызметінің бұзылу сипатын және нығайту жұмыстарының стратегиялық бағыттарын жоспарлауға мүмкіндік берді.

Жанұялық қатынастарды диагностикалау үшін әлеуметтік-психологиялық диагностиканың әр түрлі әдістері қолданылады: сауалнама, бақылау, эксперимент, социометриялық әдістер, құжаттарды сандық-сапалық талдау, тестілеу. Жанұяны басқа шағын топтардан ажырататын белгілер қандай?

Жанұяның белгілері: оның мүшелерінің арасындағы некелік және туысқандық байланыстардың болуы, тұрмыстың ортақтылығы, ерекше моральдық-психологиялық, эмоциональді – этикалық және құқықтық қатынастар. Жанұяның қажеттілігі қоғамның физикалық және рухани өнімдерінің адамның өзінің және адамзат қоғамының қажеттіліктерімен шарттасуы. А) маскүнемдік мәселесі Ә) суицид мәселесі,әрбір ер адам үшін некенің сәтсіз аяқталуы – суицидке әкеледі, әйелдер үшін – депрессия. Жанұядағы әрбір үшінші бала жалғыздық күйін кешеді. Б) балалар қылмыстары мен нашақорлықтың артуы.В) ажырасудың артуы.

Жанұя – қоғамның негізі болып табылады. Өйткені қоғамды құратын адамзат атаулы отбасында өсіп-өрбиді, тұлға болып қалыптасады. Қоғамдық әлеует, қоғамдық ақыл-ой биігі өз тамырвн осы ұядан тартады, ұлттың діні де осы жанұя.

Қоғамды жекелеген адамдар, жеке тұлғалар құрайды, яғни салауатты қоғамның негізі қуатты өнегелі, рухани мықты отбасы болып табылады.

Отбасы – отанымыздың ошағы. Өйткені адам ең алғаш дүниеге шыр етіп келген сәтінен бастап, осында ер жетіп, отбасының тәрбиесін алады. Сондықтан да отбасы – адамзаттың аса қажетті, әрі қасиетті мектебі.

Отбасы мүшелерінің жас шамасы әр түрлі болса да, олардың арасындағы бір-бірімен рухани жақындығы, мақсат, ынтымақтастығы бар.

Отбасы – ол да бір шағын мемлекет. Әр мемлекеттің өзіне тән өндірісі мен өнім бөлісі, сыртқы және ішкі саясаты, кіріс-шығыс бюджеті, қастерлеп ұстанатын рәміздері т.б. болатыны сияқты әр отбасы болмыс тіршілігінің де соған ұқсас жақтары бар, оның жаратылысы да басшылық пен қосшылықты қажет етеді. Сондықтан отбасының құрамына зор мән беріп, мәнін қорғаған, отбасының ар-намысын сақтауға, сырын ашпауға, мүшелерін бір-біріне қатысты адалдыққа тәрбиелеген. Отан – отбасынан басталады деген сқздің мәні де осында.

Үйлненіп, жанұя құру – әр адамның өмірінің маңызды кезеңі болып саналады. Табиғаттың гүлдену мен көгеруіне себеп болатын көктем сынды, адам өмірінің де көктемі болады, ол адамның жастық кезеңі. Үйленудің де көктемі болады, ол адамның ақылы мен тәнінің кәмелетке жету кезеңі болып саналады.

Өзін-өзі тексеруге сұрақтар:



  1. Жанұя психологияның әдіснамалық негіздеріне тоқталыңыз.

  2. Жанұяның құрылу себептері мен ерекшеліктеріне сипаттама беріңіз.

Әдебиеттер:

1.Эйдемиллер Э, Юстицкис В. Психология и психотерапия семьи. СПб.,1999.

2.Гребенников И.В. Основы семейной жизни. Учебн. Пособие- М., 1991

3.Ковалев С.В. Психология современной семьи. М., 1998

4.Жарикбаев К.Б., Озганбаев О., Чистов В.В. Семейная жизнь молодоженов. /Психология и этика. Учебник. А., 2001

Дәріс тақырыбы. Жанұяның құрамы және түрлері.

Жоспар:


1.Жанұя құрамы, түрлері.

2.Басқарылу стиліне байланысты жаңұя түрлері.


Дәрістің қысқаша мазмұны.

Жас отбасы - бұл отбасы жұбайлық өмір дамуының алғашқы сатысында және жұбайлық таңдау міндеттерін жүзеге асыру кезеңінде. Бұл кезеңде олар бір - бірін енді танып біліп, мінез - құлықтарындағы алшақтықты түзетуге, үйреншікті өмір сүру салтынан жаңа өмірге бейімделу кезеңін бастан кешіреді.

Орта жастағы жұбайлар отбасы - қарым - қатынастарына қарай мұндай отбасыларына тәрбиеленушілерді тәрбиелеушілік айқындалатын өзіндік ұжымдық сипат тән.

Ересек жұбайлар отбасы - мұндай отбасыларына өздері жеке немесе немерелерімен тұратын жұбайлар отбасы жатады. Оларға зейнеткерлікке шыққан жұбайлар жатады. Мұндай отбасыларының мәселелеріне олар жаңа мекенжайға көшкенде бейімделудің қиындығы , жұмыс орнын ауыстыруға байланысты туындаған қиыншылықтар әне т.б жатады.

Баласыз отбасылар - әдетте мұндай отбасыларына он жылдан бері некелерінде бала болмаған жағдайда осылай аталады. Әрбір үшінші баласыз отбасы ерінің бастамасымен ажырасады. Әйтсе де ажырасу арыздарын бергендер олардың ішінде аздаған бөлігі ғана баланың болмауын ажыасу себебі ретінде көрсетеді, көп бөлігі көрсетпейді екен. Олар неізінен мінез - құлқымыздың келіспеуі деп көрсетеді.

Көп балалы отбасы - мұндай отбасыларына төрт баласы бар отбасылар кіреді. Мұндай отбасылары өздерінің ауызбіршілігімен ерекшеленеді және ажырасу көрсеткіштері де салыстырмалы төмен болады.

Аз балалы отбасы - бұл қазіргі кезде ең көп тараған отбасылар, оларға екіден немесе жалғыз баласы бар отбасылар жатады.

Қолайсыз отбасы - нақтылы бір ұақыт барысында отбасыаралық және отбасыішілік тұрақсыздық қалыптастырып келген ықпалдаарға қарсы тұруға қабілетсіз отбасы. Оларға аралас немесе некесіз отбасылар, толық емес отбасылар, проблемалы отбасы, кикілжіңді отбасы, дағдарысты жағдайдағы отбасылар жатады.

Аралас отбасы немесе қайталанған некелі отбасы - бұл бірінші неке сәтсіз болғанда қайта некелесуден пайда болған отбасылары. Ондағы мүшелердің жартысы бұрынғы некеден туылған балаларды қамтиды.

Некесіз отбасы - бұл өз қарым - қатынастарын заңды ресми түрде рәсімдеуді қажет етпеген әйел мен еркектің ұзақ уақытқа созылған ортақ тұрмыстық одағы.

Толық емес отбасы - бұл көбінде ажырасудан кейінгі отбасылары немесе ерлі - зайыптылардың бірінің қайтыс болуына байланысты пайда болған отбасылары, кейде жалғыз адамдардың бала асырап алуынан пайда болған отбасылары болып табылады.

Аналық отбасы - бұл толық емес отбасылардың бір түрі десек те болады. Ата - анасы некеге тұрмай әйел азаматтың жеке қалауымен бала табуы нәтижесінде пайда болған отбасы болып табылады.

Дистанттық отбасы - мұндай отбасыларына қалыпты отбасыларын жатқызамыз.Оларға ерлі - зайыптылардың бірінің кәсіби қызметінің ерекшелігіне байланысты өмірінің көп бөлігін бөлек өткізетін баласыз отбасылар, өз балалы және көп балалы отбасылары кіруі мүмкін. Оған теңізшілер отбасы, геологтар отбасы, косманавтар отбасы, әртістер отбасы, әскери қызметтегі адамдар отбасы және т.б жатады
Өзін-өзі тексеруге сұрақтар:


  1. Қоғамда жанұяның алатан орны қандай?

  2. Жанұя түрлеріне сипаттама беріңіз.

Әдебиеттер:
1.Ковалев С.В. Психология семейных отношении. М., 1987

2.Гребенников И.В. Основы семейной жизни. Учебн. Пособие- М., 1991

3.Ковалев С.В. Психология современной семьи. М., 1998

4.Владин В.Е., Капустин Д.З. Гармония семейных отношений. А., 1991




Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет