5 – сынып материалдары Лексика Сөз бен мағына Лексика

Көрікбай Көрікпай

Көк гүл көк күл

Қас жау қаш шау

Ашса ашша

Ала қап ала ғап

Жазылуы Айтылуы (Кейінді ықпал)

Жанпейіс Жампейіс

Жанболат Жамболат

Көзсіз көссіз

Боз жирен бож жирен

Тоқ екен тоғ екен

Кек алу кег алу

31) Екпін – сөйлеп тұрғанда, бір сөз басқа сөздерге, бір буын басқа буындарға, бір дыбыс басқа дыбыстарға қарағанда күшті, көтеріңкі айтылуын дыбыс дейміз. Екпін сөз екпіні, ой екпіні, тіркес екпіні, дыбыс екпіні болып бөлінеді.

32) Сөз екпіні – екі немесе одан да көп буынды бір сөздің ішіндегі бір буынның көтеріңкі айтылуы сөз екпіні деп аталады. Сөз екпінінің орны тиянақты болады: екпін сөздің ең соңғы буынына түседі. Мысалы: Үздік оқушыларға бағалы сыйлықтар беріледі.

33) Ой екпіні- сөйлем ішіндегі ерекше көңіл аударылуға тиісті болған бір сөзді оқшаулап, бөліп айту ой екпіні деп аталады. Мысалы: Атасы бүгін ауылға келді. Атасы ауылға бүгін келді. Ауылға бүгін атасы келді. Назар аударылатын сөз сөйлемнің басында не соңында, көбінесе баяндауыштың алдында тұрады.

34) Тіркес екпіні – кейде тілімізде бірнеше сөз тізбектеліп барып түгелімен бір ғана екпінге ие болады. Екпіннің мұндай түрі тіркес екпін деп аталады. Мысалы: тәлім-тәрбие, оқу үшін, Абай көшесі, ат үсті, қас пен көздің арасында, көп сөйледі, құлақ сал.

35) Дыбыс екпіні – бір сөздің ішіндегі бір дыбысты көтеріп не созып айту тәсілі дыбыс екпіні деп аталады. Мысалы: тама-ша-а, бә-ә-рекелді, жара –а- йсың, т-тарт қолыңды, тыныш отыр-р-р, ж-жап есікті.

35) «Сөзжасам» дегеніміз - жаңа сөздердің жасалуы. Жаңа сөз тудырудың бірнеше тәсілі бар: жұрнақ арқылы (ой-ла, сан-а), екі сөзді біріктіру арқылы (тасбақа, түйеқұс), екі сөзді қосарлау арқылы (ата-ана, құрбы-құрдас), екі сөзді тіркестіру арқылы (жер серігі, күн сәулесі, көк жүзі) жасалады. Қазақ тіліндегі сөздер түбір сөздер сөздер

36) Лексикалық жолмен жасалған туынды сөздер – сөздің сыртқы түрі өзгермей – ақ, жаңа мағыналарға ие болады. Мысалы, 1) ақ (ағу- ағу бастапқы мағына), 2) ақ ( ақ жіп – түсті білідіретін бастапқы мағына), 3) ақ – жаңа мағына (сүттен жасалған тағамның атауы).қазақ тілінде осындай жолмен жасалған сөздерге көп мағыналы және омоним сөздер жатады.

37) Тіл мәдениеті – сыпайы, ізетті, сауатты сөйлей білу мен жаза білу және сөзді дәл айта білу, оны орнымен, әсерлі етіп қолдана алу шеберлігі.