5В080100 «Агрономия» мамандығына арналған

Қазақстан Республикасында жылына орта есеппен 1-5 рет боран борайды. Боранның көп борайтын жерлерi – елiмiздiң солтүстiк аймағы, онда кейбiр жылдары боранның тұруы 30-50 күнге дейiн созылады. Соның зардабынан электр желiлерi iстен шығады. Малға жем-шөп жеткiзiп беру қиындайды.

1. 
   Радиациялық – топырақ бетiнiң салқындауы әсерiнен;
   
2. 
   Адвективтiк – жылы ауаның суық ауа үстiне келiп орналасуы әсерiнен;
   
3. 
   Булану тұманы – су бетiнен буланудың қарқынды жүруi.
   

1. 
   Күштi тұман, көру қашықтығы 50-200 м;
   
2. 
   Орташа тұман, көру қашықтығы 200-500 м;
   
3. 
   Нашар тұман, көру қашықтығы 500-1000 м.
   

1. 
   Ауылшаруашылығына қатерлi метеорологиялық құбылыстар
   
2. 
   Үсiктер жiне олардың түрлерi
   
3. 
   Үсiкпен күресу шаралары
   
4. 
   Ауаның ылғалдылығы және Броунов әдiсi бойынша үсiктi болжау
   
5. 
   Михайлевский тәсiлi бойынша үсiктi болжау
   
6. 
   Құрғақшылық, оның түрлерi
   
7. 
   Мелиоративтiк аймақтар, анықтау жолдары
   
8. 
   Құрғақшылықпен күресу әдiстерi
   
9. 
   Аңызақ және оның түрлерi, күресу жолдары
   
10. 
    Шаңды дауыл
    
11. 
    Бұршақ, нөсер, найзағай туралы түсiнiк
    
12. 
    Көктайғақ, боран, тұман туралы түсiнiк.
    

1. Атақұлов Т.А., Ержанова К.М. Агрометеорология практикумы, Оқу құралы. Алматы, 2007 ж.

2. Атақұлов Т.А., Ержанова К.М. Агрометеорология, Оқулық (электрондық). Алматы, 2007 ж.

3. Чирков В.И. Агрометеорология, Учебник М. 1976

1. Атақұлов Т.А., Дәндібаев Б.Д. Агрометеорология курсы бойынша оқу әдістемелік құрал. Алматы, 1998.-34 б.

2. Атақұлов Т.А., Герасименко Г.Д. Влияние микроклимата на фенологию яровой пшеницы при различном режиме орошения. Труды КазНИметеорологического института. М., Гидрометеоиздат, 1981.-60 с.

21,22,23 дәріс АгроклиматологиЯ негiздерi
Мақсаты: Климаттың ауылшаруашылығына әсерін бағалау, оны дұрыс пайдалану жолдарымен таныстыру.
Міндеті: Ауылшаруашылық дақылдардың зиянкестеріне, ауруларына климаттың әсерін және олармен шаруашылықта күресу шараларын үйрету.
Түйінді сөздер: Климат, микроклимат, фитоклимат.
Дәріс жоспары:

1. Климат туралы мәлiметтер

2. Ауылшаруашылық климатын бағалау әдiсi

3. Агроклиматтық аудандастыру

4. Ауылшаруашылық дақылдарының зиянкестерiне климаттың әсерi
Атмосферада метеорологиялық элементтердiң өзгерiп тұратыны бiзге белгiлi. Ол өзгерiстер әр жерде, аймақта әр түрлi болады. Сол өзгерiстер белгiлi бiр ауданның ауа-райын, климатын сипаттайды.

Ауа-райы дегенiмiз бiр мезгiлдегi (уақыттағы) белгiлi бiр аудандағы (аймақ) метеорологиялық элементтердiң жиынтығы, ал климат – бiр аймақтағы ауа-райының көп жылдық режимi. Климат – көп метеорологиялық факторлардың жиынтығы, негiзiнде географиялық орналасуына байланысты болады.

1. 
   Географиялық ендiк және жергiлiктi жердiң бедерi;
   
2. 
   Теңiздер мен мухиттардан алшақтығы;
   
3. 
   Өсiмдiк жамылғысы;
   
4. 
   Адамның шаруашылықтық iс-әрекетi (климатты жақсарту, су қоймасы, орман жолақтары).
   

Теңiздер мен мұхиттар үстiнде тәулiктiк және жылдық амплитудасы төмен ылғалды климат қалыптасады, ал неғұрлым құрылыққа қарай алыстаған сайын тәулiктiк және жылдық амплитудасы жоғары (үлкен) құрғақ климат қалыптасады.

Климат өзгермей тұрақты болып тұрмайды, кейбiр жылдары метеорологиялық элементтердiң орташа көпжылдықтан ауытқулары болып тұрады. Мысалы: Алматының климаты жұмсақ қысымен сипатталады, ал кейбiр жылдары (1950, 1968, 1972, 1979) қыс айларында температура -40, -42⁰С дейiн төмендейдi. Мұндай жағдайды климаттың ауытқуы дейдi, оның себебi – суық (жылы) ауа массасының басқа аймақтан келуi.

Микроклимат – шағын участкелердiң климаты, оған жер рельефi, су қоймалары, өсiмдiк жамылғысы, топырақ әсер етедi. Бұл танаптың, қаланың, орманның климаты микроклиматты анықтау үшiн арнайы бақылаулар жүргiзу қажет. Микроклимат барлық жоғарыда аталған факторлардың әсер етуiмен қалыптасады (оңтүстiк, солтүстiк беткейлер олар әртүрлi қызады, өйткенi әртүрлi мөлшерде күн энергиясын қабылдайды).

Егiлетiн дақылдың сортын, түрiн таңдағанда әр бiр танаптың микроклиматын ескерiп, өзiне тән агротехникалық шаралар жүргiзу қажет.

Ауылшаруашылық маманы мынаны бiлу тиiс: бiр танапта, (участкеде) әртүрлi микроклимат болуы мүмкiн, өйткенi топырақтың түрiне байланысты жылу, ылғал, жарық әртүрлi мөлшерде болады.

Микроклиматты бақылау. Шаруашылықта ауылшаруашылық дақылдарын дұрыс орналастыру үшiн, ауылшаруашылық жерлерiнiң метеорологиялық режимiнiң ерекшелiктерiн бiлу қажет.

Жылу режимiн, ауаның ылғалдылығын, желдiң жылдамдығы мен бағытын зерттеу рельеф бойынша әртүрлi шағын участкелерде жүргiзiледi. Мысалы: танап, бау-бақша, орман – олардың микроклиматқа әсерiн арнайы жасалған бағдарлама бойынша, бақылаулар жүргiзiледi:

1. 
   Көзбен, жобалап микроклиматты анықтау;
   
2. 
   Инструменталды;
   
3. 
   Микроклиматтық бақылауларды картаға түсiру.
   

2. Ал инструменталды әдiсте термометр, аспирациялық психрометрлер, анемометрлер және күн радиациясын өлшеу үшiн актинометрлер, пиранометрлер мен балансометрлер пайдаланылады. Құралдар өсiмдiктер арасында 20 және 200 см биiктiкте бiрнеше нұсқаларда орналастырылады. Нұсқалар әртүрлi болуы мүмкiн: себу мөлшерi, сорттар түрлерi, суару режимдерi т.б. Сол нұсқалардың (агротехникалық шаралардың) микроклиматқа әсерi зерттеледi.

Ол үшiн 200 см биiктiкке аспирациялық психрометр және анемометр орналастырады, ал егер өсiмдiктердiң биiктiгi 150 см болса приборларды осы биiктiкке орналастырады. Топырақтың беткi қабатына максималды және минималды термометрлер орналастырады. Бақылауларды тәулiкте үш рет 6 (9), 12 (15), 18 (21) сағаттарда жүргiзедi.

3. Осы жүргiзiлген бақылаулар көрсеткiштерiне сүйене отырып шаруашылық картасын жасайды. Ол картада қай учаскеде үсiк болуы мүмкiн, ылғалдық қоры қандай, желдiң жылдамдығы мен бағыты қалай және т.б. мәлiметтердi картаға түсiредi. Бұл мәлiметтер ауылшаруашылығы маманына келесi жылы қай учаскеге қандай дақыл егуге болатынына ой салады.

Микроклимат деп, танаппен шектес жатқан атмосфераның төменгi 1,5-2 метр қабатының физикалық жағдайын айтады. Егер ауа температурасы 30 градустан жоғарылап, ал ылғалдылығы 30 проценттен төмендесе, фотосинтез үрдiсi уақытша немесе мүлдем тоқталады. Мұндай жағдай суғарылмайтын егiстiктерде жиi кездеседi және сол жерлердегi егiн түсiмдiлiгiнiң ұдайы төмен болуы басты себептерiнiң бiрi болып табылады.

Егiстiктi суғару барысында тек топырақ қана ылғалданып қоймай, жерге жанасқан ауа қабаты температурасы төмендеп, ылғалдылығы артатыны белгiлi. Мұның нәтижесiнде фотосинтез үрдiсiнiң ұзақтылығы және өнiмдiлiгi суғарылмайтын егiстiкке қарағанда 30-40 процентке ұлғаяды.

Бiзге белгiлi суғару тәсiлдерi iшiнде өсiмдiкке ең қолайлы микроклимат – жаңбырлатып суғару кезiнде пайда болады. Соңғы кезде қолданыла бастаған аэрозольды және импульсты жаңбырлату тәсiлдерi негiзiнен егiстiк танабы микроклиматын жақсарту мақсатымен жүргiзiледi. Мысалы, аэрозольды жаңбырлату тәсiлi Грузияда кеңiнен қолданылады. Себебi, мұндағы негiзгi дақыл – шай, ал ол ауа ылғалдылығының өте жоғары, ал температурасының қоңыржай болғанын қалайды.

Суарудың микроклиматқа әсерiн зерттеу үшiн осы оқулықтың авторы Атақұлов Т.А. 1973-1975 жылдары Шығыс Қазақстан облысы Зайсан ауданында далалық тәжiрибелер жүргiзген болатын. Салыстыру үшiн үш нұсқада суару тәсiлдерi зерттелдi: жаңбырлатып, топырақтың жоғары қабаты арқылы суарулар және суарылмайтын танап. Бақылаулар 0,2 және 2 метр биiктiкте ауа ылғалдылығына, ауа және топырақ бетiндегi температураларға жүргiзiлдi. Шiлде айында жүргiзiлген бақылаулардың көрсеткiштерi: суарылмайтын танапта ауа ылғалдылығы 20%, топырақ бетiмен суарғанда 55-70% болды. Ең жоғарғы (max) топырақ бетiндегi температура суарылмайтын танапта 70⁰С жеттi, ал суарылатын нұсқаларда 40⁰С тан аспады Сонымен қатар, тәулiк бойында ауа ылғалдылығының және температураның өзгерулерiне зерттеулер жүргiзiлдi.

Байқаулар: суарудан үш күн бұрын, суарылғаннан соң (сол күнi) және суарылғаннан үш күн кейiн жүргiзiлдi. Бақылаулар нәтижесiнде байқалғаны – суарылмайтын танапта суаруға дейiнгi үш күнде суарылатын танаппен салыстырғанда ауаның ылғалдылығы 5-15% төмен, ал ауа температурасы 1-3⁰С жоғары, ал суарылғаннан үш күн соң бұл көрсеткiштер одан да жоғары болды – 25-30% және 3-4⁰С. Өйткенi, суарылған танапта ауа ылғалдылығы жоғарылады да, температура төмендедi.

Осы келтiрiлген мәлiметтерге сүйене отырып, дақылдарды суару сол танаптың және айналасының микроклиматын жақсартып және өсiмдiктердiң өнiп-өсуiне, өнiмдiлiгiне әсерiн тигiздi деп қорытуға болады.

Су қоймаларының микроклиматқа әсерi. Су қоймаларының, көлшiктердiң, көлдердiң микроклиматқа әсерi тек сол су қоймаларының, көлдердiң жағасында байқалады. Олардың әсерi көлден құрғақ жер бетiне қарай бiрнеше км. жердi, температура  0,5⁰С өзгередi, бiрақ аязсыз мезгiл 2-3 аптаға көбейедi. Су қоймалары, көлдер негiзiнде желдiң (бризы) пайда болуына себебiн тигiзедi. Желдiң жылдамдығы 3-4 м/сек жетедi.

Орман жолақтарының микроклиматқа әсерi. Орман-далалық және далалық аймақтарда микроклиматтық жағдайларды жақсарту үшiн орман жолақтарын отырғызады. Орман жолақтарының жақсы әсерi құрғақшылық және аңызақ жылдары байқалады. Орман жолақтары жел бағытын өзгертiп, жылдамдығын төмендетедi, соның арқасында топырақ эрозиясы азаяды және танаптарда қар жамылғысы бiрқалыпты бөлiнедi. Топырақтың температуралық, ылғалдылық режимдерi жақсарады.

Орман жолақтарының қар тоқтатуға, топырақ ылғалдылығын көбейтуге, булану мен транспирация мөлшерiн азайтуға тигiзетiн әсерiн зерттеу үшiн Қазақ орман шаруашылығы және агроорманмелиорация ғылыми-зерттеу институтында көп жұмыстар жүргiзiлдi. Сол институттың директоры, ауылшаруашылығы ғылымдарының докторы Мұқанов Б.М. зерттеу арқылы алған мәлiметтерiне қарағанда ашық танаптарда 35,8-45,6% қарды жел ұшырып әкетедi екен, ал орман жолақтары отырғызылған танаптарда ол шығын 21,5-23,6% төмендейдi. Қорғаныштық орман жолақтарының кешендi ықпал әсерi ауылшаруашылығы дақылдарының өнiмдiлiгiн арттыратын ұзақ мерзiмдi және көп қайталанған тәжiрибелер мен зерттеулер арқылы дәлелденедi.

Фитоклимат сол жердiң микроклиматының ерекшелiктерiне, өсiмдiктердiң түрiне, бойына, қалыңдығына байланысты болады. Әр түрлi өсiмдiк жамылғысында жарық түсу мөлшерi өзгередi, соған байланысты ол ортаның температурасы, ауа және топырақ ылғалдылығы, желдiң жылдамдығы әртүрлi болады. Бiр дақыл әртүрлi себу мөлшерiмен себiлсе, сол танаптарда фитоклиматта бөлек болады.

Жоғары бойлы өсетiн (жүгерi, күнбағыс) дақылдарда олардың жоғары өсу беттерiне қарағанда топырақ бетiне түсетiн жарық 5-10 есе төмен, осыған байланысты температура, ылғалдылық өзгерiп фитоклиматтың өзгеруiне әкеледi.
2. Ауылшаруашылық климатын бағалау әдiсi

Ауылшаруашылық климатын бағалаудың негiзгi мақсаты ауылшаруашылық дақылдарының агроклиматтық жағдайларын бағалау, қандай жағдайларда өсiмдiк жақсы өсiп, жоғары өнiм бередi, агроклиматтық жағдайларды жақсарту жолдарын анықтау.

1. 
   Вегетациялық кезеңдегi жарық ресурстарымен;
   
2. 
   Вегетациялық кезеңдегi температуралық ресурстарымен;
   
3. 
   Вегетациялық кезеңдегi ылғалмен қамтамасыздығымен;
   
4. 
   Өсiмдiктiң қыстап шығу жағдайымен;
   
5. 
   Ауылшаруашылығында қолайсыз құбылыстардың пайда болуымен.
   

1. Жарық ресурстарын бағалауда, жарықтың ұзақтылығы, қарқындылығы және күн сәулесiнiң спектралды құрамы (кейде күн сәулесiнiң ұзақтылығы) есепке алынады, ұзақ күндiк өсiмдiктер үшiн қалыпты жарықтық 15-18 сағат, ал қысқа күндiк өсiмдiктер үшiн 12-14 сағат.

2. Температуралық жағдайларға жататындар: орташа көпжылдық температура жиынтығы >5, >10, >15⁰С және олардың қамтамасыздығы орташа ауа температурасы, үсiксiз кезеңнiң ұзақтылығы. Вегетациялық кезеңнiң температуралық ресурстары жылу сүйгiш дақылдардың әртүрлi себу мерзiмiн анықтау үшiн пайдаланылады, фаза аралықтарындағы температура жиынтығын есептеп өсiмдiктердiң жылумен қамтамасыз етiлуi анықталады.

3. Ылғылмен қамтамасыздығы. Жердiң барлық көлемiн тиiмдi пайдалану үшiн су ресурстарының есебi қажет. Өсiмдiктердiң ылғалмен қамтамасыз етiлуiн анықтау үшiн жауын-шашын жиынтығын пайдаланады және өсiмдiктiң өнiп-өсу кезеңдерiндегi ылғалмен қамтамасыз етiлуi анықталады. Бiрғана жауын-шашынның көрсеткiшi бойынша территорияның (аймақтың) ылғалымен қамтамасыздандырылғанын бағалауға болмайды.

Сондықтан су ресурстарын дұрыс бағалау үшiн ауылшаруашылық дақылдарының су пайдалану мөлшерiн анықтайды. Ылғалмен қамтамасыздылығы көрсеткiшi ретiнде ауа ылғалының тапшылығы және Алпатьевтiң булану коэффициентi қолданады:
Е=0,65 - d

мұнда: Е – дақылдардың оптималды су пайдалану жиынтығы, мм;

0,65 – биологиялық булану коэффициентi (тұрақты шама);

d – ауа ылғалдылығы тапшылығының жиынтығы.

Дәндi дақылдардың тамыр жүйесi орналасқан қабатының ылғалдылықпен қамтамасыз етiлуiн бағалау:

а) өсiмдiк өнiп шыққаннан түптенуге дейiн: (0-20 см топырақ қабатында):

оптималды – 25-30 мм;

жақсы – 20-25 мм;

қанағаттандырарлық – 15-20 мм;

нашар – 10 мм төмен.
ә) түтiктену ден гүлденгенге дейiн (0-100 см топырақ қабатында):

жақсы – 120 мм;

қанағаттандырарлық – 120-180 мм;

қанағаттандырарлықсыз – 80 мм (50ЕСС).

Қазақстан территориясы бойынша жемiс дақылдарының қыстап шығуының жалпы сипаттамасы абсолюттi ауа температураның минимумына байланысты болады.

5. Қауiптi жағдайларды бағалау: үсiктер, құрғақшылық, аңызақ, шаңды боран (бұлардың қарқындылығы, мүмкiншiлiгi және олармен күресу әдiстерi ескерiледi).

Өсiмдiктiң үсiкке шалдығуы олардың суыққа төзiмдiлiгiнiң қатынасымен анықталады. Өсiмдiктiң суыққа төзiмдiлiгi критикалық температуралардың көлемiмен байқалады, мұндай жағдайларда өсiмдiктiң кейбiр вегетативтi органдары зақымдалады немесе өсiмдiктiң солуына әкеп соғады. Әр өсiмдiкке өзiне тән әртүрлi критикалы температурасы болады, мұндай жағдайларда сол өсiмдiктiң әртүрлi вегетативтi органдарының суыққа төзiмдiлiгi әртүрлi болады.

Ауылшаруашылық дақылдарын белгiлi бiр аймақтарда өсiру үшiн, сол аймақтың климаттық жағдайларына баға беру керек.

Мысалы: Жаңа сорттарды, гибридретдi, дақылдарды жаңа агротехникаларды енгiзу, олардың егiс көлемiн анықтау үшiн климаттық жағдайлармен ғылыми негiзделген ұсыныстар қажет. Территорияға, климаттық жағдайларына байланысты ауылшаруашылық тұрғыдан баға беру үшiн, сол жердiң агроклиматтық ресурсын анықтау керек. Агроклиматтық ресурстың әртүрлi болуы ауылшаруашылығы өндiрiсiнiң аймақтық ерекшелiгiн бiлдiредi.

Агроклиматтық ресурс негiзiнде жарық, жылу, ылғал факторларынан құралады. Әрбiр аймақтың агроклиматтық ресурстарын анықтаған соң агроклиматтық аудандастыру жасайды.

Агроклиматтық аудандастыруды жасау үшiн территорияны жылу және ылғалмен қамтамасыздығына байланысты бөледi. Жылумен қамтамасыздығын анықтауда негiзгi көрсеткiш ретiнде 10⁰С жоғары белсендi температураның қосындысын алады, өйткенi бұл температура өсiмдiктердiң белсендi өнiп-өсетiн кезеңi. Осы бөлулер арқылы территорияда температуралық шекаралар (сызықтар) анықталады. Территорияны ылғалмен қамтамасыздығына байланысты бөлу үшiн ылғалдылық көрсеткiштерiн анықтайды. Бұл көрсеткiштi анықтау үшiн Селяниновтың гидротермиялық коэффициентiн (ГТК) пайдаланады. Ылғалдық көрсеткiштердi анықтау әдiстерi 9.2. тарауда берiлген.

Қазақстан облыстарының агроклиматтық анықтамаларында жылу мен ылғал қоры, ауылшаруашылық дақылдарының даму сатылары, ауа-райында болатын қолайсыз жағдайлар (үсiк, боран, көктайғақ т.б.) күздiк егiс туралы мәлiметтер берiледi. Республика аумағында орташа тәулiктiң температурасы 10⁰С-тан жоғары температураның жиынтығы солтүстiк аудандарда 2000-2100⁰С, ал оңтүстiкте 4300-4600⁰С-қа дейiн жетедi. Солтүстiк Қазақстанда күннiң жылуы мен сәулесiнiң молдығы жаздық бидай, зығыр, көкөнiс және бау-бақша өсiруге қолайлы. Орталық Қазақстанның агроклиматы дәндi дақылдар, қарақұмық, күнбағыс, картоп өсiруге қолайлы. Бұл аймақта ауаның орташа температурасы 10⁰С-тан жоғары болатын кезең 150-160 күндей. Оңтүстiк Қазақстанның агроклиматы күрiш, мақта, темекi, жүзiм, қант қызылшасы сияқты жылу сүйгiш дақылдарды өсiруге қолайлы. Күннiң жылуы мен сәулесi мол түсетiн бұл өңiрде ауаның орташа температурасы 10⁰С-тан жоғары болатын кезең 180-190 күн. Оңтүстiкте жауған жауын-шашынмен салыстырғанда буланудың мөлшерi 5-10 есе артық болатындықтан, еккен егiндi қосымша суару қажет.
4. Ауылшаруашылық дақылдарының зиянкестерiне климаттың әсерi

Зиянды организмдердiң көпшiлiгi денесiнiң температурасы тұрақсыз болатын жануарлар тобына жатады. Олардың активтi түрде тiршiлiк етуi әр түрдiң тек өзiне ғана тән белгiлi бiр температура диапазоны аралығында ғана мүмкiн. Қоршаған орта температурасы сол шекаралық температурадан төмен немесе жоғары болса, онда организмнiң денесi тоңазып немесе ысып кетедi де тiршiлiк әрекетiн тежейдi. Түрдiң дамуына мүмкiндiк туатын температура аралығының жоғарғы және төменгi шекараларын даму табалдырықтары, ал шектердiң аралығындағы температура диапазонын тиiмдi температура деп атайды.

Даму кезеңiн аяқтау үшiн әрбiр организмге белгiлi бiр мөлшерде жылу энергиясы, яғни сол түрге ғана тиiстi тұрақты тиiмдi температура жинағы қажет. Мысалы, күздiк көбелектiң бiр ұрпағының дамуы үшiн 1000⁰С, алма жемiр көбелегi үшiн 725⁰С, ал қызылша бiтесi үшiн 120⁰С тиiмдi температура жинағы керек.

Тиiмдi температура жинағын мынадай формула арқылы анықтауға болады:

t – төменгi даму табалдырығы;

n – даму ұзақтығы (тәулiк саны).

Даму табалдырығы мен температура жинағы белгiлi болса, онда тұрақты температура жағдайында организмнiң (түрдiң) даму ұзақтығын n=C/T–t формуласы арқылы анықтайды. Мысалы, капуста күйесiнiң дамуы үшiн (төменгi даму табалдырығы 14⁰С, температура жинағы 180⁰С) 20⁰С тұрақты температурада 30 күн қажет: 180/20-14=30. Даму табалдырығы және тиiмдi температура жинағы арқылы поливольтиндi түрлердiң бiр маусым iшiнде қанша генерация беретiнiн бiлуге және жеке даму фазаларының шығу мерзiмдерiн есептеп шығаруға болады.

Бiрақ көпшiлiк жағдайда тиiмдi температура жинағын пайдалану тәсiлiмен есептеу нақтылы көрсеткiштерден едәуiр ауытқи бередi. Мұндай ауытқулар ылғалдылықтың немесе қоректiк заттардың жетiспеуi салдарынан даму ұзақтығының қысқаруынан болады. Сонымен қатар күндiзгi температура өте жоғары болған кезеңдерде организмнiң тiршiлiк әрекетi тежелiп жазғы диапаузаға кетедi де, ұрпақтарының саны кемидi. Бiр түрге жататын, бiрақ ареалдың әртүрлi бөлiктерiн мекендейтiн организмдердiң даму табалдырығы мен температура жинағының көрсеткiштерiнде өзгешелiк байқалады. Сондықтан тиiмдi температураларды пайдалану тәсiлi бойынша есептеуде осы жағдайлардың бәрiн еске алу керек.

Организмдердiң тiршiлiгi үшiн температураның әсерi өте күштi, әсiресе ол ауа-райы едәуiр салқындаған кезде байқалады. Суыққа төзiмдiлiк көптеген факторларға байланысты. Ауа-райы жылы жерлердi мекендейтiн, мысалы хилокорус және криптолемус дейтiн қоңыздар температура нольден аздап төмендесе қырыла бастайда, ал жетi нүктелi кокцинеллид қоңызы қара топырақты емес, орталық аудандарда қатты аяздардың әсерiне де төзе алады. Өсiмдiктiң жапырағында, сабағында ашық түрде қыстайтын насекомдар (бiтелер мен өсiмдiк кенелерiнiң жұмыртқалары, алма күйесiнiң жұлдызқұрты), қар астында топырақта қыстайтын насекомдарға (колорад қоңызы, кемiргiш көбелектердiң жұлдызқұрты) қарағанда төменгi температураға төзiмдi келедi.

Суыққа төзiмдi болу үшiн организмнiң физиологиялық даярлығы (әсiресе қысқы диапауза кезiнде) өте маңызды роль атқарады. Мысалы, қысқы диапауза күйiнде жатқан шаңқан көбелегiнiң жұлдызқұрттарының тiршiлiгiн сақтап қалу ұзақтығы 1-2 күн, қоректенген жұлдызқұрттардiкiне қарағанда – 15⁰С температурада 30 есе, ал – 10⁰С-та 48 есе жоғары болады. Көптеген зерттеулердiң көрсетуi бойынша организмнiң диапаузаға даярлығы мынадай процесстерден тұрады: денедегi бос суды гидрофильдi коллоидтармен байланысу, көмiрсутектерi және май түрiнде қор жинау (әсiресе глицерин тәрiздi), зат алмасу процесiн тежеу және басқалар.