Қ65 д м г ш м л а у ш й л р р іж т щ І > — ііч іг п Ж. Қоңыратбаева тіл білімі
жүктеу/скачать 17,16 Mb. Pdf көрінісі
|
b1938
| көцілдің жайлауынан ел кеткен
соц; жас жүрек жайып саусагын; кірлептей кетті журекті, т.б. бүндағы тіркестердің мағынасы тілде жоқ. Бүлар сөйлеу үдерісі туғызған коннотативті мағыналар. * Тілге жақсы немесе жаман, нормаға жатады не жатпайды де- ген сынды үғымдарды қолдануға болмайды. Тілдегінің барлығы ке- рек, барлығы да нормалы. Керексіздік, нормасыздық тек сөйлеу әрекеті кезінде туатын жағдайлар. Осыдан келеді де, қоғамдық сипаттағы тіл жеке адамдардың сөйлеу (жазу) үдерісінде даралық болады да. Сонымен қатар, тіл мен сөйлеудің өзгешеліктері жеке адамдардың сөйлеу шеберлігіне ғана емес, одан әлдеқайда күрделі факторларга да келіп тіреледі. Ондай факторлар қатарына диалектілік ерекшеліктер, қоғамның, сананың күрделене түсуі, т.б. жатады. Тіл мен сөйлеудің бір еместігін, олардың арасында айтарлықтай айырма бар екендігін, екеуінің екі бөлек проблема екендігін XIX ғасырда В. Гумбольдт, Г. Штейнталь, Г. Шухардттар айтқан. Бірақ тіл мен сөйлеудің екі бөлек нэрсе екенін ғылыми түрғыдан алғаш дәлелдеген ғалым Ф. де Соссюр болды. Галым тіл ғылымын тіл лингвистикасы, сөйлеу лингвистикасы деп екі салага бөледі. «Мұның алғашқысы негізгі. онын нысаны тіл. ал сонғысы көмекші, оның нысаны сөилеу эрекетінің жекелік жағы, ол таза психофизикалык пән, бүл екі пән өзара тығыз байпанысты: тіл сөйлеу гүсінікті болу үшін жэне өзінің барлық әрекетін жарыкқа ал V / түсінеді [1.42]. қатар, кейбір қателіктері де қүбылыс, онда әлеуметгік € құнды даралық Бүл и ду ал д ы қ сөйлеу әрекетінің бір бөлшегі деп қарауында. Егер тіл әлеуметтік 24 болса, онда ол жеке индивидуалдық болып саналатын сөйлеу әрекетінің бір бөлшегі болмауы керек не болмаса сөйлеу эрекеті таза индивидуалдық болмауы керек. Сол сияқты ғалым тіл сөйлеу әрекеті түсінікті болу үшін, ал сөйлеу тілдің іске асуы үшін қажет дей түра, сөйлеуді таза индивидуалдык қүбылыс деп қарауы қисынсыз. Егер сөйлеуде тек индивидуалдық қана сипаг болса, адамдардың өзара түсінісуі мүмкін болмаған болар еді. Ғалымның бүл айтылған пікір қайшылықтарын кейінгі зерттеушілердің кейбірі (А. И. Смирниц- кий, т.б.) қолдап, яғни қайта жетілдіре зерггеу керектігін айтса, енді біреулері бүл пікірде мэнді ештеңенің жоқ екендігін айтады. Де- генмен мүндай, пікірлер тіл мен сөйлеу арасындағы өзгешеліктерді жэне байланыстарды жоққа шығара алмайтындығы сөзсіз. Қостілділік мәселесі Көп үлтты мемлекетгерде эртүрлі үлт өкілдері бір-бірімен қатынас жасау үшін, өзінің ана тілінен басқа тілді де, өзімен аралас- қүралас халық тілін де білу қажеттігі туады. Сөйтіп, өздерінің күнделікті өмірінде олар екі немесе одан да көп тілді жарыстыра қолдана береді. Осыдан барып екітілділік немесе коптілділік пай- да болады. Бүл қүбылыс тіл білімінде қостілділік (билингвизм) деп атал ад ы. ' Екі немесе одан да көп тілді қолданушылар жеке адам- дар болуы да, бүкіл этникалық қауым болуы да мүмкін. Мысалы, Кеңес Одағы көп үлтты мемлекет болды. Мүндағы эртүрлі үлтгар өзара қатынас жасау үіш орыс тілін пайдаланды. Сөйтіп, орыс тілі орыстардың ана тілі болумен қатар, Кеңестік заман халықтарының үлтаралық тіліне де айналды. Яғни, билингвизм қүбылысы елдегі саясаттың ықпалынан туындайды. Қазіргі замандағы халықтардың көпшілігінің екі тілді болуы, тіпті кейбіреулердің басқа тілге біржола ауысуы - ана тіл деген ата- уды бүрынғыша үлтгық тіл, этникалық, үлттық бірліктің белгісі деп түсіну — эрдайым дұрыстыққа жатпайды. Өздерінің төл, тума тілін тастап, бөтен тілді ана тілім деп санаушы этникалық топтар, адам- дар аз емес. Тіпті бір жанүядағы адамдардың эрқайсысының эртүрлі тілді ана тіл етіп жүргендері де бар. Бүл, негізінен, өзара некеле- скен эртүрлі этникалық бірлік өкілдерінің отбасында жиі кездеседі. Мүндайлардың ана тілім дейтіндері - олардың кай үлтқа, қандай 25 этникалық бірлікке жататынының көрсеткіші, белгісі бола алмайды. Сондай-ақ, белгілі бір тілдің бірнеше этникалық, ұлттық бірліктерге ортақ тіл болу фактілері де өмірде жиі ұшырасады. Бұп жағдайлар тіл бірлігі, тіл тұтастығы дегенді этникалық, ұлттық бірліктің кепілі, ___ жүктеу/скачать 17,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|