Қ65 д м г ш м л а у ш й л р р іж т щ І > — ііч іг п Ж. Қоңыратбаева тіл білімі
жүктеу/скачать 17,16 Mb. Pdf көрінісі
|
b1938
- Бұл бет үшін навигация:
- . арқылы (1300-ден аса) жаңа бағытгарды айқындаған ғалым - М. М. Копыленко болды.
| Лингвомәдениеттаным
Лингвомәдениеттаным - ұлттық тілғе мәдениет пен діпдің (менталитеттің) эсер етуін қарастыратын тіл білімінің жаңа сала- сы. Яғни, ұлттық сипаты бар деп танылатын элеуметтік, танымдық, эстетикалық, этикалық, саяси, адамғершілік, {Ьуханилық, тұрмыстык қағидалар мен заңдылықтарды тілдік құралдар арқьшы жеткізуді зерттейтін бағыт. Линғвомэдениеттаным саласының негізғі максаты - этностың мэдениеті мен тілдің өзара байланысын ұлттың сан ғасырлар бойы қапыптасқан салт-дәстүрлері, әдеп-ғұрыптары, ырым-жоралғылары, сана-сезімі мен тұрмыс-тіршілігі, ұлттық бол- мысы мен ұлттык өлшемдері негізінде зерделеу. Лингвомэдениеттаным — тіл білімі мен мәдениеттану ғылымдарының шенігде пайда болған, халық мәдениетінің тілдегі сақталған көрінісін зерттейтін сала. Орыс ғалымы В. Н. Телияның түсіндіруінше, лингвомэдениетганым пэнінің негізгі міндеті - тіл мен мәдениеттің арақатынасын синхрондық тұрғыдан зерттеп си- паттау болмақ [4.217]. Тіл мен мәдениет үшін мынадай екі ортақгық тэн: олар халық пен адамның дүниетанымын танытатындар, олар үнемі тығыз бай- ланыста, себебі белгілі бір субьектінің қарым-қатынасы — ол қашан да белгілі бір субъектінің мәдениетін көрсетеді, тілге де, мәдениетке де нормалылық, тарихилық тэн. Тіл - мэдениеттің құрамдас бөлігі, оны игерудің негізгі құралы, ұлтгық діл болмысын ұрпақтан- ұрпаққа жеткізуші. Сонымен қатар, бұл екі құбылыстың өзіндік . арқылы (1300-ден аса) жаңа бағытгарды айқындаған ғалым - М. М. Копыленко болды. аитарлықгаи ерекшеліктері де оар. ііл қатынас құралы ретінде сөйлеушіге қарай бағытгалады, ал мәдениет өзінен-өзі таныла ал- майды. Олар эртүрлі семиотикалық жүйелер болып табылады. Жалпы алғанда, лингвомэдениеттаным - тіл мен мәдениеттің өзара байланысы мен өзара әрекеттестігін зерттейтін кешенді ғылыми пэн. Адам, жеке түлға туралы ғылым саласы болғандықган да, лингвомәдениеттаным, бір жағынан. адамның тілге тигізетін әсерін, екінші жағынан, тілдік фактордың адамға тигізер ықпалын қарастыруға бағытталады. Мәдениет - тілдегі элемнің бейнесі. 122 Теориялық негіз жинақталған базалық пэн ретінде лингвомэдениеттаным мэдениеттану мен тіл білімі пэндерінің тоғысынан қапыптасқан. Лингвомэдениетганым тіл — рухани мәдениет — діл — халық шығармашылығықарым-қатынасынзерттейтінэтнолингвистиканың кұрамынан қалыптасқан. Этнолингвистикалық зерттеулер тілдік деректерді диахрондық жағынан қарастырса, лингвомэдениеттаным тіл мен мэдениет қатынасын синхрондық тұрғыдан карастыруды максат етеді. Этнолингвистиканың материалы болып фольклорлық жэне мифологиялық мэтіндер, діни жэне тұрмыстық сипаттағы дэстүрлер, ырымдар, наным-сенімдер, т.б. негіздер саналады. Зергтеудің максаты — осы аталған материалдар негізінде этнос мэдениеті мен оның тілінде сақталған әлемнің тілдік бейнесін ре- конструкциялау. Батыс еуропа тіл білімі мен орыс тіл білімінде лингвомәдениеттанымдық зертгеулердің басты дерегі болып ұлттық-мәдени ерекшеліктері, мэдени құбылыстары, мәдениетпен байланысты бірліктер, этномэдени фразеологизмдердің өзіндік ерекшеліктері алынды. Лингвомэдениеттанымның гылым ретінде дамуы оны зерттеудің басты әдіс-тәсілдерін ажыратып алу арқылы іске асты. Лингвомәдениеттаным этнолингвистика ғылымынан қарастыратын материалы мен оны талдаудың мақсаты арқылы ажы- ратылады. Оның мақсаты - әлемнің бейнесін тіл тұтынушылардың күнделікті үйреншікті тілінде, эртүрлі мәтіндер мен мәдениеттің түрлі орындарында калай көрініс табатынын с ипаттау болып табы- лады. Оның негізгі деректері қазіргі қарым-қатынас үдерісі, мэдени ақпараттың дерегі ретіндегі философиялық, діни, фольклорлық дискурстар болып саналады. Лингвомэдениеттаным тіл мен мэдениет құбылысын жүйелі түрде бірлікте алып қарауда семантиканың өте терең қойнауында талдау жасайды. Жалпы адамзагптық және ұлттық мәдениет концептілерін талдау барысында лингвомәдениеттанымдық зерт- теулер олардың жан-жақгы мэндерін ашып береді. Мысалы, «құл» сөзін алар болсақ, ол мынадай түрлі фразеологиялық қатар құратындығын көруге болады: «қүмарлықтың қүлы», «тамақтың қүлы», «арманның қүлы», т.б. Сонымен қатар, діни мәдениетте «Алланың қүлы» деген де тіркес кездеседі. 123 |