Қ65 д м г ш м л а у ш й л р р іж т щ І > — ііч іг п Ж. Қоңыратбаева тіл білімі

6 81.2
Қ65
д м
г ш
м
л а у ш
й л
р р іж т щ і > — ііч іг п
Ж. Қоңыратбаева
ТІЛ БІЛІМІ
ғылымыныи
МЕН ТАРЫХЫ
Оқу қцрапы

*
ш
ш
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ 
'
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті
Ж. Қоңыратбаева
Т ІЛ Б ІЛ ІМ І Ғ Ы Л Ы М Ы Н Ы Ң
Т Е О Р И Я С Ы М Е Н Т А Р И Х Ы
Жоғары 
оқу 
орындарының филология факультеттеріне
арналған оқу құралы
А стана, 2013

ӘОЖ 81 22 (075.8) 
КБЖ 81.2-03 я73
Қ65
Баспага Л.Н.Гумилев атындагы Еуразия үлттық университетінің
Ғылыми Кеңесі ұсынган.
Пікір жазгандар:
Ж.Ә.Әбуов 
- филстогия гылымдарының докторы
,
профессор
Ж.А.Құсайынөва - филология гылымдарыныц докторы,
доцент
 
1
‘
І8В^ 978-601-7429-38-6
Қ65 Тіл білімі ғылымынын теориясы мен тарихы. Оку 
күралы./ Ж. Қоңыратбаева - Астана: Л.Н.Гумилев атындағы Е¥У,
2013.-308 6.
Жогары оқу орындарының филология факультеті студенттері
мен магистранттарына усынылып отырган оқу қүраіы
. 
Оқу қураіының
мақсаты - «Лингвистика ілтінің тарихы» жэне «Жаты тіл 
білімі»
курстарының басты мэселелерін кешенді түрде түжырымдап талдау.
Кешен 
болашақ филологтарга тіч туралы гылымның өткен тарихы
-
нан, қазіргі куйінен, негізгі теориялық багыт-багдарынан. гылым аідын-
да түрган басты-басты мэселелерден оқу багдаріамасы талабына сай
жуйелі білім береді. Оқу қуралында жалпы тіл бііімі теориясы мен та-
рихына, оны зерттейтін эдіс-тэсілдеріне қатысты мэселелер бойынша
практикалық талдау жүмыстары қамтылды. Әр тақырыптың соңында
бақылсху сурақтары мен үгымдардың терминологияіық минимумы қоса
берілді
Оқу қүралы филолог-мамандарга арналган.
ӘОЖ8Г22 (075.8) 
КБЖ 81.2-03 я73
І8В^ 978-601-7429-38-6
© Қоңыратбаева Ж., 2013 
© Л.Н.Гумилев атындағы Е¥У, 2013
ать-чдағы ғылыми

А Л Ғ Ы С Ө З
Ұсынылып отырған оқу құралы «Лингвистика ілімінің та-
рихы» және «Жалпы тіл білімі» курстарында оқылған дәріс ма-
териалдары мен жүргізілген праісгикалық сабақтардың негізінде
құрастырылды. Дегенмен оқу кешені «Тіл біліміне кіріспе»,
«Лингвистика ілімінің жаңа багыттары», «Тіл тарихы» пәндерінің
дэрістері мен практикалык сабақгары үшін де пайдалы көмекші 
құрал бола алады.
Оқу құралының мақсаты - «Лингвистика шімінің тарихы» 
жэне «Жалпы тіл білімі» курстарының басты мәселелерін кешенді 
түрде түжырымдап талдау. Студенттерге ты туралы гылымның 
өткен тарихынан, қазіргі күйінен, негізгі теориялық багыт- 
багдарынан, гылым алдында түрган басты-басты мэселелерден оқу 
багдарламасы талабына сай жүйелі білім беру.
Оқу қүралы екі үлкен бөлімнен түрады. Мүнда бірін-бірі 
толықгырып отыратын «Лингвистика ілімінің тарихы» жэне «Жал-
пы тіл ощімі» курстарының теориялық жэне практикалық нысан- 
дары камтылды. Оқу күралының теориялық белімінде жалпы тіл 
біл імінің 1) тіл біл імі теориясы; 2) тіл біл імінің тарихы; 3) тіл біл імін 
зерттеу әдіс-тәсілдері мәселелері жиырма негізгі такырыптық ны- 
санда қамтылып, практикалық бөлімде теориялық бөлімнің осы 
материалдары сараланып, талданады. арнайы тапсырмалармен 
түжырымдалып, корытындыланады.
Оқу күралының теориялық бөлімі үсынылган эдебиетгер 
тізіміндегі отандық (Т. Қордабаев, Ғ. Қалиев, Б. Қалиев т.б.) жэне 
элемдік (Ф. де Соссюр, Э. Сепир, Б. Уорф, Н. С. Шарафутдинова, И. 
П. Сусов т.б.) тіл білімінің басты, соңгы жетістікгері негізінде дай- 
ындалды. Бүл бөлім әсіресе, қазақ галымдары Т. Қордабаев пен Ғ. 
Қалиевтің авторлыгымен жарық көрген «Жалпы тіл білімі» (2004) 
окулыгына сүйене жазылды. Кейбір мэселелер толыктырылды, 
кейбір тараулар қайта жазылды, тіл гылымындагы антропоөзектік 
багыттың мэселелерін камтитын бөлім жаңадан қосылды. Кітаптың 
теориялық бөліміндегі «Тіл білімі теориясы» деп аталатын тара- 
уында дыбыстық тіпдің табигаты мен мэні, тілдін функциясы, ол 
функциялардың қандай жолдармен іскеасатындыгын айкындайтын, 
тілдің қогаммен, ой-санамен карым-қатынасы, тілдік элементтер-

де болатын өзгеріс-құбылыстар, гілдің дамуы, оның ішкі-сыртқы 
себептері, тілдің диалектілік және әлеумеггік салалары, тіл 
деңгейлері, грамматикапық категория мэселелерінің маңызы мен 
өзіндік сипаты талданады. Тіл біл імі тарихының негізгі мәселелеріне 
арналған екінші тарауда ежелгі, орта дэуірлердегі, ХҮІІ-ХҮІІІ, XIX, 
ХХ-ХХІ ғасырлардағы тіл білімінің жайы талданады. Тіл білімін 
зерттеудің әдіс-тәсілдері соңғы бөлімде карастырылады. Бершген 
тапсырма үлгілері бойынша жалпы «әдіс», «эдістеме», «әдіснама» 
ұғымдарын танып-білуден бастап, зерттеудің әдіс-тәсіл түрлеріне 
ғылыми түсінік жасау жүмыстарын жүрідзуге болады. Мүнда 
берілген тапсырма-сүрақгар студенттердің тіл білімін зерттеудің 
әдіс-тәсілдерінің мақсат-міндеттері мен мүмкіндіктері жайындағы 
мағлүматтарын толықтыруға мүмкіндік береді.
Оқу қүралының практикалық бөлімі бүган дейін жарык 
көрген көмекші оқу қүралдары (Ғ. Қалиев, 2001; Ж. Қоңыратбаева, 
2007) материалдары негізінде қүрастырылды. Жалпы тіл білімінің 
күрделі мәселелерін студенттердің жете түсінулеріне көмектесу 
мақсатында оқу қүралының практикалық бөлімінде эр тақырыпқа 
жоспар қүрылып, одан соң негізгі әдебиеттер, одан соң сол мәселе
лар (200-ден астам)
реферат
тал
Ж Ү
жүмыстарының ерекш 
імда қүрылғандығында
әртүрлі
арналған
сүрақтар түрлері үсынылады. Жалпы тіл білімінде шешімі 
табылған проблемаларды студенттердің талдап түсіндіруі үшін 
түрлі деңгейдегі тапсырма, сүрақгар берілді. Ал тіл заңдылықтарын 
эр қырынан зерттейтін эр кезең зерттеушілерінің талас пікір- 
көзқарастарын саралап, өздерінше түжырым жасап отырулары кей 
тапсырмаларда студенттердің өздеріне қалдырылды. Студенттердің 
жалпы тіл білімі бойынша күрделі лингвистикалық үғымдарды 
жете меңгеруі үшін эр тақырыптың соңында «Тіл біліміне 
кіріспе» жэне тағы басқа курстарда көп кездеспейтін атаулардың 
терминологиялық мини-сөздігі (минимум) беріліп отырды. Тапсыр- 
маларды орындау сипаты дәлелді, нақты, анық болуы міндетті. Бүл
4

үшін студенттердің әр тапсырма, тақырып нысанымен жете таныс 
болғандары жөн.
«Лингвистика ілімінің тарихы» және «Жалпы тіл білімі» кур- 
стары болашақ тілші-филолог мамандарды дайындауда ең жетекші 
рөл атқарады. Сондықган оқу қүралы практикалық тапсырмаларды 
тек ауызша, жазбаша түрде орындап қана қоймай, студенттердің 
осы тапсырма арқылы кәсіби лингвистикалық теориялық білімдерін 
жинақтап, тілдік қүбылыстар мен мәселелерге өз көзқарастарын 
білдіріп, өз беттерінше қорытынды шыгарып отыруға да жетелей 
түседі.
Оқу қүралының бірін-бірі толықгыратын кешенді түрде жа- 
салуы студенттердің өз бетімен жүмыс істеуіне жәрдемдеседі деген 
ойдамыз.
5

К ІРІС П Е