8-сынып. Қазақстан тарихы

• 
  Азаттық соғысы
  
• 
  Басқншылық, шапқыншылық
  
• 
  Батыр,
  
• 
  Батырлық, қаһармандық
  
• 
  Шын берілгендік
  

Оқушылардың жеке шығармашылық жұмысы, нәтижесін ұжым болып талқылау.

ІІ кезең-сабақтың негізгі бөлімі (проблемалық мәселелерді талқылау)

Сабақтақырыбымен жұмыс, онан кейін оқушылар XVIII ғасырдың І ширегіндегі Қазақ хандығы тарихының төмендегі саяси аспектілрін анықтаулары қажет.

(жауап беру үлгілері):

№1 тапсырма:

Қазақ хындығының жай-күйі Қазақ хандығы төңірегіндегі қалыптасқан

саяси жағдай

1. 1.

2. 2.

3. 3.

4. 4.

№2 тапсырма

-Материалды пайдалана отырып, анықтаңдар:

1. Жоңғар шапқыншылығының мақсаты.

Қазақ халқының жоңғарларға қарсы азаттық күресін ұйымдастыру.

Құрылтайдың қазақ халқының саяси өміріндегі рөлі. Батырлар

№3 тапсырма:

1. 
   Мына тақырыпта жұмыс құру:
   

«Жоңғар шыпқыншылығы және жоңғарларға қарсы халық күресін ұйымдастыру».

2. 
   «Халық құрылтайы».
   

• 
  Қайда өтті?
  
• 
  Қандай мәселелер көтерілді?
  

• 
  Немен аяқталды?
  
• 
  Тарихи маңызы
  

3. 
   Сабақты бекіту:
   

Сұрақ: Қазақ хандығының саяси тарихына бұл кезеңдегі оқиғалардың басқаша сипат алуы (нәтижелері, дамуы) мүмкін бе еді?

«Қазақ хандығындағы орталық биліктің әлсіреуі жаңа жоңғар шапқыншылықтары үшін қолайлы жағдай туғызды. XVIII ғасырдағы жоңғар-қазақ қарым-қатынасының шиеленісунің басты себебі жер мәселесі болды. Цеван-Рабтан Жетісуды, Түркістан арқылы өтетін керуен жолдарын түпкілікті ойраттарға қалдыруды көздеді. Олар экономикалқ және саяси дамуда болды, жер өңдеу бұрын болмаған жетістіктерге жетті, көрші мемлекеттермен сауда байланыстары жан-жақты дамыды, темір өндіру технологиясы жетелдіріліп, швед офицері Ренат оларға зеңбірек құю өндірісін, қару мен оқ-дәрі дайындауды үйретті. Кейбір жеңістеріне қарамастан, қазақтар үнемі жеңілумен болды. Оның себептері Қазақ хандығының ішкі әлсіздігімен мен көрші мемлекеттерге тәуелділігінен еді. Ұлы жүздің жетекші билері Жоңғарияға тәуелділікті мойындады, Кіші жүз ханы Әбілқайыр өзінің жеке билігін күшейтумен айналысты, сондықтан ол 1741 жылы жоңғарлар басып кіргенде, ойрат басқыншылығына қарсы тұруға қатысудан бас тартты».

Сабақты бекіту:

1. 
   Жоңғарияның көрші мемлекеттерді басып алу саясатын жүргізуінің негізгі себептерін айтыңдар.
   
2. 
   Қазақтардың жеңілу себептері және қазақ халқының жоңғар басқыншылығына қарсы күресінің тарихи маңызы.
   
3. 
   Қазақ-жоңғар соғысы кезінде көзге түскен қазақ хандары, сұлтандары, билер мен батырлары жөнінде жазылған қандай әдеби шығармаларды білесіңдер? Отанға адалдық пен патриоттық жөнінде, ержүректік пен қаһармандық, сертке адалдық туралы қандай мақал - мәтелдер білесіңдер ?
   

Үй тапсырмасы:

1. 
   Тақырыпты оқып, мына кестені толтырыңдр: «Жоңғар шапқыншылығына қарсы халықтң азаттық күресінің ұйымдастыру».
   

Жылдар	Оқиғалар	Тарихи маңызы
1710 1711 1712 1713 1718 1720 1723 1723-1727 1725

8-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы:

§ 5. XVIII ғасырдың алғашқы үштен біріндегі қазақ-оры

Сабақтың мақсаты:

• 
  Оқушылардың қазақ-орыс қарым-қатынастарының дамуы жайлы білім деңгейін ұлғайту. Патшалық Ресейдің Қазақстандағы отаршылдық саясатының мәнін ашып көрсету, әскери бекністерінің салынуына қарсы қазақ халқының күресі туралы баяндау;
  
• 
  Оқушыларды түрлі оқиғалар мен құбылыстардың себеп-салдары мен тарихи маңызын талдай білуге , жаңа деректер мен фактілерге , ақпарат көздеріне сүйене отырып логикалық ойлай білуге дағдыландыру;
  
• 
  Оқушыларды өзара көмектесу, ынтымақ, достық рухында тәрбиелеу.
  

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: интерактивті

Көрнекілігі: карта, сызба

Негізгі түсініктер: қамал, бекініс, әскери-барлау экспедициялары, Ресей империясының отаршылдық саясаты, қазақ халқының әскери бекіністер салуға қарсы ерлік күресі.

Сабақтың барысы:

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі
   
2. 
   Оқу құралын тексеріп түгелдеу
   
3. 
   «Хабар» /ел жаңалықтарынан.../
   
4. 
   Оқушы зейінін сабаққа аудару
   

Үй тапсырамысн сұрау:

1. 
   Жоңғар хандығы жаулап алушылық саясатының негізгі себептері қандай?
   
2. 
   Қазақстар жоңғар басқыншыларына қай жерлерде өткен шайқастарда тойтарыс берді? Жоңғарларға қарсы азаттық күресінің басында кімдер тұрды?
   
3. 
   Шапқыншылықтың алғашқы кезеңіндегі қазақстардың жеңілу себептері және жоңғарларға қарсы халық-азаттық күрестің тарихи маңызы.
   

Жаңа сабақты оқытудың жоспары:

1. 
   Қазақ хандығы мен Ресей мемлекеті арасындағы қарым-қатынастың жандана бастауы
   
2. 
   Патша үкіметінің әскери бекіністер салуы.
   
3. 
   Ресейдің Қазақстанға жіберген елшіліктері
   
4. 
   Ресейдің Орта және Кіші жүз қазақстарымен шекаралық қақтығыстары.
   

Екі ел арасындағы өзара демократиялық және әскери байланыс орнатуға деген мүдделіліктің болғаны оқушыларға өткен сабақтардан таныс. Осы қарым-қатынасты нақтылай түсетін мысалдар келтіре кету керек. Жаңа тақырыпты баяндау барысында орыстар күнделікті өмірде және ресми құжаттарда қазақстарды неге «қырғыз», «қырғыз-қайсақ» атағанын түсіндіремін. Оқушылардың білімділік дәрежесін арттыра түсу мақсатымен, екі ел арасындағы қарым-қатынастың қыр-сырын кесте арқылы терең ашып көрсетеміз.

«XVIII ғасырдың алғагқы үштен біріндегі қазақ-орыс қатынастары»

Қатынастары	Қазақ хандығы	Ресей мемлекеті
Дипломатиялық Сауда-экономикалық Екі ел байланыстарының маңызы

Картаның көмегімен әскери бекіністер салудың барысымен танысамыз. Оқиғалар тізбегі:

• 
  Орыс-қазақ қатынастарының тарихы ерте кезден басталады, XVIII ғасырдың басынан бастап екі елдің бір-бірін танып білуге деген қызығушылығы арта түсті. Сібір губернаторы М.П.Гагарин орыс патшасына Ертістен Жаркентке дейінгі алтынға өте бай жасаған жобасын ұсынады. 1715 жылы шілдеде подполковник И.Д. Бухгольц басқарған экспедиция Тобылдан шығып Ертісті бойлай аттанады Экспедициясының жұмысының нәтижесінде Жәмішев және Омбы (1716жылы) бекіністерінің негізі қаланды.
  
• 
  1715-1716 жылдары князь А.Д.Бекович-Черкасскийй экспедициясы Хиуаға жорыққа шықты.
  
• 
  1717 жылы Жәмішевпен Ертісті бойлай әскери қамалдар салу үшін П.Северский мен В.Чередовтың экспедициясы жасақталады. П.Северскийдің отряды Железинск бекінісін салды. В.Чередовтың отряды Калбасинск қамалы тұрғызып, Ертістің оң жағасында Семей бекінісінің (1718 жылы) негізін қалады.
  
• 
  1719-1720 жылдары майор И.М.Лихаревтің экспедициясы Ертісті бойлай жүріп, 1720 жылы Өскемен, Черноярск және Коряков қамалдарын салып шықты . Кейінірек олардың арасына шағын редуттар мен форпосттар орнатылады. Бұл әскери-қорғаныстың тірек пунктері Жоғары Ертіс шекаралық шебін құрды және жоңғар, т.б. шабуылынан қорғануда зор рөл атқарды.
  
• 
  1722 жылы парсы жорығынан оралған І Петр қазақстарды Орыс мемлекеті құрамына қосып алу жоспары: «... миллионға дейін жұмсалса да, аса көп шығындарға қарамастан... Азияның барлық елдері мен жерлеріне жеткізеді... бағы заманнан естіліп кеткен қырғыз-қайсақ ордаларын Ресей империясының құрамына алу ...» туралы айтты. Ресей империясы мен қазақ халқы арасындағы қарулы қақтығыс жайлы , оқушыларға жаңа тақырыпты қаншалықты меңгергенін білу үшін, қорытынды тапсырмалар беріліп, сұрақтар қойылады.
  

1-тапсырма. Құжаттармен жұмыс.

-Оқулық пен хрестоматиядан тиісті құжаттарды оқыңдар.

1. Ресей мемлекеті Қазақ хандығына қатысты саясатында қандай мақсаттарды көздейді?

2-тапсырма. Құжаттармен жұмыс.

Оқулық пен хрестоматиядан тиісті құжаттарды оқып шығып, мына сұрақтарға жауап беріңдер:

1. 
   И.Д.Бухгольцтің Қазақстандағы әскери экспедициясының мақсатын анықтаңдар.
   
2. 
   Ертістегі әскери бекіністер не мақсатпен салынды?
   

Сабақты бекіту:

1. 
   Әскери бекіністер салуға қазақ халқы қалай қарады?
   
2. 
   Орыс бекініс қамалының тұрғындары мен қазақтар арасындағы әскери қақтығыстар неге жиі болып тұрды?
   

Үйге тапсырма:

1. 
   1715-1720 жылдары тұрғызылған әскери бекіністер желісін картаға салып келіңдер.
   
2. 
   XVIII ғасырдың үштен біріндегі қазақ-орыс қарым-қатынастарының жандануының себептері неде?
   
3. 
   XVIII ғасырдың басындағы Қазақ хандығының жағдайына сипаттама беріңдер.
   

8-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: § 6. Кіші жүздің Ресейге қосылуы

Сабақтың мақсаты:

• 
  Оқушыларды Кіші жүздің Ресейге ққосылуының негізгі себептерімен таныстыра отырып, оған жоңғар шыпқыншылығының әсерін және Әбілқайырдың Ресейге қосылу саясатында қандай мақсат көздегенін түсіндір.
  
• 
  Салыстырмал талдау жасау арқлы оқушылардың шығармашылық ынтасын дамыту, тақырыпты ашу үшін күрделі немесе қарапайым жоспарлар құру, өз көзқарасы н дәлелдеуге үйрету.
  
• 
  Мақсатқа жету жолында табандылыққа, шыдамдылыққа, ерік-жігердің күшті болуына тәрбиелеу.
  

Сабақтың түрі: аралас

Көрнекілік: карта, сызба

Негізгі түсініктер: Сыртқы саяси жағдайдың шиеленісуі, орат, Ресейдің «азиялық саясаты», қазақстарды башқұрттарға айдап салу саясаты, елшілік, бодандық, империя, саяси және экономикалық тәуелділік, әскери қорғаныстық бекіністер.

Сабақтың барысы:

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі
   
2. 
   Оқу құралын тексеріп түгелдеу
   
3. 
   «Хабар» /ел жаңалықтарынан.../
   
4. 
   Оқушы зейінін сабаққа аудару
   

Үй тапсырмасын сұрау:

1. 
   Кестенің толтырылуын тексеру.
   
2. 
   Оқушылардың өздері жинаған мәліметтерін оқуға мүмкіндік беру, оны сынып болып талқылау, бағалау.
   

Жаңа тақырыпты оқытудың жоспары:

1. 
   XVIII ғасырдың І-ширегіндегі Қазақ хандығының ішкі және сыртқы саяси жағдайы, жоңғар шапқыншылығына тойтарыс беру үшін Әбілқайыр ханның ұстанған бағыты.
   
2. 
   Ресей мемлекетінің XVIII ғасырдың 20-жылдарының аяқ кезіндегі Қазақстанға қатысты ұстанымы.
   
3. 
   XVIII ғасырдың 30-40 жылдарындағы Кіші және Ұлы жүздің жағдайы.
   
4. 
   Үй тапсырмасын тексергеннен икейін, карта арқылы өткен материалды қаншалықты игергенін көріп, Қазақ хандығының ішкі және сыртқы саяси жағдайының күрделене түскені жөнінде әңгімелеймін. Ол үшін қалыптасқан жағдайдың төмендегідей сызбасын ұсынамын.
   

Ішкі жағдай

1. 
   Аңырақай шайқасынан кейінгі хан тағы үшін күрес салдарынан қазақ билеушілері арасында келіспеушіліктер пайда болды.
   
2. 
   Феодалдық бытыраңқылық күшейді.
   

Сыртқы жағдай

1. 
   Жоңғарлар тарапынан қауіп сақталып қалды.
   
2. 
   Қазақтардың Бұхара және Хиуа хандықтарымен арадағы жағдай күрделі күйінде қалды.
   
3. 
   Еділ қалмақтарымен және башқұрттармен қарым-қатынас күрт шиеленісіп кетті.
   

Мұндай жағдайда Қазақ хандығы алдында басты мәселе сыртқы жаудан қорғану және елдің тұтастығын сақтап қалу болды. Бұл жерде Әбілқайырдың жеке басына тоқталу керек. Оқушылар ханның жеке басы жөнінде өз білетіндерін айтқаннан кейін, оқулықтағы қосымша деректерді пайдалана отырып, төмендегі кестені толтыру керек: «Әбілқайыр ханның жеке басының жағымды қасиеттері мен кемшіліктері» (ерекшеліктерін айқындау, салыстырмалы түрде талдау жасау).

Жеке басының жағымды қасиеттері

Жеке басының кемшіліктері

Әбілқайырды Ресейден көмек сұрауға мәжбүр еткен жағдайлар:

1.

2.

3.

4.

«XVIII ғасырдың 20-жылдарының аяқ кезіндегі Ресейдің Қазақстанға байланысты ұстанымы». Бұл тақырыпшаны оқыту үшін мынадай өзіндік жұмыстар жүргізуге болады:

А) XVIII ғ. 30- жылдарына дейінгі қазақтардың патша үкіметімен қарым-қатынасы.

Ә) Әбілқайырдың Ресей императрицасы Анна Иоановнаға жіберген елшілігі. 1730 ж.

Б) сыртқы істер коллегиясының тілмашы А.Тевкелев бастаған орыс елшілігінің Қазақстанға келуі.

В) Ресейдің отаршылдық саясаты. Қазақстанды алуға жасалған қадамдар:

1734 ж-

1735 ж-

1735-37 ж-

1740 ж-

1738 ж-

Оқушылардың өзіндік жұмыстарының нәтижелерімен танысқаннан кейін Ресейдің Қазақ хандығына қатысты саясатын қорытындылаймыз. Бұл жерде белгілі тарихшы М.П.Вяткиннің мына сөзі оқылады:

«... Ішкі феодалдық күрес үдеп тұрған кезде жүргізілген бұл саясат мемлекетті ыдыратуға, қазақ жүздерін, ең алдымен Кіші жүзді әлсіретуге бағытталған анархиялық саясат болды. Тек қазақ қоғамының бытыраңқылығы ғана патша үкіметіне қазақ жүздеріне қарсы кең көлемде шабуыл жасауға мүмкіндік беретін еді».

Бұған қоса оқушылардың назарын мына мәселеге аудару қажет: орыстардың қазақ жеріне тереңірек енуіне төмендегі жағдайлар қолайлы әсер етті.

1. 
   Қазақ жерін біртіндеп отарлау.
   
2. 
   Қазақ билеушілерінің өзара тартыстарын тиімді пайдалану патша шенеуніктерінің іс-әрекетін жеңілдетті., патша үкіметі ешқандай қарсылықсыз Жайық өзені бойында бірнеше әскери бекіністер тұрғызды.
   
3. 
   Қазақстанның батысындағы және солтүстігіндегі әскери бекіністерді Орта Азия мемлекеттерінің аумағына енуі үшін әскери тірек базалары ретінде пайдалану.
   

XVIII ғасырдың 30-40 жылдарындағы Кіші және Орта жүздегі қалыптасқан жағдайды толық түсіну үшін оқулықтағы тақырып бойынша картамен практикалық жұмыс жүргізу.

Сабақтың практикалық бөлігі:

• 
  XVIII ғ. 30-40 жылдарында Ресей неліктен Қазақстанның солтүстік-шығысында әскери бекіністерін құра бастады?
  
• 
  Олар қашан және қайда салынды? Картадан көрсетіңдер.
  
• 
  Қазақтардың Ресеймен және орта Азия мемлекеттерімен сауда жасаған негізгі қалаларын атаңдар.
  
• 
  Орыс-қазақ сауда байланысы жөнінде не айтасыңдар?
  

Үйге тапсырма:

1. Тақырыпты оқыңдар және параграф соңындағы сұрақтарға жауап беріңдер.

8-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: § 5. XVIII ғасырдың ортасындағы Қазақстан.

Сабақтың мақсаты:

• 
  Әбілқайыр қайтыс болғаннан кейін Кіші жүзде қалыптасқан жайдайды түсіндіру, әскери-қорғаныстық бекіністердің салына бастауы жөнінде әңгімелей отырып, Ресейдің Қазақстандағы отаршылдық саясатын ашып көрсету, оқушылардың назарын қазақ-қалмақ қарым-қатынастарына аудары;
  
• 
  Құжаттармен, картамен жұмыс жасау тәсілдерін жетілдіру, саяси қайраткерлердің
  
• 
  қызметіне талдау жасау және баға беру арқылы оқушылардың логикалық ой-өрісін жетілдіру, танымдық қызығушылықтарын дамыту;
  
• 
  Халық тарихына құрметпен қарауға, достыққа, бір-бірін түсіне білуге тәрбиелеу.
  

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың әдісі: интерактивті

Көрнекілік: карта, сызба

Негізгі түсініктер: Қазақ-башқұрт қарым-қатынастар спецификасы, әскери-қорғаныстық бекіністер салу, «Шаңды жорық», қазақ-қалмақ қатынастары.

Сабақтың барысы:

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі
   
2. 
   Оқу құралын тексеріп түгелдеу
   
3. 
   «Хабар» /ел жаңалықтарынан.../
   
4. 
   Оқушы зейінін сабаққа аудару
   

Үй тапсырмасын сұрау:

1. 
   Әбілқайыр хан неліктен Ресейден көмек сұрауға мәжбүр болды?
   
2. 
   Кіші жүздің Ресей құрамына кіруіне байланысты қалыптасқан негізгі оқиғаларды әңгімелеңдер.
   
3. 
   XVIII ғасырдағы Қазақ хандығының саяси, экономикалық, мәдени өміріне бодандық қалай әсер етті?
   
4. 
   Хронологиялық диктант
   

Жаңа тақырыпты оқытудың жоспары:

1. 
   Әбілқайыр хан қаза тапқаннан кейін Кіші жүздегі жағдай.
   
2. 
   Қазақ-башқұрт қатынастарының ерекшеліктері
   
3. 
   Шекара аймақтарында әскери бекініс шептерінің салынуы.
   
4. 
   Қазақ-қалмақ қатынастары
   
5. 
   «Шаңды жорық». Қазақтардың қалмақтарды жеңуінің тарихи маңызы.
   

Үй тапсырмасын бірден Әбілқайыр қаза тапқаннан кейінгі Кіші жүздің жағдайын талқылауды бастаймын:

Кіші жүз

Экономикалық жағдай

Саяси жағдай

Орта жүздің шекара аудандарында жер дауының онан әрі шиеленісуі. (Патша үкіметі қазақ жерін ашық басып ала бастады: А) шекара аудандарында әскери бекіністер тұрғызу; Ә) 1755 ж. патша үкіметі Орта жүз қазақтарына Ертістен өтуге тыйым салды; Б) 1765 ж. Он шақырымдық белдеу межеленді. В) Қазақстарға орыс бекіністеріне 30 шақырымға дейін жақындауға тыйым салынды.

10 шілде, 1749ж. Ресей үкіметі ресми түрде Нұралыны Кіші жүз ханы етіп бекітті. Оған жылына 600 сом жалақы тағайындалды. (Бірақ Кіші жүз тәуелсіз екі бөлікке бөлінді. Солтүстік-батыс бөлігін Нұралы, ал оңтүстік-шығысын Батыр биледі.) Қазақ-башқұрт жанжалдары; Жоңғарлардың Қазақстан аумағына әскери жорығы; Осы жағдайға байланысты Ресей ұстанымы: А) қазақстанр мен башқұрттардың Ресейге қарсы күресте бірігіп кетпеуі үшін араларына от салу, ол үшін кез-келген қолайлы сәтті пайдалану.

Осыдан кейін оқушыларды қазақстардың башқұрттармен және қалмақтармен қарым-қатынастарының ерекшеліктерімен таныстыра отырып, Қазақстан тарихы хронологиясындағы материалдар негізінде салыстырмалы кесте жасау, сол арқылы оқушылардың салыстырмалы талдау жасау, тақырыптағы әр түрлі деректерді пайдалана отырып қорытынды шығаруын дамыту.

Қазақ-башқұрт қатынастыры (Башқұртстан)	Қазақ-қалмақ қатынастары (Еділдегі Қалмақ хандығы)	Осы халықтар арасындағы қатынастарға байланысты Ресейдің ұстанымы (құжаттарды пайдалану)

Қазақстанның солтүстік-шығысында XVIII ғ-дың 30-40 жылдарында әскери бекіністер салу мәселелерін қарастырғанда картамен жұмыс жасау пайдалы:

• 
  Салынған бекіністердің аты мен салыну себебі
  
• 
  Орналасқан жері
  
• 
  Алып жатқан аумағы
  
• 
  Маңызы
  

Жүргізілген жұмыстарды қорытындылай келе, Ресейдің жер мәселесі жөніндегі орталық саясатын ашып, оқушылардың логикалық ойлау жүйесін дамыту үшін төмендегі тапсырманы беремін

Тапсырма: Оқулықтағы тақырып пен Қазхақстан тарихы хрестоматиясындағы материалдарға сүйене отырып және картаны пайдалану арқылы патша үкіметінің Қазақстандағы жер саясатының отаршылдық мәнін ашатын мысалдар келтіру. (Берілетін жауап үлгілері: Қазсқстанның тәуелділігінің күшеюі; қазақ әскерінің құрылуы, жайылымдарды тартып алып, әскери тірек базаларын салу, жергілікте қазақ руларын жайылымдық жерлерден біртіндеп ығыстыру және босаған жерлерге казактарды қоныстандыру, жергілікті ақсүйектердің саяси ықпалын әлсірету, олардың жерін тартып алу, т.б.)

Сабақты бекіту:

Оқулықтың 55-56 беттеріндегі құжатпен жұмыс ( Добромыслов А.И. Торғай облысы. Тарихи очерк. Орынбор. 1901, 149-150-беттер)

Тапсырмалар: Құжатты оқи отырып, сұрақтарға жауап беріңдер.

• 
  Қазақ-қалмақ қатынастарының қандай ерекшеліктері бар?
  
• 
  Патша үкіметі неліктен қалмақтардың Жоңғарияға көшуіне қарсы болды?
  
• 
  Ресей қалмақтарға қарсы қандай шаралар қолданды?
  
• 
  Қазақстардың Еділ қалмақтарыны талқандауда негізгі рөл атқарғанын қалай түсіндіресіңдер?
  

	Шаруашылығы	Киіз үй жабдықтары	тілдері	Діні	Ортақ белгілер: рухани және материалдық негізде
Қазақтар Башқұрттар Қалмақтар

• 
  Қазақтардың қалмақтарды талқандауының қандай тарихи маңызы бар?
  

Үйге тапсырма: Кестені толтырыңдар.


8-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: § 6. Абылайхан билігі тұсындағы қазақ хандығы

Сабақтың мақсаты:

• 
  Оқушыларды Абылайдың өмірі және қызметімен таныстыра отырып, аса ірі мемлекет қайраткері, дипломат, қолбасшы болғандығын көрсету. Абылайды осындай дәрежеге көтерген деректерді ашу;
  
• 
  Қосымша әдебиеттерді пайдалана отырып, оқушыларды өздігінен жұмыс істеуге тәрбиелеу;
  
• 
  Абылай хан бейнесі арқылы оқушыларды Отағна деген сүйіспеншілік, адалдық, табандылық рузында тәрбиелеу.
  

Сабақтың түрі: аралас

Сабақтың әдісі: интерактивті

Көрнекілік: карта, сызба

Негізгі түсініктер: саяси және мемлекеттік қайраткер, ішкі және сыртқы саясат, Қазақ хандығының Ресеймен, Жоңғариямен, қызғыздармен қарым-қатынасы.

Сабақтың барысы:

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі
   
2. 
   Оқу құралын тексеріп түгелдеу
   
3. 
   «Хабар» /ел жаңалықтарынан.../
   
4. 
   Оқушы зейінін сабаққа аудару
   

Үй тапсырмасын сұрау:

«XVIII ғ. ортасындағы Қазақстан» және «Қазақ-қалмақ қатынастары» тақырыптары бойынша сұрақтар қою.

1. Картамен жұмыс:

• 
  Картадан Башқұртстанның қайда орналасқанын көсетіңдер. Башқұртстанның мемлекеттік құрылымы жөнінде не білесіңдер?
  
• 
  Қалмақ хандығының географиялық орналасу ерекшеліктері. Қалмақ хандығының пайда болу тарихы.
  

1. 
   Қалмақ билеушілерінен кімдерді білесіңдер?
   
2. 
   XVIII ғасырдың ортасына қарай Кіші жүздің жағдайы неліктен шиеленісіп кетті?
   
3. 
   Қазақстар мен башқұрттар арасындағы қарым-қатынастың ерекшеліктері жөнінде не білесіңдер?
   
4. 
   

   Тарихи тұлға	Жылдар	Оқиғалар
   Нұралы	1771	Еділ қалмақтарын Жоңғарияға бастап барған қалмақ билеушісі
   Батырша	10 шілде, 1749	Әбілқайыр ханның баласы. Патша үкіметі оны Кіші жүз ханы етіп ресми түрде бекітті
   Неплюев	1765	Генирал-поручик, Сібір шебінің қолбасшысы, Ертістің дала жағынан 10 шақырымдық белдеу орнатуды межеледі.
   Шпрингер	1697	Орыс патшасы, Аюкені ресми түрде Еділ қалмақтарының ханы етіп бекітіп, Ресейдің оңтүстік-шығыс шекараларын қорғауды тапсырды.
   І Петр	1742 1754	Орынбор өлкесінің губернаторы, қазақстарды көршілес башқұрттармен, қалмақтармен жауластыру саясатын жүргізген
   Убашы	1755	Башқұрттардың Ресейдің отаршылдық саясатына қарсы ұлт-азаттық көтерілісінің негізгі басшысы.

   Орта жүзде жер мәселесінің шиеленісуі неліктен болды?
   
5. 
   Қазақстар Еділ қалмақтарын талқандауда неліктен шешуші рөл атқарды?
   

(Сабақта хронологиялық кестені пайдалану оқушыларға оқылған тарихи оқиғаларды терең меңгеруіне, олардың себеп-салдарлық байланыстары мен заңдылықтарын меңгеруге тарихты ғылыми түсінуге көмектеседі.)

6. 
   Карточкалармен жұмыс.
   

№1 тапсырма. «Тарихи тұлға».

-Төмендегі тарихи оқиғалар мен оған қатысты тарихи тұлғаларды рет-ретімен қойып шығыңдар.

№2 тапсырма. «Қазақстан XVIII ғ. ортасында» деген тақырып бойынша тарихи оқиғалардың хронологиялық тізбесін жасау:

1748ж.-

1740-1755 жж.-

1752-1755 жж.-

1765 ж.-

1771 ж.-

№3 тапсырма. «Қазақ –қалмақ қатынастары» тақырыбы бойынша тарихи оқиғалардың хронологиялық тізбесі:

1628 ж.-

1697 ж.-

1723 ж.-

1726 ж.-

1771 ж.-

Жаңа тақырыпты оқытудың жоспары:

1. 
   Абылай-аса көрнекті саяси және мемлекет қайраткері.
   
2. 
   Абылай ханның ішкі саясатының ерекшеліктері
   
3. 
   Абылай тұсындағы Қазақ хандығының сыртқы саясатының негізгі бағыттары.
   
4. 
   Абылайды Қазақстан тарихындағы орны.
   

І. Өмірбаяны. Абылай тұлғасының қалыптасуы:

«Әбілмансұр-Сабалақ-Абылай».

Қосымша деректердің (әдеби шығармалар, ғылыми-көпшілік әдебиет, кинофильмдер, деректі хроника, т.б.) көмегімен оқушыларды пбылай ханның өмірбаянымен таныстыру.

№1 тапсырма. Абылайдың өмірбаяны.

1. 
   Абылай қандай қасиеттермен ерекшеленді?
   
2. 
   Қалай ойлайсыңдар, Абылайдың балалық шағы және жастық кезеңдері белгілі оқиғаларға сәйкес келмегенде тұлға ретінде қалыптасар ма еді?
   
3. 
   Абылайдың қандай қасиеттері сендерге ұнайды?
   

ІІ. Абылай ханның мемлекеттік қызметі.

№2 тапсырма. Абылайдың ішкі саясаты.

Тақырыпты оқи отарып, мына сұрақтарға жауап беріңдер:

1. 
   Абылай өзінің ішкі саясатында алдына қандай мақсат пен міндет қойды?
   
2. 
   Абылайдың өзі билеген кезеңде жүргізген реформаларын көрсетіңдер, оның Қазақ хандығының саяси және экономикалық өміріндегі маңызын анықтаңдар.
   

ІІІ. Абылайдың сыртқы саясатының негізгі бағыттары.

№3 тапсырма. Тақырыпты оқып, кестені толтырыңдар.

Қазақ-орыс қатынастары	Қазақ-жоңғар қатынастары	Қазақ-қырғыз қатынастары

№4 тапсырма:

Тақырыпты оқып, төмендегі сұрақтарға жауап беріңдер:

1. 
   Абылай өзінің сыртқы саясатта жоспарлаған барлық істерін жүзеге асыра алды ма?
   
2. 
   Бұл шаралар қандай нәтиже берді?
   
3. 
   Абылайдың саясатына сендер қандай баға бересіңдер?
   

IV. Абылайдың есімі қазақстан тарихында қандай орын алды? (Бүгінде Абылай тек әйгілі хан ғана емес, оның есімі тәуелсіздік пен бірліктің символы)

Сабақты бекіту: Тақырып соңындағы сұрақтарға жауап беріңдер.

Үйге тапсырма:Абылай хан жорық жасаған елдер мен аймақтарды картаға түсіріңдер.

1. 
   Абылайханның өмірі мен қызметі жөнінжегі қандай шығармаларды білесіңдер? Неліктен халық оған көзі тірісінде «әруақтай» сыйынды?
   
2. 
   «Абылай хан» тақырыбына сөзжұмбақ құрастырыңдар
   

8-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: