А. Мырзахметов атында

Development of the enterprise law is connected with occurrence of trade laws. Everything has affected both on a system of rights and also on the structural elements (branches of the law, an additional branches and legal institutes). Some branches of the law (collective-farm, state-farm, the theory of the socialist state and the right) were dissappeared, the other fundamental branches of the law (civil, administrative, criminal) were transformed, and the third complex branches of the law (investment, enterprise, bank and others)appeared to began development.

Развитие предпринимательского права связано с появлением торгового право. Все это повлияло и на систему права и на составляющие ее структурные элементы (отрасли права, дополнительные отрасли права и правовые институты). Некоторые отрасли права (колхозы и совхоз, социалистическое государство и теория права) исчезли, другие фундаментальные отрасли права (гражданское, административное, уголовное) категорически изменились, а третьи комплексные отрасли права (инвестиционное, предпринимательское, банковское и другие) зародились и получили дальнейшее развитие.

Осының барлығы құқық жүйесіне және оны құрайтын құрылымдық элементтерге (құқық салалары, құқықтың қосымша салалары және құқықтық институттар) ықпал етті. Құқықгың кейбір салалары (колхоздар мен совхоздар, социалистік мемлекет және құкық теориясы) жойылып кетгі, құқықтын басқа іргелі салалары (азаматтық, әкімшілік, қылмыстық) мүлдем өзгерді, ал құқықтың үшінші кешенді салалары (инвестициялық, кәсіпкерлік, банк және басқалары) пайда болып, дами бастады.

Кәсіпкерлік (шаруашылық) құқыққа қатысты оның мәні және құқықтық табиғатын түсіну үшін, негізгі үш көзқарасты бөліп айтуға болады:

Сонымен, бірінші көзқарасқа сәйкес, кәсіпкерлік (шаруашылық) құқық құқықтың дербес саласы болып табылады. Дегенмен, әринс, оның жақтастары кәсіпкерлік (шаруашылық) кұқық тақырыбының мазмұны мен әдістерінің айтарлықтай өзгергенін түсінеді. Сөйтіп, В.С.Мартемьяновтің пікірі бойынша кәсіпкерлік (шаруашылық) құқық саласына тауарларды, жұмыстарды және қызметтерді өндіру үшін азаматтардың меншігін сату барысында пайда болған қатынастар кешті, сонымен қатар субъсктілердің - шаруашылық қатынастарына қатысушылардын (бұлар жеке тұлғалар – кәсіпкерлер де, ал заңды тұлғалар — кәсіпорындар, ұйымдар, заңды тұлғалар бірлестктері, сонымен бірге өз органдары атынан мемлекет те болып табылады, яғни нарық мүдделері мен қажеттіліктері бойынша жеке пайда табу мақсатын көздеп, кәсіби шеберлікпен әрекет ететін субъек-телер) саны өскен.

Кәсіпкерлік (шаруашылық) құқықты зерттеудегі екінші бағыт кәсіпкерлік (шаруашылық) заңының белгілі тұтастығын тануға негізделген. Осыған байланысты Ю.Г.Басин кәсіпкерлік (шаруашылық) құқық азаматтық құқықтың қосымша саласы, ал кәсіпкерлік (шаруашылық) заң заңның кешенді саласы ретінде әрекет етеді дегенді айтады.

Үшінші бағыттың өкілдері (мысалы, Н.Ю.Круглова, П.Г.Лахно, С.П.Мороз) кәсіпкерлік құқық - бұл жеке-құқықтық және әртүрлі салаларға жататын (азаматтық құқык, әкімшілік құқық, халықаралық құқық, қаржы құқығы және т.б.) көпшілік-құқықтық нормаларды біріктіретін құқықтың кешенді саласы дегенді мақұлдайды.

М.К.Сүлейменов кәсіпкерлік құқықты екіжақты түсіну керек деген пікір айтады: тар мағынасында кәсіпкерлік құқық - азаматтық құқықтың бір бөлшегі; сол бір мезгілде кәсіпкерлік құқықты кең мағынасында құқықтың әртүрлі салалары (азаматтық, әкімшілік, қаржы, кеден, еңбек және басқалары) нормаларын біріктіретін жан-жақты білім деп түсінуге болады.

Тұтастай алғанда, соңғы тұжырымдамамен келісуге болады, бірақ кәсінкерлік құқықтың жан-жақтылығы туралы идея кәсіпкерлік құкықты азаматтық құқықтың қосымша саласы ретінде таныған жағдайда көңілге қонады, ал азаматтық құқық саласына мүлдем кіре алмайтын кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу қатынастары реттеуден тыс қалып қояды. Тіпті егер, Е.А.Сухановтың ұсынысы бойынша, азаматтық құқықты көлемі бойынша құқықтың ең үлкен саласы деп қарастырған жағдайда, оның құрамына қосымша сала құқымен оның барлық элементтері кіреді: жалпы бөлім (азаматтық құқық тұлғаларына, нысандарына, мәмілелеріне, өкілеттігіне, талаптың ескіру мерзімдеріне қатысты ережелер); заттық құқық; міндеттілік құқығы; айрықша құқықтар (зияткерлік және өнеркәсіптік меншік); мұрагерлік құқық; отбасылық құқық; сауда (коммерциялық) кұқығы; халықаралық жеке құқық. Демек, ұсынылыл отырған нұсқада жеке құқық азаматтық құқыққа парапар және қағида бойынша салалар жүйесі емес, әлдебір «суперсала» болып шығады.

Сөйтіп, кәсіпкерлік құқық - құқықтың әртүрлі салалары нормаларын біріктіретін жан-жақты саласы. Құқықтың жан-жақты саласы - бұл, жекелеген ғалымдардың пайымдауынша, жартылай сала емес, бұл - кұқықтың негізгі (белгілі бір қалыпқа келтіретін) саласынан ерекшелінетін сала, алайда ол құқықтық институттан және құқықтың қосымша саласынан айтарлықтай дәрежеде өзгеше. Құқықтың жан-жақты саласы, бәрінен бұрын, озіне тән салалық әдісі жоқ, бірақ арнайы, дегенмен көрнекті заңдық режим орын алатын құқықтық реттеудін біртұтас тақырыбы болып табылады.

Қатыстық құқықтануда құқық жүйесіндегі кәсіпкерлік құқықтың алатын орны туралы мәселені шешудін екі негізгі бағыты қалыптасқан.

Бірінші бағытқа сәйкес (А.Жакомэн, Г.Шранц), шаруашылық құқығы құқық саласы немесе заң саласы емес, себебі ол экономикалық катынастарды реттейтін құқық нормаларын әзірлейтін немесе қолданатын жаңа тәсіл болып табылады.

Шаруашылық құқығының екінші бағыты оны құқықтың дербес саласы деп танудан көрінеді. Сонымен бірге бұл тұжырымның аясында ғалымдардың пікірлері бөлінді де, шаруашылық құқығын тар және кең мағыналарында түсінуді жақтайтындар пайда болды.

Континенталдық құқықтың басқа елдерінде (мысалы, Франция және Бельгия) шаруашылық және сауда құқықтарының тепе-теңдігі және біртұтастығы туралы ұстаным қалыптасқан.

Шаруашылық құқығының кең түсінігі жан-жақты, яғни кәсіп-керлік құқықтың көпшілік-құқықтық және жеке-құқықтық табиғатын тануға саяды.

Алғаш рет бұл идеяны экономикалық кызметтің еркіндігі ұстанымына негізделген жеке шаруашылықты қоғамдық шаруашы-лыққа қарсы қойған неміс заңгері Гольдшмидт айтқан және негіздеген еді. Шаруашылық құқығы ұғымындағы одан да кеңірек түсінік шаруашылық және экономикалық құқықтарды теңестіруден көрінеді. Оның жақтастары (Ж.Амель жэне Ж.Лагард) экономикалық құқық шаруашылық қатынастарды реттеуге бағытталған деп санайды.

Сонымен, мынадай қорытынды жасауға болады: шетелдік заң әдебиетінде шаруашылық құқығын кең мағынасында түсінуді жақтайтындар оған шаруашылық қызметін іске асыру барысында пайда болатын қатынастарды реттейтін құқықтың әртүрлі салалары (азаматтық, әкімшлік, қаржы, еңбек, халықаралық, қылмыстық және т.б.) нормаларын сыйғызады.

Сауда құқығы ешқашан Қазақстанның құқық жүйесінде (атап айтқанда, Ресей империясына кіру кезеңінде) оқшау өмір сүрмегенін есепке ала отырып, кәсіпкерлік (шаруашылық) құқықтың дамуында негізгі екі кезеңді бөліп атауға болады.

XX ғасырдың 20-30 ж.ж. басталып, ал содан кейін жиырма-отыз жыл үзілістен соң, XX ғ. 60-80 ж.ж. ол құқықтың дербес саласы ретіндегі шаруашылық құқығын құрумен аяқталды. Бұл кезеңде шаруашылық құқығы социалистік құқық жүйесінде жетекші орындардың бірін иеленген-ді.

Шаруашылық құқығы теориясын зерттеуге Л.И.Абалкин, Г.Л.Знаменский, В.В.Лаптев, В.К.Мамутов, М.Г.Масевич, В.А.Рахмилович, М.К.Сүлейменов, Ц.А.Танчук, Р.О.Халфин сияқты белгілі ғалымдар өздерінің маңызды монографиялық еңбектерін арнады.

Шаруашылықты жүргізудің әдістерін жетілдіру, ғылыми-техникалық прогресті жеделдету, өнім сапасын көтеру, ғылыми-техникалық ынтымақтастық пен сыртқы экономикалық қызметті өркендету мәселелері алдыңғы жоспарға шыққан XX ғасырдың 80 жылдарының екінші жартысында басталған «қайта құру» дегеннің табысты жүзеге асуын дәл осы шаруашылық құқығы қамтамасыз етуге тиіс болды. Алайда бұл идеялардың іске асуына тағдыр жазбапты, өйткені КСРО ыдырап, жаңа тәуелсіз мемлекеттердің құрылу үдерісі басталды.

Сонымен бірге бастапқыда бұрынғы одақтық республикалардың экономиканы дамытудың нарықтық жолына түсуіне байланысты шаруашылық құқығының рөлі мен маңызы төмендей бастағанын айтпай кетуге болмайды. Бұл мемлекеттік басқарудың жоспарлы экономикасы мен шаруашылық-құқықтық механизмдерінің орнына ашық тұрпатты экономика келуіне және оны реттеудің нарықтық механизмдері құрыла бастағанына байланысты болды. Әрине, жаңа жағдайларда енді шаруашылық есептің дамуы, кәсіпорындардың өзін-өзі өтеуі, өзін-өзі қаржыландыруы сияқты және басқа да мәселелер өзектілігін жоғалтты. Жеке меншіктің (оның ішіңде шетелдік те) пайда болуына байланысты, оны қорғауды және оған қол сұқпауды заңмен бекіту қажеттілігі туды. Қысқа мерзім ішінде нарық талаптарына сай келетін заңнаманы іс жүзінде нөлден бастау қажет болды. Ол кезде нарыққа өту жағдайында шаруашылық заңдарының орасан үлкен көлемі тіпті қажетсіз болып қалды. Ақыр соңында, 1994 ж. Қазақстан Республикасының жаңа Азаматтық кодексінің қабылдануына байланысты, кәсіпкерлік қатынастар азаматтық заң тақырыбының құрамына енді. Тиісінше, шаруашылық (кәсіпкерлік) қатынастар деңгейлестігі бойынша азаматтық заңды реттеу саласына, ал бұл салаға енбеген шаруашылық қатынастар сатыластығымен әкімшілік заңды реттеу саласына жатқызылды. Әйткенмен бұл кәсіпкерлік заң азаматтық және әкімшілік заңдарға «батып кетті» дегенді білдірмейді. Шаруашылық қызметтің еркіндігі және кәсіпкерліктің дамуы туралы арнайы заңдық актілердің қабылдануына байланысты, ол заң саласы ретінде қалыптаса бастады. Сол себепті кәсіпкерлік құқықтың дамуындағы бастапқы кезеңді жеке кәсіпкерлік туралы арнайы заңының құрылу кезеңі деп сипаттауға болады.

Содан кейін орын алған, жеке кәсіпкерлік туралы заңдарды жүйелеуге және бұл салада біртұтас заң актісінің - 2006 ж. қаңтардың 31-індегі Қазақстан Республикасының «Жеке кәсіпкерлік туралы» Заңының кабылдануына жеткізген өзгерістер егеменді Қазақстанның кәсіпкерлік заңының және кәсіпкерлік құқығының дамуындағы жаңа баспалдақтарды көрсетеді.
ӘДЕБИЕТ

1. 
   ҚР «Жеке кәсіпкерлік туралы» № 124 III Заңы. 13.01.2006 ж.
   
2. 
   Кәсіпкерлік (шаруашылық) құқық С.П. Мороз. 2009 ж. С 25
   

Мақалада «интернет» желісінде кәмелетке толмағандардың қатысуымен түсірілген порнографиялық бейнелердің заңға қайшы айналымға түсуінің кейбір мәселелері қарастырылады.

The article describes some questions of illegal turn of pornographic pictures of under age teenagers in the “internet” network.

В распространении материалов с порнографическими изображениями несовершеннолетних данным способом практически нет изъянов – требуемый продукт доставляется заказчикам в любую точку земного шара бесхлопотно, в краткие сроки, а специфичность способа и места преступления (Интернет) делает виновных в распространении указанной продукции, неуловимыми для правоохранительных органов.

В современном мире сеть «Интернет» является самым развивающимся и используемым средством из всех видов информационных телекоммуникаций. Технологические тонкости компьютерной «грамотности» дают неограниченные возможности для ухода от уголовной ответственности интернет-преступникам. Благодаря масштабности извлечения прибыли и безнаказанности, этот новый вид преступлений особенно интересен представителям организованной преступности, которые всегда быстро реагируют и применяют все новшества современной цивилизации для реализации своих низменных потребностей.

Положение ухудшается тем, что в республике так и не принят соответствующий специальный закон, регулирующий отношения, связанные с распространением на территории страны информации посредством информационно-коммуникационных сетей.

Против принятия специального закона об Интернете выступают представители ОБСЕ и журналисты, которые обосновывают свою точку зрения тем, что данный закон будет ограничивать свободу выражения мнения в Интернете и это противоречит обязательствам, взятым Казахстаном как члена ОБСЕ. Учитывая, что Президентом РК не подписан предлагаемый проект закона, то в нашей республике не решен вопрос о юридической природе сети «Интернет». Этот факт не только усложняет применение организационно-правовых и технологических мер борьбы с интернет - преступностью, но создает дополнительный барьер, препятствующий доказыванию вины в инкриминируемом деянии, что соответственно выливается в уход виновных лиц от уголовной ответственности.

Однако, нельзя сказать, что в этом направлении совершенно никаких мер не предпринято. Так, Президентом Республики Казахстан Н.А. Назарбаевым от 19 июля 2009 года подписан закон РК «О внесении изменении и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам информационно-коммуникационных сетей», вступивший в законную силу с 1 января 2010 года. Согласно поправкам, внесенных в Гражданский кодекс РК, Гражданско-процессуальный кодекс, Кодекс Республики Казахстан об административных правонарушениях, законы РК «О средствах массовой информации», «О национальной безопасности», «О связи», «Об информатизации» и т.д., все Интернет ресурсы (веб-сайты, чаты, блоги, Интернет - магазины, электронные библиотеки и т.д.) приравниваются к средствам массовой информации с соответствующей уголовной, гражданской и административной ответственностью, которую несут традиционные СМИ [1].

К сожалению, в этом законе только в общем плане оговаривается механизм регулирования передачи данных в информационно-коммуникационных сетях – не допускается размещение информации, противоречащей национальному законодательству.

Важной мерой борьбы с незаконным оборотом детских порноматериалов является функционирование специализированного подразделения в структуре правоохранительных органов.

В настоящее время в министерстве внутренних дел Республики Казахстан в составе Комитета криминальной полиции существует Управление по организации борьбы в сфере информационных технологий, одной из основной задач которого является проведение мониторинга информационного пространства казахстанского сегмента глобальной компьютерной сети с целью выявления, предупреждения фактов вовлечения несовершеннолетних в сексуальную эксплуатацию. Сотрудники Управления, наряду с нижестоящими аналогичными отделами, образованных в структурах областных Департаментов внутренних дел взаимодействуют с полицейскими службами стран ближнего и дальнего зарубежья, Интерполом, Интернет-провайдерами, другими организациями аналогичной сферы.

Опрошенные сотрудники Управления по организации борьбы в сфере информационных технологий пояснили, что в рамках проведения оперативно-розыскных мероприятий по выявлению и пресечению распространения порнорпродукции с помощью информации, представляемой Интернет-провайдерами, вполне можно проследить откуда исходил материал с преступным содержимым и куда направлен. Это возможно, конечно, только в том случае, если сайт фиксирован в сети «Интернет» официально на законных основаниях. Во всех других случаях Интернет-преступник практически неуловим. Именно поэтому, по их мнению, совершение деяния, подпадающего под признаки преступлений, предусмотренных ст. 273 и ст. 273 -1 УК РК путем использования сети Интернет являются одними из видов латентных преступлений. Данное мнение подтверждает имеющаяся статистика:

- в 2010 году по ст. 273 УК РК – возбуждено всего 26 уголовных дел, по ст. 273-1 УК РК - 0;

- в 2009 году п ст. 273 УК РК – возбуждено всего 0 уголовных дел, по ст. 273-1 УК РК - 0;

- в 2008 году по ст. 273 УК РК – возбуждено всего 1 уголовное дело, по ст. 273-1 УК РК - 0;

- в 2007 году по ст. 273 УК РК – возбуждено всего 1 уголовное дело, по ст. 273-1 УК РК - 0 [2].

Существует мнение относительно привлечения в качестве соучастников правонарушения при распространении порнографических материалов или предметов с участием несовершеннолетних Интернет – провайдеров, допустивших поступление в глобальную сеть подобных преступных продуктов. Ведь условием легальной деятельности коммерческой компании-провайдера является обязанность соблюдать национальное законодательство страны [3].

Объективная сторона деяния, предусмотренного ст. 273-1 УК РК выражается в виде незаконного распространения, рекламирования, публичной демонстрации, изготовления порнографических материалов или предметов с порнографическими изображениями несовершеннолетних, и, совершение этого деяния возможно только умышленно [4]. Поэтому, в лучшем случае сотрудники правоохранительных органов могут подозревать Интернет-провайдеров в халатном отношении к своим обязанностям, а не в совершении уголовно-наказуемого деяния.

При отыскании необходимого материала в сети «Интернет» пользователи зачастую сталкиваются с тем, что нежданно-негаданно на мониторе, вызывая негодование, возникают порносцены, иногда с участием детей. Как поясняют опрошенные полицейские вышеназванного Управления, то в этой ситуации пользователь имеет дело с вирусом, запущенным неизвестным лицом. Причем, порновирус, распространяясь, рекламирует порноизображения совершенно бесплатно, и может быть запущен из любой точки глобальной сети, будь это США, Англии, Казахстана и т.д.. В этом случае участие Интернет-провайдера вообще призрачно. Кого тогда наказывать? А главное как найти виновное лицо, запустившее этот порновирус?

Сегодня все более растет и ширится понимание необходимости противодействия использования информационной телекоммуникационной сети в преступных целях. В Европейском Союзе уже около 20 лет действует система «ТРЕВИ» - полицейское соглашение, касающееся вопросов противодействия терроризму, радикализму, ксенофобии и насилию. Присоединение к данной системе было бы фундаментом для расширения международного сотрудничества Казахстан с другими странами [5].

Следует подчеркнуть, в европейских странах ограничения, указанные в законодательствах определенной страны по использованию сети, касаются в основном аморального и неприличного контента, который могут увидеть дети, а также терроризма и экстремизма [6, 17 с.]. Принимаемые меры в этой сфере направлены на создание специальных программ, которые борются с проникновением безнравственной информации (порнографические изображения) не безопасной для детской психики. В школах уделено особое внимание на безопасное использование Интернета. Существуют даже целые специальные курсы, на которых можно научиться тому, как обезопасить себя от негативной информации в сети [7].

В решении проблемы обеспечения безопасности сети «Интернет» и несовершеннолетних от вредной, безнравственной информации и преступных деяний, связанных с вовлечением детей в создание порнографических материалов, является законодательное установление правил (технического и организационного характера) деятельности интернет-провайдеров, направленной на недопущение противоправной деятельности лиц, пользующихся их информационно-телекоммуникационными услугами. Это возможно сделать в рамках закона Республики Казахстан, касающегося правового статуса глобальной компьютерной сети «Интернет».

Важная задача уголовно-правовой политики - это выработка эффективных механизмов борьбы с преступлениями, совершаемых в компьютерных и телекоммуникационных сетях локального и глобального значения на основе совершенствования действующих уголовно-правовых норм, устанавливающих ответственность за подобные посягательства, с учетом опыта стран как ближнего, так и дальнего зарубежья. При этом локальная и глобальная сети должны рассматриваться не только как средство или способ совершения преступления, но и как сфера обеспечения безопасности личности, общества и государства от преступных деяний. Ключевая роль должна отводиться защите несовершеннолетних от посягательств, связанных со склонением подростков к изготовлению порноматериалов с их участием, а также распространением среди них такой безнравственной информации [8. 31 с.].

Это обусловлено возрастными, психологическими, физиологическими особенностями несовершеннолетнего как формирующейся личности, в связи с чем подверженной в большей степени негативному воздействию информации, наносящей вред его нравственному развитию и здоровью.

Преступность, связанная с незаконным оборотом материалов или предметов с порнографическими изображениями несовершеннолетних в сети «Интернет» обусловлена многочисленными факторами. К сожалению, в современной криминологической литературе они только стали рассматриваться учеными, в связи с чем материалов по данной тематике собрано мало.

Таким образом, все основные факторы, детерминирующие возникновение и существование такого вида преступности можно разделить на две основные группы:

- факторы, связанные с наличием (участием) в преступном деянии несовершеннолетних;

- факторы, связанные с функционированием глобальной сети «Интернет».

В соответствии с названными выделенными группами, необходимо, на наш взгляд, определять направления противодействия со стороны государственных органов развитию Интернет- преступности, особенно ужесточить меры борьбы, если в деянии обнаруживаются признаки посягательства на интересы несовершеннолетних, их нравственном воспитании и здоровье. Необходимо усиленно контролировать не только деятельность Интернет-провайдеров, но и пользователей сети. Меры предупреждения преступности, связанной с изготовлением и оборотом детской порнографии в сети «Интернет», обусловлены необходимостью нейтрализации факторов, ее детерминирующих [9]. Уголовно-правовое регулирование глобальной компьютерной сети «Интернет» должно осуществляться системно, с учетом действующих международно-правовых норм и специфики культурно-исторического наследия Казахстана.
ЛИТЕРАТУРА

1. 
   Закон РК от 19.04.2009 г. «О внесении изменении и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам информационно-коммуникационных сетей»
   
2. 
   Информационный сервис Комитета по правовой статистике и специальным учетам Генеральной Прокуратуры Республики Казахстан: http: // www. service.pravstat.kz/.
   
3. 
   Концепция взаимодействия государств участников Содружества Независимых Государств в борьбе с преступностью от 2.04.1999 г.
   
4. 
   Уголовный кодекс Республики Казахстан от 16.07.1997 г.
   
5. 
   Сухаренко А. Детская порнография в Интернете: проблемы остаются // http: // www.crim-research/ru
   
6. 
   Миллерова Елена Александровна. Незаконное распространение порнографических материалов или предметов: уголовно-правовая характеристика. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук: 12.00.08. Ростов-на-Дону, 2009- 29с..
   
7. 
   Ерохина Т. Детская порнография/ http: // www.crime-research.ru.
   
8. 
   Сайтбеков А.М. Проблемы профилактики распространения порнографических материалов // Казахстанский журнал международного права. Алматы: Данекер, с. 30-34, 2006.
   
9. 
   Булгакова Оксана Александровна Уголовная ответственность за распространение порнографических материалов или предметов. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата юридических наук. Ставрополь. 27с., 2003.