А. П. Голубев, Н. В. Балюк, И. Б. Смирнова

62 
Белгілі артикль дауыссыз дыбыстың алдында [
ð
ә] және дауысты 
дыбыстың алдында [
ð
і:] болып айтылады. Мысалы: 
the student 
[
ð
ә 
'stju:dәnt], 
the apple 
[
ð
і:æpәl]. 
Артикльдің болмауы 
Артикль: 
•
олардың алдында жекеше түрде белгісіз артикль тұруы мүмкін 
көпше түрдегі зат есімдердің алдында: 
There are 
cats 
in the yard. Аулада 
мысықтар 
жүр. 
We are 
students
.
Біз 
студенттерміз
. 
•
дерексіз ұғым мен заттарды білдіретін зат есімдердің алдында: 
Friendship 
is based
Достық
өзара сыйластықтың
on mutual respect. 
негізінде болады. 
Snow 
is white. 
Қар
аппақ болады 
•
басқа анықтауыштары (есімдік, сын есмі және т.б.) бар зат 
есімдердің алдында: 
He saw 
my 
cat. 
Ол 
менің 
мысығымды көрді. 
Give me 
some 
apples. 
Маған 
біраз 
алма берші
.
•
жалқы есімдердің алдында, себебі олар одан әрі нақтылауды қажет 
етпейді (бұл ережеге бағынбайтын ерекшеліктер туралы бұдан әрі 
қараңыз): 
London
, 
Michael
, 
France
, 
Newton 
•
дәреже, атақ және қарым-қатынас нысандарын білдіретін зат 
есімдердің алдында, олардан кейін жалқы есім тұрған жағдайда: 
Professor Smith
, 
General Stone
, 
Mr White 
•
күн, ай, жыл мезгілдерінің аттарымен қолданылмайды:
on Sunday 
жексенбіде 
in summer 
жазда 
in August 
тамызда 
Бірақ белгілі бір күнмен немесе жыл кезеңімен белгілі артикль 
қолданылады: 
the 
summer of 1979. 
•
зат есім бүкіл тіркестің құрамды бөлігі болатын бірқатар тұрақты 
тіркестерде: 
at home 
үйде 
at school 
мектепте 
at work 
жұмыста 
 

63 
to go to bed
ұйқыға жату
to go to school
мектепке бару
to go to work
жұмысқа бару
by car
машинада
by bus
автобуста
by plane
ұшақта
by train
пойызда
by underground
метрода
on foot
жаяу
on board a ship
кемеде
for breakfast
таңғы асқа
at lunch
ланчта
to dinner
түскі асқа
by heart
жатқа
by chance
кездейсоқ
by mistake
қателікпен
by name
атымен
from year to year
жылдан жылға
from day to day
күннен күнге
from morning till night
таңнан кешке дейін
from time to time
уақыт ағынымен
Белгілі немесе белгісіз артикльмен тұрақты тіркестер де бар, мысалы:
as 
a 
result of
нәтижесінде
in (during) 
the 
night
түнде
(ср.
at night) 
Мұндай тіркестерді есте сақтау қажет. 
Артикльдің кейбір жалқы есімдермен қолданылуы
Бірқатар жағдайда жалқы есімдермен белгілі артикль қолданылады. 
Оларға мыналар жатады: 
• мұхит, теңіз, өзен, арна, аралдар тобы, тау жоталары, шөл 
атаулары: 
The Pacific Ocean
Тынық мұхиты
The Black Sea
Қара теңіз
The Thames
Темза
The English Channel
Ла-Манш
The Panama Canal
Панама арнасы
The Canaries
Канары
The Alps
Альпі

64 
Republic 
Union 
Kingdom 
Federation 
States 
The Netherlands
The Middle East
The South of England 
Бірақ: 
South Africa
Northern Ireland
Eastern Europe 
және т.б..
 
Нидерланды
Таяу Шығыс 
Англияның оңтүстігі 
 
Оңтүстік Африка 
Солтүстік Ирландия 
Шығыс Еуропа 
The Titanic The 
Savoy 
The Tower of London 
The White House The 
Financial Times 
• бір отбасы мүшелерінің тегі: 
the Greens
, 
the Forsytes 
 • 
мынадай көздерді қамтитын елдердің атаулары:
 
республика 
одақ 
корольдік 
федерация 
штаттар 
Мысалы: 
The Russian Federation. 
 
• кейбір елдер мен өңірлердің атаулары: 
 
•
кемелердің, 
мейманханалардың, 
кейбір 
мұражайлардың, 
ескерткіштер мен ғимараттардың, газеттердің, кинотеатрлардың 
атаулары: 
« 
Титаник» 
«
Савой
»
 
Тауэр
(Лондондағы ескі 
қамал) 
Ақ үй 
 «Файненшл таймс» 
Егер орынның немесе ғимараттың атауы жалқы есіммен – адам 
атымен немесе елді мекеннің атауымен белгіленсе, онда артикль 
қойылмайды: 
Westminster Abby 
Вестминстер аббаттығы 
Hyde Park 
Гайд-парк
Buckingham Palace 
Букингем сарайы 
 
2.
 
Зат есімнің көпше түрінің жасалауы 
 
Зат есімнің көпше түрі 
-s 
(немесе 
-es
) жалғауының көмегімен 
жасалады: 
a day — day
s 
күн 
— 
күндер
a box — box
es 
қорап
— 
қораптар 
-es 
жалғауы жекеше түрдегі зат есімге
s
, 
-ss
, 
-x
, 
-sh
, 
-ch
дыбыстарына (яғни, т. е. ызың дыбысқа) аяқталған жағдайда 
жалғанады. 

65 
a man — men
a woman ['wumәn] —
women ['wɪmɪn]
a child — children
a tooth — teeth
a foot — feet
a goose — geese
a mouse — mice 
ер — ерлер
әйел
— 
әйелдер 
бала — балалар 
 тіс— тістер 
аяқ (табан) — аяқтар қаз 
— қаздар 
тышқан
— 
тышқандар 
-(e)s
көпше түрдегі жалғауы былай айтылады:
[s] — қатаң дауыссыздардан кейін:
text — tex
ts 
safe — sa
fes
[z] — дауыстылар мен ұяң дауыссыздардан кейін: 
day — days
dog — do
gs
[ɪz] — ызың дауыссыздардан кейін: 
branch — bran
ches
bridge — bri
dges
fox — fo
xes
size — si
zes
Жекеше түрде -fe немесе –f дыбыстарына аяқталатын кейбір зат 
есімдерде f әрпі көпше түрде v әрпіне ауысады: 
li
f
e — li
v
es
hal
f
— hal
v
es 
shel
f
— shel
v
es 
Бірақ:
a roof — roofs 
a proof — proofs
a belief — beliefs 
house
зат есімінде көпше түрін жасаған кезде қатаң дауыссыз 
дыбыс ұяң дауыссызға ауысады: house [haʋs] — houses [hauzɪz]. 
Егер жекеше түрдегі зат есім 
–у
әрпіне аяқталса және оның алдында 
дауыссыз тұрса, онда 
у
көпше түрде і-ге өзгереді де, 
-es
жалғауы 
жалғанады. 
a countr
y
— countr
ies
Көпше түрі жалпы ережеге бағынбай жасалатын зат есімдер 
Кейбір зат есімдер көпше түрдің жасалуының ескі тұлғаларын 
сақтап қалған: 

66 
a sheep — sheep 
a deer — deer an 
ox — oxen 
қой— қойлар 
бұғы — бұғылар 
бұқа— бұқалар 
basis ['beisis] — bases 
['beisі:z] 
crisis ['kraisis] — crises 
['kraisі:z] 
radius ['reidias] — radii 
['reɪdiaɪ] 
locus ['laukas] — loci ['lausai] 
datum ['deitam] — data 
['deɪtә] 
phenomenon [fi'nomman] — 
phenomena [fɪ'nomma] 
базис — базистер 
 дағдарыс — дағдарыстар 
радиус — радиустар 
орын — орындар 
берілген шама — деректер 
құбылыс — құбылыстар 
Кейбір зат есімдер латын немесе грек тілінен шыққан және көпше 
түр жасалуының латын немесе грек тұлғасын сақтап қалған, мысалы: 
3.
 
Зат есімдердің тәуелдік септігі 
Тәуелдік септігі негізінен жанды зат есімдермен қолданылады және 
тәуелділікті білдіреді. Орыс тілінде ол ілік септігіне сәйкес келеді 
(тәуелділікті білдірген кезде), мысалы: 
студенттің (кімдікі? кімнің?)
кітабы (ілік септігі).
Тәуелдік септігі зат есімге ’s жалғауын (апострофты және s әрпін) 
жалғау арқылы жасалады: 
the student
’s
book 
Jones
’s
['ʤәʋnzɪz] room 
Жекеше түрде 
-s, -х
әрпіне аяқталатын жалқы есімдер көбінесе 
жазған кезде тәуелдік септігінде апостроф жалғанады, ал айтқан кезде 
[ɪz] жалғауы сақталады: 
Marx’ ['ma:ksɪz] works 
-s
аяқталатын көпше түрдегі зат есімдердің тәуелдік септігі, көпше 
түрде апострофпен ғана көрсетіледі: Олардың айтылуы өзгермейді: 
the students’ ['stju:dәnts] book 
Егер зат есім көпше түрде 
-s
әрпіне аяқталмаса, онда тәуелдік 
септігі жалпы ереже бойынша, яғни апостроф және 
-s
жалғауын жалғау 
арқылы жасалады: 
the children’
s 
room 
Апострофпен тәуелдік септігінің тұлғасы адамдарды және 
жануарларды білдіретін зат есімдерге тән екенін есте сақтаған жөн (the 

67 
difficult 
қиын 
more
difficult 
қиынырақ
the most
difficult 
өте қиын
student’s books, the horse’s hoof). Жансыз заттар үшін көбінесе 
of 
предлогы бар тұлға қолданылады. 
the legs 
of 
the table — үстелдің аяқтары 
Ескерту. 
Апострофпен 
earth
, 
water
, 
sun
, 
moon
, 
world
, 
ocean
, 
ship
сияқты зат есімдер; қалалар мен елдердің білдіретін зат есімдер; the 
ocean’
s 
resources, the world’
s 
popularity, the ship’
s 
crew, London’
s 
population, кейде — машиналар: the plane’
s 
propeller, the car’
s 
owner, 
сондай-ақ уақыт пен арақашықты білдіретін зат есімдер: a mile’
s 
distance, a day’
s 
journey 
(бірақ
a four-day journey), a year’
s 
absence, a 
month’
s 
leave. Бұл жерде тәуелділік емес, өлшем көрсетіледі.
Егер бірден бірнеше зат есімге тәуелділік көрсетілсе, онда апостроф 
топтың соңында қолданылады: 
These are Tom and Jim’s books. Бұл Том мен Джимнің кітаптары. 
Сын есім 
Сын есім ағылшын тілінде түрлер (жекеше, көпше) мен септіктер 
бойынша өзгермейді. Салыстырыңыз: 
a 
new 
book — 
new
books
новая
книга —
 новые
книги 
жаңа 
кітап
 
— 
жаңа 
кітаптар 
Сын есімдердің салыстырмалы шырайларының қалай жасалатынын 
есте сақтау қажет. 

жүктеу/скачать 2,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: