А. Соловьева, Б. Ибраимова


қаңқа бұлшық еттерінің құ рылысы



Pdf көрінісі
бет124/252
Дата24.10.2023
өлшемі5,1 Mb.
#188074
түріКнига
1   ...   120   121   122   123   124   125   126   127   ...   252
Байланысты:
Биология 《8》

қаңқа бұлшық еттерінің құ рылысы. 
Тірек-қимыл жүйесі нің бұлшық 
еттері қаң қаны қоз ғалысқа келтіреді. Олар саналы түр де реттеледі. 
Көбінесе 
қаңқа­бұлшық­етте­рінің
екі жағы буын ар қылы байланыс-
қан көрші сүйек терге бекиді. Бұлшық еттер жиы рыл ған кезде қысқарады 
да, сүйектерді өзіне тартады. Осылай қаң қа бұлшық еттерді қозғалысқа 
кел тіреді. 
Бірнеше бұлшық ет қана өзгеше болады. Бұларға 
шеңбер­лі­бұлшық­ет
(ауыз, көз) және 
мимикалық­бұлшық­ет­
жатады. Мимикалық бұлшық 
еттің бір ұшы бас сүйекке, екінші ұшы теріге бекиді. Бұл бұлшық еттер 
эмоцияны – мимиканы білдіреді. 
Нағыз қаңқа бұлшық етте рі нің миоциттері ірі болады, сондықтан 
бұлшық­ ет­ талшық­тары
деп аталады. Бұл жасушаларды микроскоп-
сыз көруге болады. Сендер піскен сиыр етінің жұқа талшықтарын көрген 
шы ғарсыңдар. Әрине, адамда ол жіңішке болады. Бірақ ұзындығы 10 см-
ден артық болуы мүм кін. Бұл бір жасуша үшін өте көп.
Сыртынан бұлшық еттер шандырмен (дәнекер ұлпалы қа бық шамен) 
қапталған (79-сурет). Бұлшық ет жасушалары – тал шық тары арасын-
1
2
4
3
6
5
7
79-сурет. 
Бұлшық еттің құрылысы: 
1 – бұлшық ет талшығының қабықшасы; 
2 – бұлшық ет талшығының шоғыры; 
3 – бұлшық еттің жуан тал шықтары
4 – бұлшық еттің жіңішке жіп тәрізді 
талшығы; 5 – оттекпен байытылған 
жақсы дамыған бұл шық ет талшықтары; 
6 – май басып, нашар дамыған бұлшық 
еттер; 7 – сіңір
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года

217


145
да қан тамырлары мен жүйке талшық тары болады. Қан тамырлары 
арқылы қан тасымалданады, ал жүйке талшықтары бұлшық еттердің 
жиырылу ын реттейді. 
Қаңқа бұлшық еттерінің ұшында берік 
дәнекер ұлпасынан түзілген 
сіңір
орналасқан. 
Сіңір арқылы бұлшық еттер сүйектерге бекиді. 
Сіңір енжар, жиырылуға қатыспайды. Бұлшық 
еттер жиырылып, сүйектерді өзіне тартады. 
Бірақ босаңсыған кезде оларды итере алмайды. 
Осыған байланыс ты әрбір сүйекке 2 қарама-
қарсы әрекет ететін (
антогонист-бұлшық­ет)
бекиді. Олар 
бүгу­
және 
жазу
болып бөлінеді. 
Мысалы, екі басты бұлшық ет (бицепс) 
жиырылған кезде қол шынтақтан бүгіледі, 
ал үш басты бұлшық ет (трицепс) жиырылған 
кезде қол шынтақтан жазылады (80-сурет). 
Бұлшық еттердің негізгі қасиеті 
жи­ырыл-
ғыштық
. Әрбір тітіркендіргішке бұлшық ет-
тер жиырылып және босаңсып жауап береді. 
Ағзада бұлшық еттердің тітіркенуі орталық 
жүйке жүйесінің қатысуы арқылы жүзеге аса-
ды. Орталық жүйке жүйесінен жүйкелер бойын-
ша бұлшық еттерге импульс тер өтеді. Бұлшық 
еттер жиырылғанда көп мөлшерде энергия 
жұмсалады. 
1
3
2
5
6
4
80-сурет. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   120   121   122   123   124   125   126   127   ...   252




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет