Абай Құнанбаевтің музыкалық мұралары арқылы оқушыларға эстетикалық тәрбие беру Султанова Нургуль Камильевна

RWSТ жобасы бойынша сабақ интерактивтік тақта арқылы жүргізіледі:

Абай Құнанбаев өмірі мен әндері туралы мұғалім түсінігі. (тақтада Абай суреттері кетеді)

Жарық айдың сәулесі суға түсіп, дірілдеп тұрған жанды бейнесі, терең сайды қуалап, тасқындап ағып жатқан өзен, қалың ағаштың сыбырласқан жасыл жапырақтары, жер жүзін құлпыртып тұрған көкорай шалғын – табиғаттың сан алуан суреті көз алдыңа келеді, көңіліңе қона кетеді.

Шығарманың мазмұны мен табиғаи болмысы, орындаушылық ерекшеліктері мен дыбысты күшейту немесе азайту белгілері былай белгіленеді.

• 
  музыканы қабылдауға дайындығы;
  
• 
  эстетикалық сезімталдығының дамығандығы;
  
• 
  Абайдың музыкалық шығармаларын танып-білуге, оларды үйренуге болған тұрақты қажеттенулері мен қызығуы;
  
• 
  Ақын әндері төңірегінде ой жүргізіп, олардың тәлім-тәрбиелік мәні бойынша ұтымды пікір білдіре алуы;
  
• 
  музыкалық талғамының қалыптасқандығы;
  
• 
  ақын шығармалары негізінде тәлім-тәрбе жұмыстарын ұйымдастырудағы белсенділігі;
  
• 
  ақын шығармаларын сабақта ұтымды пайдалануға дайындығы;
  
• 
  - Абай өлеңдеріне жазылған және ақнның өзіне, шығармашылығына арналған музыкалық шығармаларды танып-білу және насихаттауға құлшынысы;
  
• 
  - Абайдың музыкалық мұраларын үйренуге, насихаттауға, басқаларға үйретуге ынтасы;
  

1.1.Қабылдауының тереңдігі мен толықтығы:

1.ән дегеніміз не, әуен дегеніміз не-деген сұраққа эксперимент тобынан 18 оқушы (90%) дұрыс жауап берген, ал бақылау тобының 15 оқушы (65,5%) дұрыс жауап берген;

2. Қайғылы, қасірет санатына жататын әндер мен көңілді сипаттағы әуендерді музыкада қалайша атайды? Эксперимент тобының 19 (91,8%), бақылау тобының 17 (72,7%) дұрыс жауап берген;

3.әуен мен мән үйлесімділігіне сипаттама беріңіз, деген жазбаша сұарққа :эксперимент тобынан 16 (70,9%) дұрыс жауап берсе, бақылау тобынан 8 оқушы (40,9%) дұрыс жауап берген;

4. Әжуа санатына жататын 4 өлеңін атаңыз: эксперимент тобынан барлығы толық 100% атап көрсеткен, ал бақылау тобынан бұл туралы жауап бере алмаған 100%;

5.Абай әндерін ең алғаш жинаған кім? Эксперимент тобынан20 оқушы (100%) дұрыс бақылау тобынан, 4 оқушы (3,6%) дұрыс жауап алынды;

6.Абай әндеріне қандай жанрларда шығармалар жазылды? 16 (74,5%) дұрыс жауап, бақылау тобынан 8 (7,2) жартылай дұрыс жауап алынды, бір де бір толық дұрыс жауап болмады.

7.Абай өлеңдері негізінде қандай ірі жанрдағы шығармалар жазылды? Эксперимент тобынан 14 оқушы толық, 6 оқушы жартылай дұрыс, қалғандары қате; ал бақылау тобынан 7(6,3%) жартылай дұрыс бір де бір толық жауап болмады, қалған 13 (93,6%) қате жауап берген.

8.Абайдың өз басына арналған қандай музыкалы шығармаларды білесіз? Эксперимент тобынан 12 (47,2%) дұрыс, қалған 8 (52,7%) жартылай дұрыс жауап берсе бақылау тобынан 2 (10%) дұрыс жауап берсе қалған 6 (38,1) әр түрлі, қалған 12 (51,8) қате жауап берген.

9.Абай туралы қандай әдеби шығармалар бар? Эксперимент тобынан 17 (58,1) дұрыс, 3 (17,2%) жартылай дұрыс, қате жауап бергендепр жоқ; бақылау тобынан 3 (29%) жартылай дұрыс, қалған 17 (70,9%) қате жауаптар берген.

10.Абайдың “Желсіз түнде жарық ай”, “Сегіз аяқ”, “Бойы бұлғаң” шығармаларына жазылған әндердің мінзедемесін атап көрсетіңіз- деген жабаша жұмысқа, эксперимент тробынан оқушы барлығы минор немесе мұңды сиптта шығарылған, бірақ “Желсіз түнде жарық ай”- мұңды, табиғат пен адам сезімі арасындағы байланысты көрсетеді, “Сегіз аяқ” минор тональностінде болғанымен құлаққа сергек есітіледі, ал “Бойы бұлғаң” әні де минор бірақ ойнақы, ырғақты болғандықтан мажор секілді, көңілді болып есітіледі деп 6 (29%) оқушы толық, 8 (38,2%) оқушы жартылай дұрыс, қалған 6 оқушы әннің сипаттамасында тоналностьтер мен мінездемесін шатастырып, қателесіп қалған; бақылау тобында 3 (16,3%) жартылай дұрыс жауап берген қалған 17 (83,6) қателескен, бір де бір студент толық дұрыс жауап бере алмаған.

11.Абайдың: “Көзімнің қарасы” тенордың орындауында, В.Г.Соколов өңдеуіндегі “Бойы бұлғаң” хоры, “Татьянаның хаты” Абай-Ғ.Жұбанова ораториясын тыңдаған соң қандай көңіл күйде болдыңыз(жазыңыз) деген тексеру сауалына эксперимент тобынан “ақын мұрасының адамның жандүниесін толқытатын терең сыры ораториясында ашылған, көңіліңді қозғап керемет бір тоқу пайда болды”; “хор түрінде орындалуы да өте керемет, ақынның санасын санға бөлген адамдардың мінезідемесі жақсы берілген”, “ Көзімнің қарасы”-әрине тенор дауыс орындауында ер адамның орындауы көңілге қонымды деген секілді осы өлеңдерге дұрыс сипаттамалар берген оқушы саны 8 (44,5), ал 10 (46,3%) жартылай, 2 (9%) оқушы өз сезімдерін сөзбен дұрыс жеткізе алмаған; бақылау тобы оқушы 12 (60%)өз сезімдерін жартылай ғана дұрыс білдіре алған қалған 8 (40%) әр өз сезімдерін сөзбен дұрыс жеткізе алмаған;

12.Абай әндерін басқа бір халық әндерімен салыстырмалау дұрыс па? Деген сұраққа- 18 (90%) жоқ- демек дұрыс, 2 (0,9%) ия- қате, 2 (9%) ішінара- жартылай дұрыс деген жауаптар берген; бақылау тобы оқушы көпшілігі 6 (60%) оқушы ия, 2 (10%) жоқ; 12 (30%) ішінара деп жауап берген;

13. Абай әуендерінің қандай ерекшеліктері бар? Деген сұраққа эксперимент тобының 12 (64,5%) дұрыс санап көрсетсе, 8 (35,4%) оқушы жартылай дұрыс жауап берген; қате жауап жоқ, ал бақылау тобы студенттрерінің ешқайсысы дұрыс жауап бере алмаған;

ІҮ. Ой жүргізуінің дұрысытығын тексеру (Кесте 2). Ескерту: оқушыларды ой жүргізу дұрысытығын тексеру үшін музыкалы тестілеу арқылы тексердік.
Кесте 2 – Абай Құнанбаевтың мұзыкалық мұралары арқылы оқушыларға эстетикалық тәрбие беру анықтау және қалыптастыру деңгейлерінің көрсеткіші

	Эксперимент тобы					Бақылау тобы
	Дұрыс	Жарт. дұрыс	Қате	Жауап-сыз	Дұрыс		Жарт дұрыс	Қате	Жауап-сыз
	(90%)	-	10%	-	65,5%)		-	-	-
	(91,8%)	-	-	-	72,7%)		-	-	-
	(70,9%)	-	-	-	(40,9%		-	-	-
	100%	-	-	-	-		-	100%;	-
	(100%)	-	-	-	4 (3,6%)		-	-	-
	(74,5%)	-	-	28	8 (7,2)		-	-	-
	(53,7%)	3(29%)	-	19	-		7(6,3%)	10(93,6%)	-
	(47,2%)	5(52,7%)	-	-	11(10%)		4 (38,1	5(51,8)	-
	(58,1)	1(17,2%)	-	27	-		3(29%)	7(70,9%)	-
	(29%)	4(38,2%)	-	36	-		1(16,3%)	9 (83,6)	-
	(44,5)	5(46,3%)	10(9%)	-	-		6(60%)	4(40%)	-
	(90%)	10(9%)	1(0,9%)	-	11(10%)		3 (30%)	6(60%)	-
	(64,5%)	(35,4%)	-	-	-		-	-	-
	100%	-	-	6(5,5%)	-		-	-	-
	2(43,6%)	1(10%)	71 4,5%)	-	-		-	-	-
	8(80,1%)	19(17,2%)	2(1,8%)	-	-		1(16,4%)	7(67,3%)	1(16,4%)
	100%	-	-	-	-		2(24,5%)	7(63,6%)	19%)

Сурет 1 – Абай Құнанбаевтың мұзыкалық мұралары арқылы оқушыларға эстеикалық тәрбие беру туралы анықтау деңгейлерін көрсететін диаграмма


Сурет 2 – Абай Құнанбаевтың мұзыкалық мұралары арқылы оқушыларға эстеикалық тәрбие беру туралы қалыптастыру деңгейлерін көрсететін диаграмма
Оқушылардың Абайдың музыкалық мұрасының тәрбиелік маңызы тәрбиелік деңгейлерін анықтау үшін мына сипаттағы сұрақтар мен сауалнамаларға жауап алынды; сонымен қатар, нәтиженің толық болуын көздеп әңгіме және сұхбат тәсілдерінде қолдандық. Сөйтіп мынадай мәселелер көтеріліп осыған орай эксперимент және бақылау тобы Оқушылардың ой-пікірлері анықталды: Абай әндері мен күйлерін, оның өлеңдеріне жазылған шығармаларды тыңдау барысында ақын шығармаларын қабылдауының толықтығы, олардың ауызекі берген сипаттамаларынан байқалды. Эксперимент тобы Оқушылардың оны тыңдау арқылы жыға тануы; оған ауызекі сипаттама беруі; жанры мен эстетикалық маңызын эстетикалық санаттар тұрғысынан талдауынан олардың білім, білік және қызығу деңгейлерінің жоғары екенін көреміз.

Сонымен, сабақты дәлелдеу үшін ұйымдастырылған эстетикалық тәрбиелік жұмыстардың нәтижесінде мыналарды айтуға болады:

• 
  Абай Құнанабаевтың музыкалық мұралары және ән, күй өнері туралы айтқан өлең сөз түріндегі пікірлерін студент жастарға эстетикалық тәрбие беру мақсатында қолдану үшін арнайы түзілген жоспар негізінде жүйелі түрде жұмыс жүргізу қажет екені белгілі болды;
  
• 
  Бұл жұмысты жүзеге асыру бүгінгі Оқушылардың ертеңгі мектеп мұғалімінің Абайдың музакалық мұрасын терең де жан-жақты меңгеруіне шарт түзетіні белгілі болды. Сонымен қатар ақынның ән, күй өнері туралы айтқандары Оқушылардың жастардың эстетикалық атлғамын қалыптастыруда пайдаланатын аса ұрымтал құрал бола алатыны да жұмыстың ұтымыды болуына мүмкіндік берді.