Абдрахманова Фарида Елтайқызы Амантоғай жалпы білім беретін орта мектебінің биология пәнінің мұғалімі

Қан кеткенде көрсетілетін алғашқы көмек

• капиллярлық

• веналық

• артериялық

• Қан кетудің түрлері

Капиллярлық қан кету кезінде көрсетілетін алғашқы көмек

• Капиллярлық қан кетуде жарақатта қан тамшыларының бөлінуі байқалады. Капиллярмен қан баяу ағатындықтан, мұндай қан кетуді тоқтату оңай. Алғашқы көмек көрсеткенде, жарақатты йодтың спирттегі ерітіндісімен 5 пайыздық өңдеп, таза дәке таңғышына салу керек.

Веналық қан кету кезінде көрсетілетін алғашқы көмек

• Веналық қан кету қою түсті қан ағатын вена зақымданғанда болады. Ірі веналар зақымданған кезде капеллярлық қан кетудегі сияқты жарақат маңын йод ерітіндісімен өңдеп, қысатын таңғыш салу керек. Аяқ-қол жарақаттанған жағдайда оған қан жүруді азайту үшін көтеру керек. Егер қысатын таңғыш қан кетуге көмектеспесе, онда міндетті түрде дәрігерге апару керек.

Артериялық қан кету кезінде көрсетілетін алғашқы көмек

• Адам өміріне артериялық қан кету едәуір қауіпті болып саналады. Бұл кезде көп қан кетеді. Артериялық қан кету ашық алқызыл түсті қанның жарақаттан атқылап ағуымен ерекшелінеді. Мұндай қан кетуде зақымданған жерден сәл жоғары тамырды сүйекке саусақпен басып тұрып, жүйкеге зиян келтірмеу үшін жұмсақ мата салып жгутпен қысу керек. Егер жгут дұрыс салынса, қан кету тоқтайды. Ұлпалар жансызданып қалмауы үшін жгутті 2 сағаттан артық ұстауға болмайды. Сондықтан жгут салынған уақытты дәл көрсетіп, зардап шеккен адамды тез арада ауруханаға жеткізу керек.

Биологиялық диктант Адам денесіндегі венаның жалпы мөлшері................. қарағанда көп. Қан жүректің ............ жұмысына байланысты қозғалады. Ересек адамда тамырдың соғуы минутына .......... соққы құрайды. Адамның артериялық қысымын ................. арқылы өлшейді.

Салыстыр

• Артерия қан тамыры Вена қан тамыры

Зертханалық жұмыс: Қан кеткенде алғашқы көмек көрсету

• Керекті құрал-жабдықтар: қысатын таңғыш, бұрайтын таяқша, әр түрлі созылғыш жгут, жай бинт, йодтың спирттегі 5 пайыздық ерітіндісі.
• Жұмыс мақсаты:
• Жгут салуды үйрену
• Қан тамырлары жүйесінің құрылысы мен қызметі туралы білімдерін пайдаланып, артериялық және веналық күшті қан кету кезінде жгут салу туралы әрекетті түсіндіру.

Сәйкесін тап

• Вена қан тамыры

• Артерия қан тамыры

• Капилляр қан тамыры

• Қан мүшелер мен ұлпалардан жүрекке ағатын едәуір ірі тамырлар

• Ең жіңішке қан тамырлар

• Қан жүректен барлық мүшелер мен ұлпаларға ағатын тамырлар

Жұмыс реті: 1. 40-параграфтан жгут салу ережесін оқыңдар. 2. Шартты түрде қан кетуді тоқтату үшін досыңның білегіне жгут салыңдар. 3. Әрі қарай: параграф мазмұнында алғашқы көмек көрсету сипатталған. Өз әрекеттеріңді осы нұсқаулар ға сәйкес жүргізіңдер.

Тапсырма: Өз әрекетіңді түсіндіріп, жгут салу ретін сипаттаңдар: а) алдымен қан кету түрін анықтап алу керек, себебі .............................. ә) жгутты зақымданған жерге салу тәртібі: ........................................................ б) жгутты былай салу керек.......................... в) жгутты, шамамен, ........... Сағат ұстау керек, себебі....................

Қорытынды:

• Жүрек және қан тамырларының қалыпты жұмысы үшін қандай жағдайлар керек?.
• Жүрек ауруларының негізгі себептері неде?
• Ішімдік пен темекінің жүрек қан тамырлары жүйесіне қалай әсер етеді?
• Капеллярлық қан кетуді қалай тоқтатады?
• Веналық қан кеткенде қандай көмек көрсетіледі?
• Артериядан қан кетудің қауіптілігі неде?
• Артериядан қан кеткенде қандай алғашқы көмек шаралары көрсетіледі?
• Жгутты неге 2 сағаттан артық ұстауға болмайды?

Жас жеткіншек! Сіз өзіңізді құрметтеуге тиіссіз. Бойыңыздағы бар қабілетіңізді тек жақсылыққа бағыттай біліңіз. Зиянды әдеттерден, ішімдіктен, шылымнан, есірткіден аулақ болыңыз. Бойыңызды ластамай, жан – дүниеңізді таза ұстаңыз. Өзіңіздің бос уақытыңызды пайдалы іске аранаңыз. Ар-намысыңызды биік ұстаңыз. Өз тағдырыңыз – өз қолыңызда. Адам өмірге бір – ақ рет келеді., оны жақсы етіп сүру сіздің қолыңыздан келеді. Өзіңізге сеніңіз. Өзіне сенімді адам ғана өзгелердің теріс әсеріне бағынбай, өзін сақтай алады. Денсаулығыңыз мықты болсын, спортпен айналысыңыз. Сіз ел үшін керексіз. Өйткені сіз – тәуелсіз еліміздің болашағысыз!

Үйге тапсырма §40. Мазмұнын түсініп оқу, зертханалық жұмысқа қорытынды жазып келу. Бағалау.