«АҒылшын және қазақ мақал-мәтелдерінің аударылу мәселелері»

Алматы қаласы білім басқармасы

«Жаңа Ғасыр» №175 гимназия

«АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНІҢ АУДАРЫЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ»

Бағыты: Қазақстанның тарихи ескерткіштері және болашақ дамуы бар саяхат маршруттары

Секция : тіл білімі (ағылшын тілі)

Орындады: «Жаңа Ғасыр » № 175 гимназия

9 «а» сынып оқушысы Алпер Аиша

Ғылыми жетекші: Абылай хан атындағы ҚазМУМО и МЯ, Аударма және филология факультеті, Роман-Герман филология кафедрасы, аға оқытушы:

Жоба жетекшісі: Досқожаева Нұргүл Елшібекқызы

«Жаңа Ғасыр » № 175 гимназия ағылшын тілі пәнінің мұғалімі

Алматы – 2015

1. АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ МАҚАЛ-МӘТЕЛДЕРІНІҢ АУДАРЫЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

1.2 Қазақ тіліндегі мақал-мәтелдердің зерттелуі................................................4

1.3Мақал – мәтелдердің ағылшын тілінде зерттелуі........................................5

1.4 Фразеологизмдерді, мақал-мәтелдерді аудару жолдары.............................7

2. АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ МАҚАЛ – МӘТЕЛДЕРІНІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ, МАҒЫНАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ, ҰҚСАСТЫҚТАРЫ

2.1 Ағылшын және қазақ мақал – мәтелдерінің құрылымдық, мағыналық ерекшеліктері және оларды топтастыру..............................................................9

ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................................20

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР..............................................................22

Ғылыми жоба жетекшісінің пікірі ................................................................. 24

Мақал-мәтелдердің қазақ және ағылшын тілдерінде зерттелуіне тоқталмас бұрын отандық зерттеу барысында, ағылшын тіліндегі ММ-дерді топтастырып, жүйеге келтіріп, баспадан мақал-мәтелдердің шығу төркіні, тілде қалыптасуы деген ережеге келер болсақ,

“Collectanea” ,1508жылы Венецияда “Chiliades” деген атпен жарияланған жинақтары 1515-1536 жылдар аралығында толықтырылып қайта басылып шықты

Артына өшпес тарихи із қалдырған ғалымдардың бірі Джон Хеуд (John Heywood) өзінің алғашқы “A Dialogue Containing the Number in Effect of all Proverbs in the English Tongue”атты еңбегін 1546жылы,кейінгілерін 1550,1555,1556 жылдары жарыққа шығарды.Сондай-ақ.1610-1680 жылдар аралығында бірқатар мақал-мәтелдер жинақтары,атап айтқанда,1612жылы ағылшын шіркеу қызметшісі Thomas Draxe “Bibliotecha Scholastica Instructissima or,a Treasurie of Ancient Adagie,and Sententious Proverbs”,1639 жылы пастор Дж.Кларктың( John Clarke) “Paroemiologia Anglo-Latina”,1640жылы Дж, Хербергтің “Outlandish Proverbs” атты және т.б.еңбектер жарық көрді

Ағылшын тілі мақал-мәтелдерін ғылыми тұрғыдан арнайы, жан-жақты қарастырған зерттеу жұмыстарының бар екендігі мәлім.Мысалы

Л. И. Швыдкояның ғылыми зерттеуінде мақалдар мен афоризмдер "клише" деген атаумен бір топқа біріктіріліп,олардың синонимдік қатары берілгген,С.И.Вяльцеваның ағылшын мақал-мәтелдерін стильдік,ал Э.Ахундованың зерттеуі синтаксистік ерекшеліктері тұрғысынан талдауға арналған.Ағылшын ьілінің тұрақты тіркестерін зерттеу жұмыстары ғалым А.В.Кунин есімімен тығыз байланысты.Ол өзінің “Курс английского языка”, “Курс фразеологии своременного английского языка” тәрізді көлемді ғылыми еңбектерімен “Англо-русский фразеологический словарь ” сөздігі т.б. арқылы ағылшын тілі табиғатының кейбір өзгеге беймәлім тұстарын айқындап,жалпы тіл ғылымына елеулі үлес қосты және салғастырмалы негіздегі ізденістерге бағыт-бағдар берді.Мақал-мәтелдердің басқа тілдік бірліктермен салыстыра алғанда өзіндік ерекшеліктерін,күрделілігін,мән-мазмұнының тереңдігін айқын көрсететін тұстардың бірі-аударма жұмысы.Кейбір жалпыхалықтық универсалдық сипатқа ие түрлерін есепке алмағанда,әдетте,мақал-мәтелдер бір тілден екінші тілге тікелей аударылмайды.Бір тілден екінші тілге тәржімелеу барысында мағынасы мен тіркес құрамындағы сыңарлары дәлме-дәл келетін теңбе-тең баламасы немесе контекстік мағынасы сәйкес эквиваленті қолданылуы мүмкін.Әсіресе,ілеспесе аудармада шапшаңдық,жинақылық қажет.Осы мақсатқа негізделген,практикалық мәні бар жұмыстарының бірі- Т.Баймаханова,Н.Өтешева,Н.Байтөлеевалардың құрастыруымен жарық көрген “Английские пословицы и поговорки и их эквиваленты в русском и казахском языках” атты еңбек.Жұмыста мақал-мәтелдер он мағыналық топқа бөлініп,олардың орыс және қазақ тілдеріндегі баламалары берілген.Алайда,ағылшын ММ-дердінің қазақ тілінде баламалары бола тұра,тікелей аударылған тұстары да баршылық.

Ақын-жазушы, саясаткерлердің ұғымды, үйлесімді айтылған қысқа, әрі нұсқа, айшықты сөздерінің де ағылшын тілінің сөздік қорын байытуға едәуір үлес қосқаны нақтыланды.Мысалы: The customer is always right(Әрқашан тұтынушынікі дұрыс) тіркесінің Еуропадағы ең үлкен сауда орталықтарының бірі Сэлфриджезді ашқан Г.Селфриджге тиесілілігі жөнінде деректер бар.Себебеі,оның барлық дүкендерінде The customer is always right(Әрқашан тұтынушынікі дұрыс) деген қатаң қағида қалыптасқан.Көпшілік көңілінен шыққан осы сөз кейіннен халық арасында жиі айтылып,дістүрлі қолданысқа енген.

Қазақ және ағылшын тілдеріндегі наным-сенімге,оның ішінде, жаратқан ие,Алла тағалаға қатысты ММ-дерді салғастыра зерттей отырып,олардың семанитикалық жағынан өзара сәйкес келетіндігі анықталады.ММ-дер арқылы берілетін ойдың өзара өзектесіп,астасып келу себебін әртектес тілдер өкілдерінің өмір сабағының,ғасырлар бойғы тіршілікте көзі жетіп,көкейіне түйген тәжірибе жиынтығының ұқсастығымен ұштастырамыз.

Ағылшын тілінің фразеологиясына қатысты кешенді зерттеулерімен, дәйекті тұжырым, пайымдауларымен танымал А.В.Кунин де жоғарыда аталған ғалымдардың көзқарасын ұстанады,алайда,аталмыш тұрақты тұлғалардың құрылымдық-мағыналық ерекшеліктерін негізге ала отырып,оларды "коммуникативтік фразеологиялық бірліктер" деп атап,жеке қарауды ұсынады.

Осы жоғарыда аталған тұжырымға қарсы пікірді ұстанушы белгілі ғалымдар-Н.Н.Амосова,Ф.М.Бабкин,В.П.Жухов,М.Нагиев,М.А. Филипповская, А.Н. Кожин т.б. Мақал-мәтелдерді фразеология саласынан тыс қарайтын ғалымдардың көпшілігі оларды ауыз әдебиетінің зертету нысаны қатарына жатқызады.Ал осы бағыттағы көлемді зертеулерімен танымал ғалым Н.Н.Амосова "мақал-мәтелдерді фразеология қорына жатқызуға болмайды,олар мазмұны жағынан да,сөйлемде атқаратын қызметі тұрғысынан да фразеологиялық бірліктердің белгілеріне жауап бермейді" деген пікір ұсынады.

Мақал-мәтелдерді жинақтап, сұрыптап, белгілі бір жүйеге келтіруде, тілдік бірлестіктер табиғатының кейбір қырларын айқындауға зор еңбек сіңірген ғалым Г.Д.Пермяков аталмыш тұрақты тұлғалардың тілші ғалымдар тарапынан да,әдебиетші мамандар тарапынан да зерттелуі қажеттігін ескертеді.

Осы келтірілген ой-пікірлерге және өзіндік зерттеу нәтижелеріне сүйенер болсақ,мақал-мәтелдердің тұлға тұрақтылығы,тіркес тиянақтылығы,мағына тұтастығы,қолдануға даярлығы тәрізді сипаттары оларды фразеологизмедер қатарына қосып,осы салада зерттеуге толық мүмкіндік береді.

Мақал-мәтелдер – ауыз халық шығармашылығының кең таралған жанры.Мақал-мәтелдердің пайда болуының уақыты белгісіз,бірақ дұрыс:мақалдар да,мәтелдер де көне заманда пайда болған,содан бері тарихының бұкіл бойында халыққа ілеседі.Мақал-мәтелдердің тұрақтылығына және еске алушылығына жететін көмегімен құралдарға да көңіл аударылады.Сондай құралдардың бірі-айқын немесе ассонансты ұйқас:

Little strokes tell great oaks

A stitch in time saves nine

Мақал-мәтелдердің кәдімгі балансталған формасы ең жиі пайдаланылатын тәсіл, мысалы: 

Мәтелмен мақалдан ақыл қорытындысының бітімсіздігімен айырылатын қысқа бейнелі нақыл сөздерді атайды.

Ұқсас анықтама барлық түсіндірме сөздіктерінде де, көптеген арнайы баптарда да,зерттеулерде де кездесуі мүмкін.

Фразеология бойынша бөлек жұмыстарда мақалдың мәтелден басты айырмашылығы: мақал жалпы пікіоді түсіндіреді,мәтел-пікірді жиілік мінезінде.Осы лингвистердің пікірі бойынша тек қана мақалдар емес,және де мәтелдер аяқталған сөйлем формасынмен ие бола алады.

3. Көптеген фразеологиялық бірліктердің тууында тарихи себеп, ұлттық салт-дәстүрлік

Кто правду говорит, того люди не любят 

Зерттеу барысында белгілі паремиологтар А.Жигулиев,М.В.Буковская және бірқатар шетел ғалымдарынынң осы әдіске зор мән беретіндігі байқалды.Қажет тілдік бірлікті ұйытқы сөзге сүйене отырып,оңай тауып алуға болатындығын аталмыш әдістің ерекшілігі деп танимыз.Ал кемшіл тұсы жоғарыда аталған әдіспен пара-пар,өзара мағыналас мақалдар бөлек,ал,керісінше,лексемалары бір,мазмұны бөлек түрлері бір топқа енеді.Мысалы,

Этнолингвистиканың пәні, зерттеу нысаны, мақсат-міндеттері тәрізді мәселелер отандық және шетел ғалымдарын ойландырып келгені белгілі.Олар тарапыенан берілген сипаттамалар кейде бір-біріме ұштасып,бірін-бірі толықтырып отырса,кей тұста ауқымын,қолданыс аясын тарылтып,екіұшты пікір қалыптастыратындығын да жоққа шығаруға болмайды.Енді солардың бір-екеуіне тоқталып өтейік.

Британ энциклопедиясында берілген анықтама:

"Ethnolinguistics, that part of anthropological linguistics concerned with the study of the interrelation between a language and the cultural behavior of those who speak it» Қазақшасы: Этнолингвистика — тіл мен сол тілде сөйлейтін халықтың мәдениеті арасындағы арақатынасты зерттейтн антропологиялық тіл білімінің саласы.

Этнолингвистика — гректің ethnos (халық,тайпа) және лингвистика деген ұғымдарынан туындайтын,оның мәдениетке қатысы тұрғысынан зерделейтін әрі линвистикалық,этномәдени және этнопсихологиялық факторлардың бітек қайнаса келіп,тілдің қызметі мен дамуына тигізетін әсерін зерттейтін тіл білімінің саласы.Кең мағынада этнолингвистика-мәдениеттің,психологиясының,мифологияның қарқын лингвистикалық әдістердің көмегімен зерттейтін күрделі ғылыми арна.

Қазақ этнолингвистикасын дербес пән ретінде қалыптастырып, бағыт-бағдарын айқындау, одан әрі дамыту жұмыстары академик Ә.Қайдардың есімімен тығыз байланысты.Оның қазақ тіл біліміндегі жас әрі жаңа сала екенін айта келіп,мақсаты мен нысаны жөнінде: «Бұл ғылым саласының кереметтігі де,бүгінгі таңдағы ғылыми-практикалық маңызы да-оның монолиттік тұтастығында,бір-біріне етене жақын,тіпті бірінсіз бірін толық түсінуге болмайтын нысан екендігінде.Ол нысан-этнос және оның тілі.Өйткені тілсіз-этнос,этноссыз-тіл өмір сүре алмайды. Этнос пен оның тілін этнолингвистика тұрғысынан қарастыру дегенсөз оның сол балаң кезеңінен есейгенге дейінгі болмысы мен өмір тіршілігін,дүние тануы мен мәдени,рухани байлығын ана тілінде сақталған фактілер мен деректер негізінде зерттеп білу және оларды бүгінгі таңның игілігіне асыру болып табылады»-дейді.Тілдік бірліктерде көрініс тапқан материалдық және рухани мәдениет мәселелері,сондай-ақ М.М.Копыленко,Е.Жанпейісов,Н.Уалиев,Ә.Ахметов, Ж.Манкеева, С.Сәтенова,С.Смағұлова, Ғабитханұлы т.б. қарастырылған.

Ағылшын тілінде халық арасында жиі қолданылатын "Good manners make the man"(с.с.а:Адамды адам ететін оның әдептілігі),You sit by a worthier man than thyselfs art one,Suffer him first to touch the meat т.б.

Қай халық болмасын,адамзат үшін үйдің алатын орны ерекше.Зерттеу барысында осы тақырып аясына жататын ММ-дердің екі тілде де көптеп кездесетіндігі байқалады.Мысалы ағылшындар «My house is my castle» (с.с.а.:Өз үйім-қорғаным) десе,қазақ халқы «Өз үйм-өлең төсегім» деп.оған бейнелі түрде ерекше сипат береді.

Ал, "өз үйім - өлең төсегім" тұрақты тіркесіндегі "өлең" лексемасына Э.В.Севортянның сөздігінде берілген анықтама бойынша аталмыш тілдік единица түркі тілдеріне моңғол тілінененген кірме сөз,«сулы,сазды жерде өсетін шөп;нәрлі,жұғымдылығы шамалы,жұмсақ шөп» деген мағынаны білдіреді.Қазіргі таңда бұл бейнелі орам «Біреудің байлыққа толы кең сарайында қысылып,қымтырылып отырғаннан гөрі өзіннің қарапайым,жұпыны төрінде көсіліп жатқанға не жетсін» деген ұғымда қолданылады.

Сондай-ақ, 1918 жылдан бастап жасы отыздан асқан әйелдердің кейбіріне сайлауда дауыс беруге құқық берілді және ағылшын әйелдердің басым кемшілігі үй шаруасымен айналысты немесе жұмысшы,қатардағы қызметкер болды.Жоғары лауазымды қызметкер әйелдердің саусақпен санарлықтай болуы және оның биік дәрежеге көтерілуінің қисықсыз өрескел болып танылуы «Women in state affaire are like monkeys in glass shops»(с.с.а:Үкімет басындағы әйелдер айна сататын дүкендегі маймылдарға ұқсайды)бейнелі тұрақты орамнан айқын көрінеді.

Сонымен, гендер категориясына қатысты тұп тамыры теренде жатқан тілдік орамдар екі тілде де молынан ұшырасады.Олар-белгілі бір лингвомәдени қоғамдастыққа қалыптасқан дүниенің тілдік белгісі болып табылады.Дүниенің тілдік көрінісі адам-тіл-мәдениет-өркениет жиынтығын зерделеу арқылы айқындала түседі.

Уақыт өлшеміне қатысты мақал-мәтелдердің лингвистикалық уәжі. Бұл тақырыптық топтағы бейнелі орамдар уақыттың көз ілеспес жылдамдығын,оны босқа өткізіп,өмірді өксітпеуді,алтын мезетті пайдалы іске арнауды уағыздайды.Мысалы,«Time is money»(с.с.а:уақыт-ақша); «Уақыт-білгенге қазына,білмегенге-быламық», «Ерте тұрған әйелдің бір ісі артық,ерте тұрған еркектің ырысы артық».Туыс емес екі тілдің бірліктері уақытты ұғымды пайдаланып,тыңбай еңбек етсең,мол қазынаға кенелсің деген ұғымды білдіреді.Ағылшын зерттеушілері аталмыш тіркестің қазіргі заман ағымына сай келіп тұрғанымен,көненің көзі екендігін ескертеді және оның алғашқы қолданысын біздің жыл санауымыз бойынша 320 жылдардағы Теопрастус жазбаларымен ұштастырады.
"There is a time for everything' (c.c.a.: Әр нәрсенің өз уақыты бар).Қазақша баламасы:Сабакты ине сәтімен.Бұл ағылшын мақалы қасиетті кітап Інжілдің «To everything there is a season,and a time to every purpose under the heaven»(с.с.а:Аспан астында әр нәрсенің,өр мақсаттың өз мерзімі бар) деген өсиет,өнегелерінен ықшамдалып тұрақты қалыпқа енген.
Салыстыра алғанда, уақыт мағыналық өрісіне енетін мақал-мәтелдердің аздау кездесетіндігі анықталды.
Тілге байланысты мақал-мәтелдердің этнолингвистикалық "Тәрбие басы — тіл",орны мен орайын тауып қолданса,сөзден,яғни тілден асқан ғажап сиқырлы күш жоқ деп білген халық ұрпағын ойланып,дұрыс сөйлеуге баулыған.Зерттеу барысында тілге,сөзге қатысты мақал-мәтелдердің екі тілде де жиі кездесетіндігі байқалды.Мысалы:
Good words cost nothing and are worth much; 
Жылы-жылы сөйлесең, Жылан інінен шығады. 
Қатты-қатты сөйлесең, Пышақ қынынан шығады; Екі тілге қатысты орамдардың жеткізер ойы бір ғана,яғни адам жанын жадыратар жақсы сөздің құндылығы.Ағылшын мақалында тек жылы сөздің мәні айтылса,қазақ мақалдары қатты сөздің адам жанына әсерін қоса жеткізеді.Бір ауыз қатты сөзді қолға ілген тікенге теңей келіп,сол бір ауыз қатты сөзден пышақ қынынан шығатынын,үлкен дау туатынын ескертеді.
Осы жерде айта кететін жайт, ағылшын мен қазақ мақал-мәтелдерінде айтылатын ойдың кейде орайлас келмей,қарама-қайшы түсетін тұстары да кездеседі.Мысалы,ағылшын тілінде:«Stiks and stones may break my bones,but words will never hurt me»(с.с.а:Таяқ пен тастар менің сүйегімді сындыруы мүмкін,бірақ сөз мені жаралай алмайды)десе,қазақ мақалы керісінше «Таяқ еттен,сөз сүйектен өтеді»,-деген пікірді қалыптастырды.
Еңбекке қатысты мақал-мәтелдердің этнолингвистикалық уәжі. Зерделей қарасақ, мақал-мәтелдер адам баласының бар өміріндегі,тұрмыс-тіршілігіндегі салалардың барлығын дерлік қамтиды екен.Көненің көзі іспеттес тұрақты тіркестер тобы келер ұрпақсыз еңбек етпегеннің ішіп-жемейтінін түсіндіре келіп,оларды еңбек сүйгіштікке,адал еңбек етуге баулиды,жалқаулық,бойкүйездік,жатып ішер арамтамақтықтан бойды аулақ салуға шақырады.

Қонаққа қатысты мақал-мәтелдердің этнолингвистикалық уәжі.

Қонақжайлық - қазақ ұлтының cүтімен еніп,сүйегіне сіңген ұлы дәстүрдің бірі.Өткен ғасырда поляк саяхатшысы әрі зиялысы А.Янушкеевич «Дүние жүзін қазақ жайласа,жер шарын тегін аралап шығар едім»,-деп қазақ халқының қонақжайлылығын риза көңілмен бағалаған екен.Қонаққа қонақ болу үшін оның таныс болуы,міндес,тендес болуы шарт емес,қонақасыны «бөлінбеген еншім» деп тануының өзі кеңінен таралып,дәстүрге айналған халық жорасының бірден-бір көрсеткіші.Алайда «A constant guest is never welcome».Бір күнгі қонақ-күт,екі күнгі қонақ-жұт тәрізді тұрақты тұлғалар жиі келген қонақтың қадірін жоғалтатынын,оған өзі қалағандай құрмет көрсетілмейтінін бейнелі түрде жеткізеді.Екі ел мақал-мәтелдерін талдап-тарату барысында алыс жатқан,салт-санасы.әдет-ғұрпы ,тілі-діні әр басқа халықтардың айтайын деген ой-тұжырымы,көзқарасы мен өмірлік ұстанымдарының өзара сәйкес келіп жататындығы анықталды.Мұның сыры өмірдің өзінде,адамзаттың көріп-біліп,көңілге түйген ойында,өмірден алған тәжірибесінде жатс керек.
Ақша, қаражатқа байланысты мақал-мәтелдердің этнолингвистикалық уәжі.Қазақ және ағылшын тілдерінде ақша-қаражат жайлы мақал-мәтелдер де кездеседі.Мысалы, «Take care of pence and the pounds will take care of themselves»(с.с.а:Пэнсті үнемдеп ұстасаң,фунт өз-өзін үнемдейді).Теңге тиыннан өсер,жылқы құлыннан өсер;Береке бір тиыннан.

Ағылшындар фунт пэнстен құралады десе, қазақтар теңгенің тиыннан өсетінін ескертеді.Әр елде ақша өлшемі ретінде қабылданған ұлттық валютаның әр түрлі болатыны белгілі.Теңге,тиын-қазақ елінің ақша эвкиваленті.Сонау VI-VIII ғасырларда ру-ұлыс нышандары айшықталған теңгелердің қолданыста болғаны,Отырар,Тараз қалаларында теңгелер шығарған ұстақаналар жөнінде тарихи деректер бар.

Мақал-мәтелдер — сөздік құрамның халық өміріндегі арқылы кезендерді, қарым-қатынас пен қоғамдық құбылыстарды бейнелей сипаттайтын,көңілдегі ойды шебер де ұғымды жеткізетін,қысқа да нұсқа тұжырым жасайтын,мән-мазмұнға бай белгі.Демек,халық өмір шындығын,көңілге түйгенін мақал-мәтел ретінде өз ұрпағына үлгі-өнеге етіп қалдырып отырған.Аталмыш тілдік бірліктер арқылы жас ұрпақты елін-жерін сүюге,ерінбей еңбек етуге,білім алуға,адал,кішіпейіл болуға үндеп,жалқаулық,өсек-өтірік мақтаншақтық тәрізді қасиеттерден бойын аулақ салуға тәрбиелей білген.

Ағылшын тілінің фразеологиясына қатысты кешенді зерттеулерімен, дәйекті тұжырым, пайымдауларымен танымал А.В.Кунин де жоғарыда аталған ғалымдардың көзқарасын ұстанады,алайда,аталмыш тұрақта тұлғалардың құрылымдық-мағыналық ерекшеліктерін негізге ала отырып,оларды «коммуникативтік фразеологиялық бірліктер» деп атап,жеке қарауды ұсынады.Сондай-ақ автор құрамындағы сыңарлары тура мағыналы болып келетін мақалдар тобын яғгни, «all is well,that ends well»(с.с.а:сәтті аяқталған істің бәрі жақсы) «Appearances are deceptive»(с.с.а:келбет-алқамшы)
"Better late than never" (сөзбе-сөз ауд.: ештен кеш жақсы) тәрізді оралымдарды фразеологиядан тыс, «фразеологиялық емес тұрақты құрылымдар» аясында қарастырды.
Мақал-мәтелдерді жинақтап, сұрыптап, белгілі бір жүйеге келтіруде, тілдік бірліктер табиғтының кейбір қырларын айқындауда зор еңбек сіңірген ғалым Пермяков аталмыш тұрақта тұлғалардың тілші ғалымдар тарапынан да,әдебиетші мамандар тарапынан да зерттелуі қажеттігін ескертеді.

Осы "келтірілген ой-пікірлерге және өзіндік зерттеу нәтижелеріне сүйенер болсақ,мақал-мәтелдердің тұлға тұрақтылығы,тіркес тиянақтылығы,мағына тұтастығы,қолдануға даярлығы тәрізді сипаттары оларды фразеологизмдер қатарына қосып,осы салада зерттеуге толық мүмкіндік береді.

Мақал-мәтелдердің ең бойында поэзияға тән жинақылық, үнділік, саздылық, ұйқас ырғақтылық байқалады.онда басы артық бір сөз болмайды,барлығы өз орнында екшелген,сұрыпталған,жымдаса біріккен,ішкі мазмұнына сыртқы формасы сай үндестік тапқан болып келеді.В.Виноградов мақал мәтелдердің тұрақты сөз тіркестерімен бірге зерттелуі қажет дейді.Өйткені олардың мағыналық бірліктері тұрақты тіркестеріндегідей дәстүрлі,сазды және дайын түрде қолданылады.

Қазақ тілінде мақал-мәтелдердің бәрі негізінен жай сөйлем түріндегі тұрақты сөз тіркестеріне жатады,яғни олар тұлғасы жағынан ұзақ уақыттан бері қалыптасып,белгілі бір формада тұрақталған,мазмұны жағынан біртұтастыққа ие болған жай сөйлем типтері:құрылымы жағынан қазақ және ағылшын тілдеріндегі мақал-мәтелдердің өзара ұқсастықтары жиі кездеседі:
1. Бұйрық райлы сөйлемдер: 
Make hay while the sun shines- 
Темірді қызғанда соқ. 
2)Let sleeping dogs lie – 
Жатқан жыланның құйрығын баспа. 
3)Cut your coat according to your cloth – 
Көрпеңе қарай көсіл. 
4)Catch the bear before you sell his skin –
Қашпаған сиырдың ұзынан дәметпе. 
5)First think, then speak – 
Ойнасаңда ойлап сөйле. 
2. Болымсыз түрдегі бұйрық рай, яғни тыйым салу;
1)Never say die – Салық сұрап кетпесін. 
2)Don't count your chickens before they are hatced -
Тігілмеген етігіңді мақтама, 
Орылмаған етігіңді ақтама. 
1)Don’t cross a bridge before you cote it- Байыбына бармай бал ашпа.
2)Don't hallo until you are out the wood –Асатпай жатып,құлдық деме.
3)Don't look a gift horse in the mouth- Алғанды білген-анайы,бергенді білген сыпайы.
4)Don't trouble until trouble troubles you – Жатқан жыланның құйрығын баспа.
3. Шартты райлы сөйлем түрінде: 
1)When cat is away, the mice will play- құлан құдыққа құласа,құрбақа құлағында ойнар.
2)If it were not for hope, the heart will break-Үмітсіз шайтан.
4. Болымсыз жай сөйлемдер түрінде: 
1)All are not friends that speak us fair –Жалған дос көзіңе мақтар,сырт айналып сойылын сатар.
2)All are not hunters that blow the horn –Мылтық ұстағанның бәрі аңшы емес.
3)All are not thieves that dogs bark at –Ит үргеннің бәрі ұры емес.
Мақал-мәтелдерде халық сөзді барынша үнемдеп қолданады. Тіпті кейде сөз тастап кетіп отырады.Мысалы: «No sweet with out sweat» деген мақалда бастауыш та,баяндауыш та,ал «Ақын-жастан,асыл-тастан» дегенде «Шығады» сөзі қалып қойған.
Мақал-мәтел құрылыс жағынан сырттай ұқсас болып келгенмен, олардың мазмұнды түйіндеуінде,ойды шешуінде өзінжік ерекшелігі байқалады.

Мақалдарда бір-біріне сай қарама-қайшы ұғымдармен нәрселерді салыстырып, шендестіру арқылы ой-пікірді айқындау тәсілі басым болып келеді.

(Еңбектүбі-бейнет, 

Туған жердей жер болмас,

Жылай-жылай жер қазсаң,

Қаншама берік және тіл үшін нормаға айналған стандарт болса да,абсолюттік ұғым емес,ол тілдің тарихи дамуына байланысты,көрші тілдердің әсерінен,сондай-ақ тілдің ішкі даму заңдылықтарына сәйкес,стильдік қолданысқа сөз зерерлеріне сөз саптау шеберлеріне байланысты әртүрлі өзгерістерге түсіп отырады.Бірақ бұл өзгерістер мақал-мәтелдердің жалпы мазмұнына,мағынасына,бүкіл тіркеске негіз дәнекер болып тұрған образ бейнеге беленденуі сан келтіре қоймайды.

Ақсақ қой түстен кейін маңырайды.

(Бір құмалақ май,бір қарын майды шірітеді.)

2) «Acorns were good till bread was founded» Адамның тоғышарлығына байланысты.

(Тойғанда тоқтының еті топырақ татиды.Қарын тойса,қарта әлем сасиды.)

Шала оқу қауіпті

Жол білмеген адастырады, 
Жөн білмеген шатастырады. 
Жаңылмас тұяқ Жоқ. 
Ауру азайса, тәуіп ауырады. 
деген сөздерде де дәл аударылады. 
Тілі бар халық, халық, 
Тілі жоқ халық-балық. 
Талап, еңбек тереңой, 
Қанағат, рақым ойлап қой, 
Бес асыл іс, білсеңіз. 
Адасқанның алды-жөн, 
Арты-соқпақ.  Абай
Ағылшын ауыз әдебиетінде көп кездесетін кейіпкерлер мақал-мәтелдердерден өз орындарын тапқан.
«A good Jack makes a good Jill»

Жақсы әйел жігітке біткен бақ, 

Аузымен астау шапқан,қолымен жаңқа жара алмас.

Аузы қисық болса да,бай баласы сөлесің.

Әкегеқарапұл

"Қазақ және ағылшын тілдеріндегі мақал-мәтелдердің лингвистикалық және этнолингвистикалық сипаты"деп аталған тарауында мақал мен мәтелге анықтама беріліп,өзара ортақ тұстары және айырмашылық айқындалды.Сондай-ақ,зерттеу нысаны болып отырған тұрақта тұлғалардың коммуникативтік,кумулятивтік қызметіне әлеуметтік мәні мен қайнар көздеріне сипаттам берілді.Қазақ және ағылшын тілдері бойынша мақал-мәтелдер зерттеуге арналған ғылыми еңбектерге жалпылама шолу жасалып,аталмыш тілдік бірліктерді топтастыру ұстанымдары айқындалды.Этнолингвистика ғылымының бастау алуы,қалыптасу кезеңдері,қазақ және ағылшын тіл білімінде зерттелуі де осы тарауда баяндалады.

1. Иностранные языки в школе /2005/