Айтбаева Айман Ералықызы ф.ғ. к., доцент Әділбек Айсұлу к-14-1оқу тобы студенті Қорқыт Ата атындағы ҚМУ

 

Айтбаева Айман Ералықызы  ф.ғ.к., доцент

Елбасы Н.Ә.Назарбаев : «Ыбырай Жақаев- қазақ халқының бұрынғы, қазіргі мемлекетіміздің тарихындағы ірі, іргелі тұлғалардың бірі. Еңбек сүйгіштіктің, адамдықтың, адалдықтың, азаматтықтың өлшемі» [1.,5],-деп оның қазақ қоғамындағы орнын ерекше атап өтеді. Кетпенімен еңбек гимнін жазған диқан Ы.Жақаевтың  көркем бейнесін жасау - ол ұрпақ міндеті. Білімі жоқ, білек күші бар, оқығаны болмаса да тоқығанымен, қажырлы еңбегімен  әлемді таң қалдырған Ы.Жақаев жайында қарымды қаламгерлеріміз талай туындыны дүниеге әкелді. Бүгінгі күнге дейін Мәскеу мен Алматының, сонау Германиядағы неміс драматургі Бертольд Брехт те туындыларында Жақаев ерлігін арқау еткен. Өзінің «Менің бақытым», «Өмір жолдары» кітабы да диқан бейнесін толық ашатындай көркем дүниелер.

Белгілі ақын А.Тоқмағамбетов Ы.Жақаев жайлы ойын былайша өрбітеді: «Ыбекең күрішшілік кәсіпке жасы елуден асқанда барып кіріскендігін көңілге бір түйіп қоялық. Жақсылықтың ерте, кеші жоқ деген осы да. Ол оқымаған, бірақ өмірден көп тоқыған кісі. Еңбектің көзін тауып, байлықтың өзін тапқан қайраткер. Еңбегімен өмірге өрнек салып, еңбегімен поэма жазған адам. Ыбекең төккен әрбір тамшы тер өзіне, еліне, халқына бақыт пен береке, абырой мен атақ, өнеге, дәстүр, ырыс болды, нан болды, ән болды, тіптен тарихтың өшпес беттері болды деуге әбден сияды. Диқан бабаның тұла бойы тұнып тұрған жақсылық, қасиет. Олай дейтінім, бір Ыбекеңнің өзі еңбек адамының қаншалықты құдіреттілігін, мүмкіншілігінің мол екенін көрсетті»[4.,146]. 

Ыбырай Жақаев – дән патшасы, ақ күріштің атасы, ол өзінің өшпес тарихын кетпенмен, термен жазған, бірнеше ғасырда дүниеге бір-ақ келетін адам.  Қазақтың қара шалының далалық дана ақыл ойымен, бойындағы Алланың аманаты мен сыйы – жойқын күш жігерімен, киелі, күректей қолымен, кәрі бәйтеректің жер бетіне шығып кеткен тамырындай салалы саусақтарымен қара жерді қарс айырып жасаған бұл рекорды бүкіл әлемді таңдандырды, таңғалдырды. Бұл рекорд өркениетке, озық технологияға, білімге, ғылымға бізден әлдеқайда бұрын жеткен жапондықтардың жағасын ұстатты, кәрістерді қайран қалдырды. Ақын Асқар:

Отыр, міне, ортамызда, секілді бір,

Анасы Айманкүлді қатты құрметтеген, оның ән-жырын тыңдауға әдейілеп баратын диқан жайында жазушы-драматург Ә.Тәжібаев: «Жазмыштан озмыш жоқ, озудың да тіптен қажеті жоқ.  Ыбекең сом денелі, әр саусағы қамшының сабындай, қорғасыннан құйылғандай өте қарулы кісі болатын. Жастау кезінде күрестерге қатысып, белдескенін жыққан, жауырыны жерге тимеген кісі. “Ыбырай жүгіргенде жер дүрсілдейді”, – дейді екен әкесі. Ыбекең сабырлы, салмақты, ұстамды, ашудың емес, ақылдың, даудың емес, мәмленің адамы еді. Сөзге сараң, билік айтуға таласпайтын, көп көріп, көңілге түйгені мол болса да ақылгөйсінбейтін, сыр аша, сыр шаша бермейтін тұйық, жұмбақ тұлға-тын. Сөздің емес, істің адамы болатын» [5.,82]-, дей келе жыр шумақтарын арнайды:

Ағатай!
...Топырақтың, судың, жарықтың
Сырына қанық киелім.
Мен бүгін сексенге келген тойыңда
Ақ қырау басқан,
Аздап шаршаған басымды
Алдыңа келіп иемін [4.,96]

Сыр сүлейлерінің бірегей тұлғасы Нартай ақындай Еңбек Ері Ыбырайдың бейнесін ешкім сомдай алмас деп ойлаймын. Біреуі аға, бірі іні болып бір жүрген олар бір-бірінің сырын тамыршыдай білетін.Оның жыр жолдарында Ыбырайдың бүкіл өмірі кинолентадағыдай өтіп жатады.

...Халықтан шыққан талай ердің ері,

Ақылды данышпан да кемеңгері.

Ыбырай сен секілді жан туған жоқ,

Кең дала- жер мен судың иегері.

Жүз жетпіс центнерден сен бергенің

Күріштің тылсым сырын меңгергенсің.

Адамзат тарихында дәл өзіңдей

Ерекше Еңбек Ері мен көрмедім.

Сенің даңқың- маңдай тер, табан еттің

Жасыңнан еңбек сүйген, болдың жетім.

Ылайық- бақ қонуға, қыдыр дарып,

Жоқ еді денеңде бір арам етің.

Сондықтан сенің атың сақталады

Ұрпақтар атыңды айтып мақтанады....

 [5.,59],- -деп Ыбырайдың өткен ұзақ өмір жолына тоқталып, «Тағдырың сүйіндірсін ұзағынан» деп арнауын аяқтайды.

 «Сыр  маржаны» деп атау алған күріш дақылын өсірудің хас шебері ақ күріштің атасы Ы.Жақаев туған жер  төсіне қайың сапты кетпенімен нағыз ерлікке тән еңбек дастанын жазды. Ел Тәуелсіздігінің 25жылдығы ұарсаңына тұспа-тұс келген екі мәртпе Соиалистік Еңбек Ері, ақ күріштің атасы, дала академигі атанған Сыр елінің мақтанышына айналған дүниежүзілік рекорд орнатқан даңғайыр диқан Ы.Жақаев бақытын еңбектен тапқан, қажырлы қайратымен елінің де, өзінің де даңқын шығарған кемел тұлға.  Сондықтан да оның енбектегі ерліктері біздер үшін үлкен тәрбие мектебі.  

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Қаратаев М.Соиалистік реализмнің қазақ прозасында қалыптасауы. А.,Жазушы,1969.-410б

2.Мұқанов С.Таңд.шығ.16 томдық.-Алматы: Жазушы,1972-80

3.Тәжібаев Ә.5томдық шығ.жинағы. 5-т. А.,1983.-496Б