«Тіл таңбалы Адайдың ақындары» (Абыл Тілеуұлы, Қалнияз Шопықұлы, Нұрым
Шыршығұлұлы, т.б.) және Сыр бойындағы «Сыр сүлейлері» (Асан, Бұхар, Қарасақал Ерімбет, Шал ақын,
Шалкиіз, Мәшһүр Жүсіп, Кердері Әбубәкір, т.б.)
қазақ халқының мұсылмандық дүниетанымын таратқан
тұлғалары.
Дәстүрлі діннің негізгі қағидаларын ашып көрсететін Құран аяттары мен Хз. Пайғамбардың хадис
құпияларынан
сыр шертетін, әрі танымдық тұрғыда жазылған еңбектер де жеткілікті.
Халқымыздың рухани мұрасы
дастандар мен жырлар діни құндылықтардың далалық философия мен ұлттық тәрбиенің негізіне айналып, ұлт
мүддесіне қызмет етті.
Қазақ ағартушылары және ислам мәдениеті
Ағартушылық — қоғамдық-саяси ағым. Оның өкілдері
ізгілік, әділеттілік идеялары мен ғылыми таным-білім негіздерін тарату жолдары арқылы қоғам кемшіліктерін түзет
уге, оның талғам-талаптарын, саясатын, тұрмысын өзгертуге күш салды.
Ағартушылар қатарында Вольтер, Руссо,
Монтескье, Гёрдер, Лессинг, Шиллер, Гёте, Десницкий, Козельский т.б. болды. Олар өз уағыздарын қоғамның барл
ық топтары мен жіктеріне, әсіресе билік иелеріне бағыштады Қазақ халқының рухани мәдениетінің
даму тарихында
XIX ғасырдың екінші жартысы өзгерістерге толы болды. Қазақстандағы XIX ғ. қоғамдық-саяси, философиялық жəне
ағартушылық ой-пікірінің бірінші өкілі Ш. Уəлиханов (1835–1865) өз дəуірінің белгілі ғалымы, ағартушы-демократы
болды. Шоқан Уəлиханов Қазақстандағы ағартушылық ойдың басында тұрды. Ол бірінші
болып ХІХ ғасырдың
ортасындағы қазақ қауымның дамуына сəйкес ағартудың саяси, философиялық жəне социологиялық принциптерін
негіздеді. XIX ғ. екінші жартысында Уəлихановтың ағартушылық дəстүрлерін Ыбырай Алтынсарин мен Абай
Құнанбаев əрі қарай дамытты.
