Алаш зиялылары және ислам
Қожа Ахмет Ясауи және сопылық
жүктеу/скачать 331,39 Kb. Pdf көрінісі
|
Алаш зиялылары және ислам XX ғасырдың бас кезінде Алаш зиялылары
| Қожа Ахмет Ясауи және сопылық
Яссауидің тұлға ретінде қалыптасуы Яссы қаласында өтті, онда ол 17 жасында, мұғалімі қайтыс болғаннан кейін келді. Дәл осы жастан бастап жас жігіт араб, шағатай, парсы, түркі тілдер інде өлең жаза бастайды. Кейін ол Хамаданидің шәкірті болған Бұхарада болды. Сопылықтың білгірі атанған Ахмет Яссы қаласына оралып, Арыстанбабтың дәстүрін жалғастырады. Мұнда ол сопылық "Яссауи" орденін құрды. Оның ізбасары Арыстанбабтың Ұлы Мансдо болды. Оған көптеген жанкүйерлер мен қажылар келді. Яссауидің өмір сүру ұзақтығы туралы әртүрлі мәліметтер бар. Бір мәліметтерге сәйкес, ол 73 жыл, ал басқаларында-85 жылға дейін өмір сүрген. "Диуани хикмет" ("Даналық кітабы") көне түркі тілінде қыпшақ диалектімен жазылған. Шығарманың тілі өт е қарапайым және халықтың барлық топтары үшін түсінікті болды. Осылайша, "Диуани хикметтің" түпнұсқасы жоқ, XV-XVI ғасырларда жасалған көшірмелер бізге жетті, көптеген көшірмелер бар, олар негізінен Ыстамбұл, Қоқан, Ташкент, Мәскеу, Алматы қалаларында сақталған. Түркітілдес адамдар Ахметтің "хикметтерін" еш қиындықсыз оқи алады. Бұл туынды түркі халықтарының рухани игілігі болып табылады. Автор төрт ұстанымды түсіндіруге көп кө ңіл бөледі: шариғат, тарих, хакихат, Мағрифа-та. Адамның анықтамасы рухани шиеленіссіз, шынайы берілгендіксіз, өз өмірін құрбан етуге дайын болғанға дейін мүмкін емес. Ахмет аскетизмге, сыртқы әлемнен бас тартуға және шыд амдылыққа шақырады, өйткені бұл кейінгі әлемде бақытты болады. Ол адамдарды әділеттілікке, адалдыққа, мейірім ділікке шақырады. Оның арқасында түркі тілі әдеби қолданысқа енгізілді. Яссауидің арқасында сопылық философия лық жүйе ретінде түркі халықтарының рухани танымы мен дүниетанымында шешуші рөл атқара бастады. Егер Ясса уиге дейін түркі халықтары Тәңірге дұға етсе, одан кейін олар Аллаға сене бастады. Сопылықтың көмегімен түркі ха лықтары Шығыс философиясын, әлемдік дін философиясын таныды. XIV ғ. Әмір Темір Ахмет Яссауидің нұсқауымен; сәулет ескерткіші тұрғызылды. Сопылық (ат-тасаввуф) - исламдағы мистикалық-аскетикалық ағым. Сопылық сөз араб тіліндегі "суф" (өрескел жүн) сөзінен шыққан. Сопылар бастапқыда өзін-өзі тану мен тәубеге келудің белгісі ретінде дөрекі жүннен киім киген мұсылман мистикаларын атады. Сопылықтың негізгі компоненттері аскетизм, аскетизм және мистицизм болып саналады. Сопылықты талдауда оның кең идеологиялық бағыт ретінде әдебиетті (поэзия), өнерді (музыканы), философияны, тарихты және халықтық мәдениетті қамтығанын есте ұстаған жөн. "Әмбебаптылық" қағидасы сопылықтың негізгілерінің бірі болды. Сопылық исламдағы кез-келген діни бағыттың өкілі, кез-келген заң мектебінің жақтаушысы, шаруа немесе қолөнерші, жауынгер немесе дін қызметкері, дворяндардың өкілі бола алады. Сондықтан сопылардың арасында Біз Мухасиби (ақыл. 857); әлемге әйгілі жазушылар мен ақындар: Абдаллах Ансари (ақыл. 1089), санай (ақыл. ок. 1190), Фарид ад-дин Аттар (ақыл. шамамен 1220), желал ад-дин Руми (ақыл. 1273); сунниттік исламның белгілі билігі: әл-Ғазали, Ибн Таймия (ақыл. 1328); философтар: ас-Сухраварди (ақыл. 1191) және Ибн әл-Араби (ақыл. 1240). Алайда, сопылықты жалпы қозғалыс өмірбаяны ретінде емес, оның жеке өкілдерінің өмірбаяны ретінде түсіндіру қателік болар еді. Сопылық сопылыққа бет бұрған сопылардың жеке әңгімелерімен әрдайым сәйкес келе бермейді, содан кейін "кетіп қалды", онымен бірге оның дамуының жалпы бағытын өзгерте алмады. Сопылық Тарихи тәртіптің құбылысы екені сөзсіз. Емес орайластырылған бірде-бір елдің ғана, ал распространившийся жылғы Гибралтара дейін Инда, суфизм, сайып келгенде, болып шықты тұтас бір дәуірі дамуында әдебиет пен философия елдердің мұсылмандық Шығыс. жүктеу/скачать 331,39 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|