Алеуметтик педагогика indd
жүктеу/скачать 3,85 Mb. Pdf көрінісі
|
Atemova-Aleumettik-ped
| Мадақтау әдісі
дегеніміз - тәрбиешінің баланың жағымды іс-әрекетін, мінез-құлқын көріп бағалай білуі және оны көпшілік, ұжым алдында қолдайтынын жария етуі. Ал бұған қарама-қарсы жа- залауды, баланың іс-әрекеті мен мінез-құлқындағы теріс әрекеттерін түзету жолындағы тәрбиешінің өз әрекеті деп түсіндірген абзал. Бұл әдіс баланы өз іс-әрекетіне өзі талдау жасап, өзіне-өзі баға беруіне бағыттайды. Демек өзін теріс іс-әрекеттен тежей білуге үйретеді. Олай болса, мадақтау немесе жазалау әдісі оқушылардың адамгершілік сана-сезімінің оянуына, дамуына ықпал етеді. Оқу- шының өзіне-өзі талап қоя білуіне үйретеді. Мадақтаудың құрамына мұғалімнің оңаша мақтауы, алғыс жариялауы, мақтау қағаздармен марапаттауы, құрмет кітабын жа- зуы, құрмет тақтасына суретін ілуі және т.б. жатады. Мадақтау әдісі оқушылардың жағымды әрекеттерін қолдау үшін пайдаланылады. Оқушының басқалар елеп мадақтаған жетістіктеріне қана- ғаттанып, қуаныш сезімін оятады, оның іс-әрекетіне дем береді. Мадақтаудың көп түрі бар: мақұлдау, мақтау, алғыс, құрметке бөлеу, мақтау қағазымен, сыйлықтармен марапаттау. Мадақтау ұжымның немесе жекелеген адамның әрекетін оң бағалағанда қолданылады. Мадақтаудың тәрбиелік мәні оның адамда оң мінез-құлық пен іс- әрекеттің қалыптасуы мен дамуына ықпал ететіндігінде. Мадақтау әдісін қолданудың тиімділігі оның мынадай талаптарды ескерумен тікелей байланысты болады: – шын мәнінде қол жеткізген жетістіктерінің маңызды болған жағдайында ғана мадақтау қажет; – жекелеген адамды жиі мадақтай беруге болмайды; – мадақтау ұжым тарапынан қолдау тапқанда ғана тиімді болмақ; – мадақтау тәсілін таңдағанда тәрбиешілердің жас және дара ерекшеліктерін ескеру қажет; – мадақтау шарасын сынып ұжымы қолдағанда, шешіммен келіскенде ғана ол тәрбие құралы болады. Жарыстар ұйымдастыру да ынталандыру әдістерінің қатарына жатады. Бұл әдіс оқушының бәсекелестікке, алда болуға, алға ұмтылуға деген табиғи қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталған. Тәрбие әдістерінің бұрынан келе жатқан түрі – жазалау әдісі кеңінен танымал, әрі өте күрделі әдіс. Қазіргі педагогика мен тәжірибеде оқушыларды жазалаудың мақсаттылығы туралы әртүрлі: жазалаусыз тәрбиеден бастап олардың күрделі түрлерін қолдануға дейін қарама-қайшы пікірлер бар. Қазіргі мектептерде мұғалім 44 мен оқушылар арасындағы қатынастың демократиялануы мен адамгершілікке негізделуі кезінде жазалауды қолдану мәселесі шиеленісуде. Жазалау дегеніміз – педагогикалық ықпал ету әдісі, ол жағымсыз әрекеттердің алдын алып, оларды тежеуі қажет, өзінің, жолдастары мен басқа адамдар алдындағы кінәсін түсінуге шақыруы тиіс. Оқушылар арасындағы келіспеушілік жағдайлар жазалауды қолданудың негізі бола алады. Мұндай жағдайларда кімдікі дұрыс, кімдікі бұрыс екенін анықтап алу қажет. В. А. Сухомлинский айтқандай, оқу-тәрбие жүйесін педагогикалық жағынан сауатты құрастырса, жазалауды қолданудың қажеттілігі болмайды. Жазалау тәрбиеленушілердің теріс қылықтарының алдын алу мен қайта тәрбиелеуге бағытталған жеке тұлғаның немесе ұжымның нақтылы бір талаптарын қоюдың формасы ретінде қолданылады. Жазалаудың тәрбиелік мәні баланың өз теріс қылықтары мен кемшіліктерін мойындап, теріс әдеттері мен дағдалырын түзетуге талпыныс жасауға ықпал етуінде. Осы тұста ұлы педагог А. С. Ма- каренко жазалаудың мәні адамның ұжым тарапынан ескерту неме- се теріс баға алуы оның дұрыс емес әрекет жасағанын мойындатып, сол үшін уайымдау сезімін туғызатындығында деп айтқан болатын. Әйтсе де, педагог В. А. Сухомлинский жазалаудың орнына көзін жеткізу мен жаттығу әдістері арқылы тәртіпті орнатуды ұсынады. Сөйтіп, жазалау әдісін қолдануға қарсы пікір айтады. Іс-әрекетті ынталандыру әдістеріне «жарылыс» тәсілдері де жа- тады. «Жарылыс» әдісі. А. М. Макаренко ең алғаш бұл әдістің мәні мен қолданылу мақсатын аша отырып, осылайша ат қойған. Бұл әдісті қолданудың ерекшелігі мұғалім не педагог бала бойында ұзақ мерзімге созылатын және біртіндеп жинақталатын оң қасиеттердің қалыптасуын күтпей бірден өзгеріс орнатуға бетбұрыс жасайды. Мұндай шара тек қана жаза қолданудың бір түрі ғана емес, кейде ол оң мазмұнда да болады. Оның ерекшелігі бала үшін күтпеген құбылыс болуында және жоғары эмоциялық заряд беруінде. «Жа- рылыс» әдісін қолданғанда бала өзінің қалыпты күйін жоғалтады, қалыпты жауабынан жаңылады, осы арқылы оны жаңаша талап қойылған жолды қабылдауға бағыттайды. Әйтсе де, бұл әдіс кейбір нақтылы жағдайда ғана қолданылады және нақтылы жағдайда ғана тиімді нәтиже береді. Бұл әдісті көбіне бала өзінің әрекеті мен ішкі мотивтеріне сенімсіздікпен қарап, әрекетінде белгісіздік танытып, 45 дұрыс жолын таңдай алмай немесе батылы жетпей жатқанда қолдану тиімді. Екінші жағынан, бұл әдіс баланы толығымен қайта тәрбиелеу міндеттерін шешпейді. Тек алдағы уақыттағы атқарылуы тиіс істерге апаратын жолды ашып береді немесе бағдар береді де- ген сөз. Балаға өз бетінше жаңа бағыттағы әрекетін бастауға сенім туғызуға, көзін ашуға мүмкіндік береді деуге де болады. Сондықтан бұл әдісті қолданғанда сақтықпен, оң нәтиже беретіндігіне көзімізді жеткізіп, одан зиян шекпейтін жағдайда қолданған дұрыс. Жазалау әдісін дұрыс таңдау тәрбиеде маңызды. Жазалау әдістерін дұрыс таңдай алмасақ, тәрбиеде теріс нәтижеге жетуіміз мүмкін. Сондықтан жазалау әдісін қолдануда мынадай шарттарды ескерген маңызды: – жазалау бала қателігін мойындаған кезде ғана нәтиже береді. Сондықтан баланың іс-әрекетіндегі сәйкессіздікті, қоғам мүддесіне қайшы әрекет жасағандығын мойындату қажет; – жаза қоғам мүддесін саналы түрде бұзған жағдайда қолда- нылады. Абайсызда болған қателікке ескерту, түсіндіру әдістерін қолданған тиімді; – жаза тәрбиелік әдіс ретінде қолданылуы қажет. Сондықтан жазаны қолданғанда қосымша түсіндіру жұмыстары қоса жүргізілуі тиіс; – жазаны қолданғанда баланың жас және дара ерекшеліктерін ескеру маңызды. Жалпы алғанда, жазалау әдісін қолдану әлеуметтік педагогтан жоғары такт пен нақтылы педагогикалық шеберлікті талап етеді. Кез келген жазаны қолдану шарасы құбылыстың орын алу себебі мен салдарына талдау жасаудан бастау алуы тиіс. Ешуақытта күдіктене отырып жазалауға болмайды. Қолданылған жазаның дұрыстығын ұжым мойындағанда ол тиімді болады. Сондықтан ұжым мүшелерінің көзқарасын ескеру де маңызды. Қорыта айтқанда, тәрбиенің түрлері мен әдістері өте көп, бірақ оларды ұтымды және тиімді қолдана білу педагогтың шеберлігіне байланысты. Тәрбиенің түрлері мен әдістерін қолданудың арнайы педа- гогикалық ұсыныстары жоқ. Педагогикалық процестегі әртүрлі жағдайларды шешудің тура ережелері жоқ, өйткені әрбір оқушының, әрбір ұжымның өзіне ғана тән ерекшелігі бар. «Ешқандай педагогикалық амал-тәсілді, тіптен жалпы қабылданған деп есептелетін сендіру, түсіндіру, әңгіме-сұхбат, көпшілік ықпалын 46 толығымен пайдалы деп айтуға болмайды. Ең жақсы деген амал- тәсіл кей жағдайларда міндетті түрде ең нашар болып шығады» деп айтқан А. С. Макаренко. Сондықтан мұнда тәрбиешінің не- месе мұғалімнің педагогикалық тактісі шешуші рөл атқарады. Педагогикалық такт дегеніміз – баланың көңіл-күйін, жас ерек- шелігін, психофизиологиялық ерекшелігін ескере отырып қол- данылатын әдіс-тәсілдерінің жиынтығы. Әлеуметтік педагогиканың тәрбие әдістерінің үшінші тобы- на жүктеу/скачать 3,85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|