Қалыптастырушы бағалауға арналған Тапсырма жинағы Химия
жүктеу/скачать 2,39 Mb. Pdf көрінісі
|
ФО Химия 7кл каз
| Бөлім/Тақырып 7.2В Ауа. Жану реакциясы Оқу мақсаты 7.3.1.4 Затты жағуға қажетті жағдайларды және жану реакциясының өнімдерін білу
• Затты жағуға қажетті жағдайларды және жану реакциясының өнімдерін айтады Ойлау дағдыларының деңгейі Білу және түсіну Тапсырма 1. Жануды қолдайтын және болдырмайтын жағдайларды атап, кестені толтырыңыз. Жануды қолдайтын жағдайлар Жануды тоқтатын жағдайлар Жануды тоқтату әдістері Дескриптор Білім алушы − жануды қолдайтын жағдайларды атайды; − жануды болдырмайтын жағдайларды атайды; − жануды тоқтату әдістерін атайды. 2. Практикалық жұмыс «Күкірттің, фосфордың және темірдің ауада және оттекте жануын салыстыру». Мақсат: оттектің ең маңызды қасиеті жануды қолдайтынын көрсету. Құралдар мен реактивтер: тығынмен жабылған 500 мл оттек газы бар 4 колба, заттарды жағуға арналған қасықтар, күкірт, қызыл фосфор, көмір, темір, спиртшам. Жұмысқа дайындық: 4 колбаға оттек газын жинау, 1 колбаның түбіне алдын-ала шамалы құм салып (онда темірді жағамыз), күкірт және фосфорды жағуға арналған қасықтарды алдын-ала газ тәрізді заттардың шығып кетпеуі үшін тығындарға бекітіңіз.
Спиртшамның жалынында жағуға арналған қасықтарда күкірт, фосфор, темірді кезекпен қыздырыңыз. Заттардың ауада және таза оттегінде жану белсенділігін салыстырыңыз. Тәжірибе №1. «Күкіртті оттекте жағу». Темір қасыққа күкірттің кесегін салып, спирт шамның жалынында қыздырыңыз. Күкірт ауада қалай жанады? 36
Жанып жатқан күкіртті оттегі бар колбаға салыңыз. Енді ол қалай жанады Тәжірибе №2. «Фосфорды оттекте жағу». Темір қасыққа шамалы қызыл фосфор салыңыз. Спирт шамында жағып, тез қасықты оттек газы бар колбаға салыңыз. Болып жатқан құбылысты бақылаңыз.
− күкіртті оттекте және ауада жағып, байқалған құбылыс туралы қорытынды жасайды; − фосфорды оттекте және ауада жағып, байқалған құбылыс туралы қорытынды жасайды; − заттарды оттекте жағу неліктен белсенді жүретінін түсіндіреді; − реакция өнімдерін атайды. 37
Бөлім/Тақырып 7.2В Ауа. Жану реакциясы Оқу мақсаты 7.3.1.5 Тез тұтанатын, жанғыш және жанбайтын заттарға мысалдар келтіру
• Тез тұтанатын, жанғыш және жанбайтын заттарды анықтайды • Мысал келтіреді Ойлау дағдыларының деңгейі Білу және түсіну Тапсырма 1. Ұсынылған заттарды жану қабілетіне байланысты жанғыш, тұтанғыш, жанбайтын деп үш топқа бөліңіз:
Кестенің әрбір бағанасын өзіңіз екі мысал келтіріп толтырыңыз. Тез тұтанатын заттар Жанғыш заттар Жанбайтын заттар
− тез тұтанатын заттарды анықтайды; − жанғыш заттарды анықтайды; − жанбайтын заттарды анықтайды; − тез тұтанатын заттарға екі мысал келтіреді; − жанғыш заттарға екі мысал келтіреді; − жанбайтын заттарға екі мысал келтіреді. 38
Бөлім /Тақырып 7.2В Ауа. Жану реакциясы Оқу мақсаты 7.3.1.6 Заттардың таза оттекте жақсырақ жанатындығын түсіну Бағалау критерийі Білім алушы • Ауа мен таза оттекте заттардың жану үдерістерін салыстырады Ойлау дағдыларының деңгейі Білу және түсіну Тапсырма
Төмендегі жану суреттерін салыстырыңыз. Қай суретте таза оттекте, ал қай суретте ауада жану үдерісі жүрді? А.
В. А______________ B______________ Ұқсастық Айырмашылық Оттекте жану Ауада жану
− жанудың жарқырап жануына байланысты анықтайды; − екі суретті салыстырып айырмашылықты сәйкестендіреді. 39
Бөлім/Тақырып 7.2В Ауа. Жану реакциясы Оқу мақсаты 7.3.1.7 Металдар мен бейметалдардың жануы кезінде оксидтер түзілетіндігін білу
• Бейметалл және металл оксидтерін қышқылдық және негіздік оксидтерге жіктейді Ойлау дағдыларының деңгейі Білу және түсіну Тапсырма 1. Төменде медицина мен техникада кеңінен қолданылатын кейбір оксидтердің тарихи атаулары мен формулалары берілген: A) «күлдіргіш» газ – N 2 O; B) қоңыр түсті газ – NO 2 ; C) гематит – Fe 2 O
; D) глинозём – Al 2 O 3 ; E) кварц немесе кремнезём – SiO 2 ; F) сөндірілмеген әк – CaO; G) иіс газы – СО; H) көмірқышқыл газы – СО 2 .
жіктеңіз. ОКСИД
қышқылдық негіздік Жіктеуді қандай принцип бойынша жүзеге асырдыңыз? Түсіндіріңіз.
Білім алушы − қышқылдық оксидтердің формулаларын жазып, жіктейді; − негіздік оксидтердің формулаларын жазып, жіктейді; − өзінің пікірін түсіндіреді. 2. Мына берілген қосылыстар ішінен тек негіздік оксидтерді анықтап және оларды атаңыз: P
O 5 , NH 3 , SO
3 ,O 2 , KOH, Li 2 O, Fe 2 O 3 , NaOH, Al 2 O 3 , CO
2 , H
2 SO 4 . Дескриптор Білім алушы − қосылыстар ішінен тек негіздік оксидтерді анықтайды; 40 3- тоқсан Бөлім/Тақырып 7.3А Химиялық реакциялар Оқу мақсаты 7.3.4.1 «Қышқылдық» және «сабындылық» қасиеттер кейбір табиғи қышқылдар мен сілтілердің белгілері болуы мүмкін екендігін білу Бағалау критерийі Білім алушы • Табиғи қышқылдар мен сілтілерді және олардың қасиеттерін атайды Ойлау дағдыларының деңгейі Білу және түсіну Тапсырма 1. (а) Төменде берілген суреттің 1 және 2-бағанында берілген заттардың қандай ортақ қасиеттері бар? Осыған ұқсас қасиеттері болатын қандай заттарды білесіз? Өзіңіз мысал келтіріңіз. лимон қышқылы айран Жалпы қасиеттері - сірке қышқылы 1 - сурет ? 41
Жалпы қасиеттері - 2- сурет Дескриптор Білім алушы − табиғи қышқылдардың қасиеттерін сипаттайды; − табиғи сілтілердің қасиеттерін сипаттайды; − табиғи қышқылға мысал келтіреді; − табиғи сілтіге мысал келтіреді. ? 42
Бөлім/Тақырып 7.3А Химиялық реакциялар Оқу мақсаты 7.3.4.2 Химиялық индикаторлар метилоранж, лакмус, фенолфталеинді және олардың әр түрлі ортадағы түстерінің өзгеруін білу Бағалау критерийі Білім алушы • Метилоранж, лакмус, фенолфталеин индикаторлар көмегімен қышқылдар мен сілтілерді анықтайды Ойлау дағдыларының деңгейі Білу және түсіну Тапсырма 1. Лабораториялық тәжірибе «Ерітінділердің қышқылдық, негіздік ортасын анықтау» Мақсаты: қышқылдық, негіздік орталарды индикатордың түсін өзгертуі арқылы анықтауды үйрену. Құралдар мен реактивтер: сынауықтар, тұрғы, натрий гидроксиді, мыс (ІІ) хлориді, тұз қышқылы, су, лакмус, фенолфталеин, метилоранж. Жұмыс барысы: Қышқылдың, сілтінің ерітінділеріне және суға 2 тамшыдан индикаторлардан қосыңыз. Кестені толтырыңыз.
Бейтарап орта Қышқыл орта Сілтілік орта Лакмус Фенолфталеин Метилоранж Қорытынды: Төмендегі кестеде ортаның реакциясына байланысты ерітінділер түстерінің боялуы берілген. Осы кестеде ортаға байланысты сәйкес келетін түстерді анықтап толықтырыңыз. 43
Дескриптор Білім алушы − индикаторлардың ерітінділерге әсерін зерттейді; − индикатор туралы анықтама жазып, қорытынды жасайды; − ортаға байланысты сәйкес келетін түстерді анықтайды. 44 Бөлім\ Тақырып 7.3А Химиялық реакциялар Оқу мақсаты 7.3.4.3 рН шкаласы негізінде әмбебап индикаторды қолданып, сілтілер мен қышқылдарды анықтай алу
• Берілген заттардың ортасын анықтайды • Қышқылдық және сілтілік ортада әмбебап индикатор қағаз түсінің өзгерісін көрсетеді
Қолдану
Тапсырма 1. Төменде берілген кесте мәліметтері бойынша ерітінілердің ортасын анықтаңыз. Зерттелетін зат рН мәні (әмбебап индикатор қағазы) Ерітіндінің ортасы Лимон
Апельсин Айран
Ас содасының ерітіндісі Сұйық сабын Жуғыш зат
− қышқылдық және сілтілік ортада әмбебап индикатор қағазы түсінің өзгерісін көрсетеді. 45
Бөлім/Тақырып 7.3А Химиялық реакциялар Оқу мақсаты 7.3.4.4 «Антацидтік заттарды» қолдану мысалында қышқылдардың бейтараптануын түсіну
• Қышқылдар мен сілтілердің бір-бірін бейтараптау әрекетін түсіндіреді Ойлау дағдыларының деңгейі Білу және түсіну Тапсырма Жоғары қышқылдылық – бұл ең кеңінен таралған асқазан ауруының бірі болып табылады. Адам асқазанындағы қышқылдылықтың мөлшерін азайту үшін «антацидті дәрілік препараттар» қолданылады. Олардың бірнешеуі суретте берілген. Антацидті заттар Асқазандағы қышқылдылықтың мөлшерін азайту үшін антацидті заттардың қолданылуы ең бастысы неге байланысты негізделгенін түсіндіріп беріңіз. __________________________________________________________________________ Ерітіндінің сілтілік ортасын азайту үшін қандай заттарды қолдануға болады? Неліктен? __________________________________________________________________________
− антацидті препараттардың қышқылдарға әсер ету нәтижесін түсіндіреді; − ерітіндінің сілтілік ортасын азайтуға қажетті препараттарды ұсынады. 46
Бөлім/Тақырып 7.3А Химиялық реакциялар Оқу мақсаты 7.2.2.1 Сұйылтылған қышқылдардың қолдану аяларын және олармен жұмыс жасау ережелерін атау
• Сұйылтылған қышқылдардың қолдану аяларын және олармен жұмыс жасау ережелерін атайды Ойлау дағдыларының деңгейі Білу және түсіну Тапсырма Төменде суретте берілген қышқылдарды қолдану аясын атаңыз. Мысал келтіре отырып бос ұяшықтарды толтырыңыз. Лимон
қышқылы Күкірт
қышқылы Қымыздық қышқылы Бор
қышқылы __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________ __________
__________ __________ __________ __________ __________
Сіз өзіңізді химия пәнінің мұғалімі ретінде елестетіп көріңізші. Онда сіз, өзіңіздің оқушыларыңызға химия лабораториясында немесе химия кабинетінде қышқылдармен жұмыс жасаған кезде қандай қауіпсіздік ережесін сақтауын талап етер едіңіз? Дескриптор Білім алушы − суретте берілген қышқылдардың қолдану аясын атайды; − қышқылдарды қолдану салаларына өзі мысал келтіреді; − сұйытылған қышқылдармен жұмыс жасаған кезде қажетті қауіпсіздік ережесін ұсынады. 47
Бөлім/Тақырып 7.3А Химиялық реакциялар Оқу мақсаты 7.2.2.2 Сұйылтылған қышқылдардың әр түрлі металдармен реакцияларын зерттеу және сутек газының сапалық реакциясын жүзеге асыру Бағалау критерийі Білім алушы • Сұйылтылған қышқылдардың әр түрлі металдармен әрекеттесу мүмкіндігін анықтайды Ойлау дағдыларының деңгейі Жоғары деңгей дағдылары Тапсырма 1. Лабораториялық тәжірибе «Мырыштың сұйылтылған тұз қышқылымен реакциясы» Мақсаты: мырыштың сұйылтылған тұз қышқылымен әрекеттесуін зерттеу. Құралдар мен реактивтер: мырыш металы, тұз қышқылының ерітіндісі, сынауықтар, тұрғы.
Жұмыс барысы: Сынауыққа 1-2 дана мырыш түйіршігін салып, үстіне сұйылтылған тұз қышқылын құйыңыз. Не байқадыңыз? Реакция өнімдері қандай заттар болып табылады? Сутек газының сапалық реакциясын сипаттаңыз.
Мырыштың сұйылтылған тұз қышқылымен реакциясы
______________________________________________________________________ ______________________________________________________түзе әрекеттеседі.
−
мырыштың сұйылтылған тұз қышқылымен әрекеттесу үдерісін сипаттайды; −
−
реакция теңдеуін сөзбен жазады; −
реакцияның қорытындысын тұжырымдайды. 48 Бөлім/Тақырып 7.3А Химиялық реакциялар Оқу мақсаты 7.2.2.4 Кейбір карбонаттардың сұйылтылған қышқылдармен реакцияларын зерттеу және көмірқышқыл газының сапалық реакциясын жүзеге асыру Бағалау критерийі Білім алушы • Кейбір карбонаттардың сұйылтылған қышқылдармен реакцияларын зерттейді • Сұйылтылған қышқылдар мен кейбір карбонаттар өнімдерін анықтайды Ойлау дағдыларының деңгейі Жоғары деңгей дағдылары Тапсырма 1. Практикалық жұмыс «Сұйылтылған қышқылдар мен карбонаттардың әрекеттесуі». Мақсаты: Карбонаттардың сұйылтылған қышқылдармен әрекеттесуін және алынатын өнімдерді зерттеу. Құралдар мен реактив: тұз қышқылы, бор, сынауық, газ өткізгіш түтік, тұрғы, әк суы, натрий гидроксиді, лакмус, фенолфталеин.
Сынауыққа бірнеше кесек бор салып, оған сұйылтылған тұз қышқылын қосыңыз. Сынауықты газ өткізетін түтікпен жабыңыз. Түтіктің екінші ұшын 2-3 мл әк суы бар сынауыққа салыңыз. Бірнеше минут әк суынан газ көпіршіктерінің өтіп жатқанын бақылаңыз. Сонан соң газ өткізетін түтіктің ұшын ерітіндіден суырып алып, дистилденген суда шайыңыз да оны басқа 2-3 мл дистелденген суы бар сынауыққа салып, газ жіберіңіз. Бірнеше минуттан соң түтікті ерітіндіден алып, алынған ерітіндіге көк лакмус қосыңыз. Сұрақтарға жауап беріңіз: 1. Борға тұз қышқылын қосқанда не болады? 2. Көмір қышқыл газын әк суы арқылы өткізгенде алдымен ерітінді лайланып, сосын неге ериді?
3. Көмір қышқылын дистилденген су арқылы өткізгенде не байқадыңыз? Реакция теңдеулерін сөзбен) жазыңыз жəне кестеге толтырып, қорытынды жасаңыз. ( Реакция өнімдерін анықтаңыз. Жұмыс туралы есепті кестеге толтырыңыз. Бақылау нәтижесі Сөзбен жазылған реакция теңдеуі Қорытынды Дескриптор Білім алушы - бақылау нәтижелерін атайды; - реакция теңдеуін жазады; - реакция өнімдерін анықтап, қорытынды жасайды. 49
Бөлім/Тақырып 7.3В Химиялық элементтердің периодтық кестесі Оқу мақсаты 7.2.1.1 И. Дёберейнер, Дж. Ньюлендс, Д.И. Менделеевтің еңбектерінің мысалында элементтердің жіктелуін білу және салыстыру Бағалау критерийі Білім алушы • И.Дёберейнер, Дж. Ньюлендс, Д.И. Менделеевтің элементтерді жіктеуін сипаттайды • Әрбір теорияның артықшылығы мен кемшілігін салыстырады Ойлау дағдыларының деңгейі Қолдану
Тапсырма И. Дёберейнер, Дж. Ньюлендс, Д.И. Менделеевтің элементтерді жіктеуін атауы және мәні бойынша сипаттап, кестені толтырыңыз. Әрбір теорияның артықшылығы мен кемшілігін салыстырыңыз. Химиялық элементтердің периодтық кестесінің жаңашыл түрін жасау үшін әрбір ғалымның қосқан үлесін көрсетіңіз.
И. Дёберейнердің қосқан үлесі ____________________________________________ Дж. Ньюлендстің қосқан үлесі _____________________________________________ Д.И. Менделеевтің қосқан үлесі ___________________________________________ Дескриптор Білім алушы − И.Дёберейнер, Дж. Ньюлендс, Д.И. Менделеевтің элементтерді жіктеуін атауы және мәні бойынша сипаттайды; − әрбір теорияның артықшылығы мен кемшілігін салыстырып атайды; − И. Дёберейнердің қосқан үлесін жазады; − Дж. Ньюлендстің қосқан үлесін жазады; − Д.И. Менделеевтің қосқан үлесін жазады. 1829 жыл 1865 жыл 1869 жыл И. Дёберейнер Триадасы _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ Д.И. Менделеевтің Периодтық кестесі ________________________ ________________________ ________________________ ________________________
________________________ ________________________ ________________________ 50
Бөлім/Тақырып 7.3В Химиялық элементтердің периодтық кестесі Оқу мақсаты 7.2.1.2 Периодтық кестенің құрылымын білу және сипаттау: топтар мен периодтар
• Периодтық кестенің құрылымын сипаттайды Ойлау дағдыларының деңгейі Білу және түсіну Тапсырма Сұрақтарға жауап беріңіз: 1. Элементтер қатарында Si →P → S → Cl A) бейметалдық қасиет артады B) атомдағы протон саны төмендейді C) атомдарда электрон қабатының саны артады D) атомдардың жоғары оксидтерінің тотығу дәрежелері төмендейді 2. Металдық қасиет мына қатарда өседі: A) Ca – Mg – Be B) Ca – Sr – Rb C) Al – Mg – Be D) Ba – Na – Li Дескриптор Білім алушы − кіші периодтарда ядро зарядының мәні артқан сайын қай белгінің артатынын көрсетеді; − металдық қасиет өскен элементтер қатарын анықтайды; 51 Бөлім/Тақырып 7 .3С Салыстырмалы атомдық масса. Қарапайым формулалар Оқу мақсаты 7.1.2.8 Жердегі элементтердің басым бөлігі планеталардың қалыптасу кезінде пайда болған изотоптар қоспасы түрінде кездесетіндігін түсіну Бағалау критерийі Білім алушы • Табиғи изотоптардың құрылымын анықтайды Ойлау дағдыларының деңгейі Білу және түсіну Тапсырма 1. Изотоптар туралы анықтаманы тұжырымдаңыз. Изотоптар дегеніміз_________________________________________________________________ Дескриптор Білім алушы − изотоптар туралы анықтаманы тұжырымдайды. 2. Төмендегі кестеде берілген белгісіз изотоптарға сәйкес химиялық элементті анықтап, изотоптардың протон, нейтрон, электрон сандарын анықтаңыз. Бөлшек
Химиялық элемент таңбасы Протондар саны Нейтрондар саны
Электрондар саны
30 14 Э 29 14 Э 29 14
Э Дескриптор Білім алушы − химиялық элементтің таңбасын анықтайды; − протон санын анықтайды; − нейтрон санын анықтайды; − электрон санын анықтайды. 3. Егер табиғатта калийдің төмендегідей изотоптары кездесетін болса, оның салыстырмалы атомдық массасы қанша болатынын есептеңіз. Элемент Изотоптары Атомдардың % мөлшері К 39 К 93,26 40 К 0,01 41 К 6,73 Дескриптор Білім алушы − табиғатта бар изотоптар қоспасындағы элементтердің орташа салыстырмалы атомдық массасын есептейді. 52
Бөлім/Тақырып 7.3 С Салыстырмалы атомдық масса. Қарапайым формулалар Оқу мақсаты 7.1.2.9 Табиғи изотоптары бар химиялық элементтердің атомдық массалары бөлшек сан болатындығын түсіну
• Химиялық элементтердің атомдық массаларын олардың изотоптары массасының санын арифметикалық орта ретінде есептейді Ойлау дағдыларының деңгейі Білу және түсіну Тапсырма 1. Сутегі, оттегі, хлор, көміртегі изотоптары туралы мәліметті кестеге толтырыңыз: Элемент Атомдық масса (дөңгелектенген) Изотоптары Табиғатта таралуы (% есебімен) Дескриптор Білім алушы − элемент таңбасын жазады; − атомдық массасын көрсетеді; − изотоптар туралы мәліметті кестеге толтырады; − табиғатта таралуын пайызбен көрсетеді. 2. Элементтердің салыстырмалы атомдық массасын олардың табиғи изотоптары құрамымен есептеңіз. Изотоптардың мольдік үлесі 24 Mg,
25 Mg және
26 Mg болады, демек олардың таралуы 79,7; 9,8 және 10,5%. Магнийдің орташа салыстырмалы атомдық массасын есептеңіз.
− элементтердің салыстырмалы атомдық массаларын олардың табиғи изотоптары құрамымен есептейді. 3. Изотоптар 82 207
X и 82 212 X және изобаралардағы 81 210 Y және 84 210 Z протондар, нейтрондар, электрондар санын анықтап, кестеге толтырыңыз. Осы элементтерді атаңыз.
53
Бөлім/Тақырып 7.3 С Салыстырмалы атомдық масса. Қарапайым формулалар Оқу мақсаты 7.1.2.10 Салыстырмалы атомдық массаның анықтамасын білу
• Химиялық элементтердің салыстырмалы атомдық массасы жайлы анықтаманы тұжырымдайды Ойлау дағдыларының деңгейі Білу және түсіну Тапсырма 1. Берілген сөздерді қолдана отырып анықтаманы толықтырыңыз, Салыстырмалы атомдық масса (Аг) дегеніміз..........., .................. көрсетілген атомы массасының атомдық химикалық элемент салыстырмалы бірлікпен (а.м.б.) орташа мәні
Ол осы элемент атом массасының көміртек атом массасының 1/12 бөлігінен неше есе артық екенін көрсетеді. (1,67 • 10 -27
кг). Берілген мән Аr (Na) = 23 а. м. б. нені білдіретінін түсіндіріңіз? Дескриптор Білім алушы − химиялық элементтердің атомдық массасы жайлы анықтаманы тұжырымдайды; − натрий атомының абсолютті массасының мәнін түсіндіреді. Дескриптор Білім алушы −
элемент символын көрсетеді; −
электрон санын көрсетеді; −
ядродағы протондар санын көрсетеді; −
ядродағы нейтрон санын көрсетеді. 54
формулалар Оқу мақсаты 7.1.2.15 Элементтердің атауларын, валенттілікті және олардың қосылыстардағы атомдық қатынастарын қолдана отырып, биэлементті химиялық қосылыстардың формулаларын дұрыс құра білу
• Элементтердің атауларын және олардың атомдық қатынастарын, валенттілікті қолдана отырып бинарлы химиялық қосылыстардың формулаларын жазады
Қолдану
Тапсырма Мысалды қолдана отырып кестені толтырыңыз: № Химиялық элементтер Атомдық қатынасы Химиялық формуласы 1 Кальций + Көміртек 1,56 : 3,12 CaC 2 (мысал) 2 Калий + Хлор 1,34 : 1,34 3 Марганец + Оттек 1,15 : 2,3 Химиялық элементтер Валенттілік Химиялық формуласы 4 Натрий + Хлор I және I NaCl (мысал) 5 Темір + Оттек III және II 6 Көміртек + Сутек IV және I Дескриптор Білім алушы − бинарлы химиялық қосылыстың формуласын құрайды. 55 Бөлім/Тақырып 7.3 С Салыстырмалы атомдық масса. Қарапайым Бөлім/Тақырып 7.3 С Салыстырмалы атомдық масса. Қарапайым формулалар Оқу мақсаты 7.1.2.16 Химиялық қосылыстың формуласы бойынша салыстырмалы молекулалық/ формулалық массасын есептеу
• Заттың формуласы бойынша салыстырмалы «молекулалық» массасын есептейді Ойлау дағдыларының деңгейі Қолдану
Тапсырма Заттың формуласы арқылы салыстырмалы молекулалық массасын есептеңіз. № Заттың атауы Молекула моделі Химиялық формуласы Салыстырмалы молекулалық массасы
1 сутек
H 2
2 оттек
O 2
3 су
H 2 O 4 кальций
гидроксиді (сөндірілген әк) Са(ОН) 2
5 күкірт қышқылы H 2
4
6 глюкоза C 6 H 12 O 6
Білім алушы − суреттерге қарап заттардың салыстырмалы молекулалық массаларын есептейді. 56
4- тоқсан Бөлім/Тақырып 7.4A Адам ағзасындағы химиялық элементтер және қосылыстар Оқу мақсаты 7.5.1.1 Тағам өнімдерін химиялық заттардың жиынтығы деп түсіну
• Тағамдық өнімдер химиялық заттардың жиынтығы екеніне қорытынды жасайды Ойлау дағдыларының деңгейі Білу және түсіну Тапсырма 1. Суреттегі тағамдық өнімдер және олардың химиялық құрамы туралы әңгіме құрастырыңыз.
− суреттерге қарап, тағамдық өнімдер және олардың химиялық құрамы туралы әңгіме құрастырады. 57
2. Адам ағзасына қажет тағамдық өнімдерді қоректік заттарға бай болуына байланысты жіктеңіз:
−
адам ағзасына қажет тағамдық өнімдерді қоректік заттардың бай болуына байланысты жіктейді және кестені толтырады; −
−
кестеге көмірсуды жіктейді; −
кестеге майды жіктейді; −
кестеге дәруменді жіктейді. 58 Бөлім/Тақырып 7.4A Адам ағзасындағы химиялық элементтер және қосылыстар Оқу мақсаты 7.5.1.2 Тағамдық өнімдердің бір қатарын: қант, крахмал, (көмірсулар), нәруыз, майларды білу және анықтай алу
• Тағамдық өнімдерде қоректік заттардың бар екенін анықтайды Ойлау дағдыларының деңгейі Қолдану
Тапсырма 1. Практикалық жұмыс «Тағам құрамындағы қоректік заттарды анықтау». Құралдар мен реактивтер: мыс сульфатының ерітіндісі 1%-10мл, 2М натрий гидроксиді-2мл, йодтың спирттегі ерітіндісі, 6 сынауық, 1 стақан, 6 тамшуыр, 1 қасық, 2 қағаз майлық немесе сүзгі қағазы.
Сіздерге әртүрлі тағамдардың жиынтығы: жұмыртқа ақуызы, нан кесегі, банан, жаңғақ немесе күнбағыс дәні, ет кесегі, жануар майы беріледі. 1. 4 сынауыққа тамшуырмен 2мл 2М натрий гидроксидінің ерітіндісін және 5 тамшы 1%-дық мыс сульфатының ерітіндісін қосып, ретімен 4 сынауықтың үстіне қант, крахмал, жұмыртқа нәруызын және өсімдік майын тамшуырдың көмегімен қосып шығыңыз. 2. Байқалған өзгерісті 1-кестедегі 2-бағанға жазыңыз. 3. Сынауыққа қанттың, крахмалдың, жұмыртқа нәруызы, өсімдік майының сулы ерітіндісін дайындаңыз. Осы ерітіндінің үстіне бір тамшы йодтың спирттегі ерітіндісін тамызып шығыңыз. 4. Байқалған өзгерісті 1-кестедегі 3-бағанға жазыңыз. 5. Қант, крахмал, жұмыртқа нәруызы және өсімдік майы ерітінділерінен таза шыны таяқшаның көмегімен сүзгі қағазына жағыңыз. Түзілген дақты қыздырыңыз. 6. Байқалған өзгерісті 1-кестедегі 1-бағанға жазыңыз. 7. Тағамдық заттардың реактивтерге әсері бойынша қорытынды жасаңыз. 1-кесте. Тағам құрамындағы қоректік заттарға жасалған тәжірибе бойынша байқалған өзгеріс нәтижелері Қоректік заттар Реактивтің әсері мыс гидроксиді йод
қант крахмал
аққуыз май
8. Тағам құрамындағы қоректік заттарға тәжірибе жүргізіңіз (нан кесегі, банан, картоп, ет, жануар майы, жаңғақ). Бұл жұмысты жүргізу үшін әрбір тағамды жеке стақанға салып үстіне су құйып езіңіз. Етті бірнеше минут бойы қайнатыңыз. 59
9. Байқалған өзгерісті 2-кестедегі бағандарға жазыңыз. 2-кесте. Тағам құрамындағы қоректік заттарға жасалған тәжірибе бойынша байқалған өзгеріс нәтижелері Қоректік заттар Реактивтің әсері мыс гидроксиді йод
нан банан
ет жануар майы Дескриптор Білім алушы − қантқа реактивтердің әсерін анықтайды; − крахмалға реактивтердің әсерін анықтайды; − ақуызға реактивтердің әсерін анықтайды; − нанға реактивтердің әсерін анықтайды; − етке реактивтердің әсерін анықтайды; − бананға реактивтердің әсерін анықтайды; − жануар майына реактивтердің әсерін анықтайды; − майға реактивтердің әсерін анықтайды. 60
Бөлім/Тақырып 7.4A Адам ағзасындағы химиялық элементтер және қосылыстар Оқу мақсаты 7.5.1.3 Адам ағзасына кіретін элементтерді (О, С, Н, N, Ca, P, K) білу
• Адам ағзасының құрамына кіретін элементтерді атайды • Адам ағзасының құрамына кіретін элементтерді макроэлемент және микроэлементтерге жіктейді
Білу және түсіну Тапсырма 1. Адам ағзасына кіретін элементтерді атап, олардың маңызы және пайыздық мөлшері туралы айтып, кестені толтырыңыз.
− адам ағзасына кіретін элементтерді атайды; − элементтердің маңызы анықтайды; − элементтердің пайыздық мөлшерін анықтайды. 2. (а) Адам ағзасы оттек, сутек, көміртек және басқадай химиялық элементтерден тұрады. (суретті қараңыз). Егер Даниярдың массасы 60 килограмға тең болса, онда Даниярдың ағзасындағы көміртектің массасын есептеңіз. __________________________________________________________________________ 61
(b) Мына элементтерді микро және макроэлементтерге жіктеңіз: K, Fe, Zn, Ca, F, Mg, P, Cu.
Микроэлементтер Макроэлементтер Дескриптор Білім алушы − суретті пайдаланып көміртектің массасын есептейді; − элементтерді микро- және макроэлементтерге жіктейді. 62
Бөлім/Тақырып 7.4A Адам ағзасындағы химиялық элементтер және қосылыстар Оқу мақсаты 7.5.1.4 Тыныс алу үдерісін түсіндіру Бағалау критерийі Білім алушы • Тыныс алу үдерісінің химизмін түсіндіреді Ойлау дағдыларының деңгейі Қолдану Тапсырма 1. Төменде суретте фотосинтез бен тыныс алу үдерісінің салыстырмалы сызбасы берілген. Сызбаны қолдана отырып тыныс алу үдерісі бойынша берілген кестені толтырыңыз. Белгісі Тыныс алу Қайда жүреді? Қай газ бөлінеді? Қай газ сіңіріледі? Не бөлінеді (органикалық заттар және энергия)? Тәуліктің қай уақытында жүреді?
− тыныс алу үдерісінің уақытын анықтайды; − өтетін жерін анықтайды; − сіңірілетін және бөлінетін заттарын анықтайды. 63 2. Лабораториялық жұмыс «Тыныс алу үдерісін зерттеу» Құралдар мен реактивтер: 50 мл конус тәрізді колба, Г-тәрізді екі газ өткізгіш түтік, шыныдан жасалған мундшук, резеңке түтіктің үш кесіндісі, Т-тәрізді шыны үштігі (тройник), әк суы, тығын, дезинфекциялаушы ерітінді. Жұмыс барысы: 1. Суретте берілгендей қондырғы жинаңыз. 2. Әрбір колбаға ¼ көлеміндей әк суын құйыңыз. 3. Мундштук түтігін дезинфекциялаушы ерітіндімен мақтаның көмегімен жақсылап сүртіңіз. 4. Тереңірек тыныс алып, ауаны аузыңызға толтырып, Мундштук түтігінің көмегімен колбаға ауаны үрлеңіз. Сұйықтық аузыңызға тиіп кетпесін, сақ болыңыз. Ауа қондырғыға қай колба арқылы енеді?
5. Мундштук түтігі арқылы бірнеше рет терең дем алыңыз және демді сыртқа қарай шығарыңыз. 6. Өз бақылауыңызды түсіндіріңіз. Дем алғанда және дем шығарған кезде ауаның құрамы жайында қорытынды жасаңыз. 1 – мундштук, 2 – үшбөлімді түтік, 3 – резеңке түтік, 4 – Г-тәрізді түтік 5 –резеңке тығын, 6,7 – колбалар.
− суретте берілгендей етіп қондырғыны жинайды; − қауіпсіздік техникасының ережесін сақтай отырып жұмысты жүргізеді; − дем алған кездегі ауаның құрамын анықтайды; − дем шығарған кездегі ауаның құрамын анықтайды. 64
Бөлім/Тақырып 7.4B Геологиялық химиялық қосылыстар Оқу мақсаты 7.4.2.1 Жер қыртысында көптеген пайдалы химиялық қосылыстар барын түсіну
• Пайдалы химиялық қосылыстардың кен орындарын анықтайды Ойлау дағдыларының деңгейі Білу және түсіну Тапсырма 1. Пайдалы кендерді атап, пайдалы зат туралы айтып, кестені толтырыңыз. Дескриптор Білім алушы − пайдалы кендердің аттарын атайды; − пайдалы затты атайды. 2. Елімізде кездесетін металл кендерін атап, қайда кездеседі және қайда қолданатыны туралы мәліметті кестеге толтырыңыз.
− кен орындарын атайды; − кен орындарының орналасқан аймағын анықтайды; − қолданыс аясын сипаттайды. 65 Бөлім/Тақырып 7.4B Геологиялық химиялық қосылыстар Оқу мақсаты 7.4.2.2 Кейбір минералдар мен пайдалы табиғи қосылыстардың кендерге жататынын білу
• Кендерді құрамындағы анықталған металл және олардың құрамындағы басқа да қосылыстарға қарап жіктейді Ойлау дағдыларының деңгейі Білу және түсіну Тапсырма 1. Темір және оның қоспаларынан тұратын қара металлургия құймаларын (шойын, болат) құрамындағы металдарға және басқа элементтерге қарап сәйкестендіріңіз.
Шойын
2% аз С және лигерлеуші қоспалар Болат
2,4-3,8% С, Si. Mn Сұр шойын 6% астам әр түрлі химиялық қосылыстар Ақ шойын 93% Fe, 2-4.5% C, қалғаны P, Si, Mn, S
− темір құймаларын құрамындағы металдарға және басқа элементтерге қарап сәйкестендіреді. 2. Жер қыртысында металдар көбінесе қосылыстар түрінде кездеседі. Минералдардан алынатын металдарды сәйкестендіріңіз. 1) Әктас
A) Мыс 2) Боксит B) Кальций 3) Малахит C) Алюминий
− минералдар атауы мен металдар атауын сәйкестендіреді. 66 Бөлім/Тақырып 7.4B Геологиялық химиялық қосылыстар Оқу мақсаты 7.4.2.4 Қазақстан қандай минералды және табиғи ресурстармен бай екендігін және олардың кен орындарын білу
Бағалау критерийі Білім алушы • Қазақстан қандай минералды және табиғи ресурстармен бай екендігін баяндайды • Атласты қолданып, Қазақстанның кескін картасында минералды және табиғи ресурстардың орындарын белгілейді Ойлау дағдыларының деңгейі Білу және түсіну Тапсырма 1. Химиялық диктантты аяқтаңыз. Қазақстан көптеген пайдалы қазбаларға бай. Д.И. Менделеев кестесіндегі ___ элементтен Қазақстан жерінде _____ тапқан. Сонымен қатар ____ элементтің қоры табылған. Өндірісті ол элементтердің _____ қолданылады. Қазақстан дүние жүзінде __________________ қоры жөнінен бірінші орын, ____ , ____ , ____ қорлары жөнінен екінші, ____ , _____ үшінші, ______ төртінші, _____ алтыншы орын алады. Пайдалы қазбалардың қорының көлемі жөнінен Қазақстан ТМД елдерінің ішінде ___________________ орын алады. Дескриптор Білім алушы − Қазақстан қанша және қандай қазбаларға бай екенін атайды; − өндірісті элементтердің қаншасы қолданатынын анықтайды; − Қазақстанның дүние жүзінде элементтердің қоры жөнінен қандай орында екенін анықтайды. 2. (а) Атласқа қарап, Қазақстанның кескін картасына минералды және табиғи ресурстардың орындарын белгілеңіз. (b) Қазақстан пайдалы қазбаларға бай ел қатарына кіреді. Қай өңірде полиметалды кендер көп кездеседі. A. Қостанай облысы 67
B. Шығыс Қазақстан облысы C. Батыс Қазақстан облысы D. Алматы облысы (с) Қазақстан мыс кен өндірудің орасан зор қорына ие. Негізгі кен өндірісінің түрлерін мысты құмтастар (71%) және мыс-порфирлі (24%) құрайды. 1-сурет бойынша Қазақстанда мыс рудасы негізгі көлемде өндірілетін аймақты кескін картада белгілеңіз. Дескриптор Білім алушы − атласқа қарап, Қазақстанның контурлық картасында минералды және табиғи ресурстардың орындарын белгілейді; − полиметалды кендерді өндіру аймағын көрсетеді; − Қазақстанда мыс рудасы негізгі көлемде өндірілетін аймақты кескін картада белгілейді. 68
Бөлім/Тақырып 7.4B Геологиялық химиялық қосылыстар Оқу мақсаты 7.4.2.3 Металды алу үшін кенді өңдеу үдерісін сипаттау Бағалау критерийі Білім алушы • Кеннен металдарды алу үдерісін сипаттайды Ойлау дағдыларының деңгейі Қолдану
Тапсырма 1. Химиялық диктантты аяқтаңыз. Бос күйіндегі металдарға __________________________________________ сияқты металдар жатады. Металдардың жер қойнауында кездесетін қосылыстарын _______________________________ деп атайды. Минералдарда металдар көбінесе ____________________________________________________түрінде болады. Егер
минералдардың металы көп болса, онда ондай қоспаны ____________________ деп атайды. Кеннің құрамында әр түрлі металдардың минералдары болса, онда _____________________________________ деп аталады. Кеннің құрамынан металл өндірумен айналысатын өндіріс саласы _____________ деп аталады. Металллургия _______________________________болып екіге бөлінеді. Металдарды алу әдістері _____________________________ әдістер тобына жіктеледі. Пирометаллургиялық әдістер _____________________болып бөлінеді. Ал гидрометаллургиялық әдіс ретінде __________ қолданылады. Дескриптор Білім алушы − кеннен металдарды алу үдерісін сипаттайды. КЕН МЕТАЛЛ 2. Домна пешінде темір өндірудің төмендегі үрдістерін рет-ретімен орналастырып нөмірлеңіз: 69
Ыстық ауа үрлеу Балқыған темірді бөліп алу Қалдық газдарды шығару Темір кені, кокс жəне əктасты пешке салу Темір кенінің көміртек монооксидімен тотықсыздануы Кокстың оттекпен əрекеттесуі Агломерациялау
− темір өндірудің үрдістерін рет-ретімен орналастырады. 7.4B Геологиялық химиялық қосылыстар Бөлім/Тақырып Оқу мақсаты 7.4.2.5 Табиғи ресурстарды өндірудің қоршаған ортаға әсерін зерделеу
• Табиғи ресурстарды өндірудің қоршаған ортаға әсерін анықтайды Ойлау дағдыларының деңгейі Жоғары деңгей дағдылары Тапсырма 1. «Адамның қоршаған ортаға әсері» кестесін толтырып, табиғи ресурстарды өндіретін өндірістік кешендердің қоршаған ортаға тигізетін салдары туралы сипаттаңыз. Салдарлар әсерін азайтатын шараларды ойластырыңыз. Табиғи ресурстарды өндіретін өндірістік кешендер Олардың қоршаған ортаға әсері Әсерін азайтатын шаралар Дескриптор Білім алушы − табиғи ресурстарды өндіретін өндірістік кешендерді атайды; − өндірістік кешендердің қоршаған ортаға әсерін сипаттайды; − әсерін азайтатын шараларды ұсынады. 2. Жер қыртысындағы пайдалы қазбалардың өндірілуі тау-кен, ұңғымаларды бұрғылау, шахтаның дамуына байланысты. Әрбір әдіс қоршаған ортаға өз зиянын тигізетіні анық. (a) Пайдалы қазбаларды өндірудің қоршаған ортаға тигізетін оң әсерін жазыңыз. _______________________________________________________________________________ (b) Пайдалы қазбаларды өндірудің кері әсерін жазыңыз. _______________________________________________________________________________ (с) Пайдалы қазбаларды өндіру кезінде ауаны көп мөлшерде ластайтын газды атаңыз. _______________________________________________________________________________ (d) Парниктік газдардың көбеюінің салдарын сипаттаңыз. 70
_______________________________________________________________________________ Дескриптор Білім алушы − пайдалы қазбаларды өндірудің оң әсерін жазады; − пайдалы қазбаларды өндірудің кері әсерін жазады; − ауаны ластайтын газдың түрін анықтайды; − парниктік газдардың көбеюінің салдарын жазады. 71
Теруге 29.07.2017. берілді. Басуға 31.07.2017. қол қойылды. Пішімі 60х84/8. Кеңсе қағаз 80 гр/м2. Сандық басылыс. Шартты б. т.7,56. Таралымы 19 дана. Тапсырыс № 1574 «Педагогикалық шеберлік орталығы» ЖМ типографиясында басылды. 010000, Астана қ., №31 көше, 37а үй. e-mail: info@cpm.kz. Document Outline
жүктеу/скачать 2,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|